قافيه هجاسي:
«قافيه»عربجه داليجا گئدن،ايزله ين،آنلاميندادير.آنجاق شعيـر صنعتينده،ايكي كليمه يه كي قافيه هجالاري عيني دورا دئييلير. «قافيـه هجاسي»ايسه سوْن واكي روي اوْلان هرهانسي هجايا وئريلـن عنـواندير.«گلدي»كليمـه سينده«دي»، «آياق»كليمه سينده «ياق» «قافيه هجا»سي ديرلار.
بيـر هجالي كليمـه لرده، «قافيه هجـاسي»ايله كليمه هجاسي بيرگه دورور.اَل،گئت دور،يئل،اوٍزكيمي.
رديف :
قافيه كليمه سينـده ن سـوْنرا، لفظي و معنوي جهتدن عيني حالدا تكرارلانان كليمه وياخود كليمه لره دئييلير.«قالدي منه» كليمه لري آشاغيداكي بيت ده رديف ديرلر؛          
        سانما كيم سن گئتدين اي آي يوزلوجان قالدي منه
                                 جـان سـن ايلـه گئـتدي جسـم ناتـوان  قالدي منه
شاه اسماعيل خطايي نين بوبيت ينده«جان»ايله«ناتوان»كليمه لري«قافيه كليمه»لري،  «قالدي منه»كليمه لري ايسه رديف دورورلار.آنجاق راجي نين
يازين بوسؤزو سنگ مرمرده سيز
                                                    قـوْيون فـرق نامــرديلن مــرده سيز
هميشه ائدر عجز بوٍلبول گـوٍله
                                                      گره ك ناله بوٍلبول ائده،گوٍل گوٍله
شعـرينده،ايكينـجي بيتين سـوْنوندا گلَـن كليمه لري رديف دئييللر.چوٍنكو ايلك «گـوٍله» چيچـك اوٍچـون؛آنلامينـدادير،ايكينـجي«گـوٍله»ايسـه گـولومسه مك معناسينـدادير:لفظـي بيرليك دورور امّامعنوي بيرليك يوْخدور،اوْ اوٍزدن بو ايكي كليمه رديف دئييللر.
مسجّع(ئوتمه لي):
سجع عربجه قـوشـلارين اوْخوماغيدير،توركجه قوشلارين اوخوشماقلارينا،آواز لارينا
«ئوتمه» دئييرلر.
سجع ايكي شكيلده اوْلور.بيرينجي سينده كليمه لر آراسيندا قورولور,ايكينجي سي جومله لر آراسيندا ايشلنير.سجع ايله كليمه لرو جومله لر آراسيندا قورولان آهنگي، چالغيني آرتيق زنگينلشديرمك اوْلور.سجع هجالارين چئشيدلري،«روي» نين   بيرگه اوْلوب اوْلماسيندان بحث ائدير،و بو بحث قافيه بحثيندن گئنيشدير.
چونكو قافيه يالنيز شعريده دانيشلير،امّاسجع بيرتك شعريده دئييل،«نثر»ده ده ايشه آلينار.آذربايجان توركجه سي سجع باخيميندان،چوْخ زنگين بيرديلدير. يوخاريدا دئييلديييي كيمي سجع ايكي بؤيوك سطحيده طرح اوْلور:

1-   موازي سجع(آربا- ئوتمه)
                                كليمه لرآرا        2- مطرّف سجع(يانلي- ئوتمه)
3-   موزون سجع(بيچيملي- ئوتمه)

سجع(ئوتمه)
1-   ترصيع(سارما)
                                جومله لر آرا        2- موازنه و مماثله(اوزلاشما)
  3 - اعنات الازدواج(قارشيليق)



موازي سجع (آربا-ئوتمه):
ايكي كلمه اؤلچودش،«روي»حرفينده بيرگه اوْلا،دئييلير.
مَرفوعه= مَوضوعه
                         فيها سُرُر” مَرفُوعَه و اكواب” مَوˆضوعَه   ( قرآن- غاشيه13-14)
سؤز= کؤز
                        آدام آلتيندا سؤز،قازان آلتينداکؤز      ( آتالار سؤزو)
شراب = رباب  
                              گه ل قيـرخ اﻳلليک شرابم
                               رفـــده قـــالان ربابيم              (حميد نطقی )

موازی سجع دوٍزتمه ﻳوْللاری:
1 - بيرهجالي كليمه لرده ايلك سوسوغو دييشمه ك ايله :
باغ     داغ     ساغ  
            من كؤلگه سيز باغ گـؤرمه ديم            ائل دردی تک داغ گؤرمه ديم
گـؤزله رمی يومـوب آچــديم           نئچـه دوْستو ساغ گؤرمه ديم
                                                                                                   ( رسـول رضا)
ياش     قاش
              قاشي کمی قامتی بوٍکولموش       ياشي کيمی  پيکری توٍکولموش    
                                                                                    ( فضـولـی )

باج        تاج
              باش اوجالديقدا دماوند داغيندان باج آليرسان
                                                                     شئر اليندن تاج آليرسان
(شهريار)
2- نئچه هجالی كليمه لرده،قافيه هجاسيندا،ايلک سوسوغو دييشمه ك ايله :
             بارماق     بارداق                             قارساق     قارماق      
3- نئچه هجالی كليمه لرده،قافيه هجاسيندا قاباق هجالاردا  ايلک سوسوغو دييشمه ك ايله :
حاخلاديم= ساخلاديم              
                      اؤزمو زامانلارا حاخلاديم،اؤره ک اؤلکه سين سنه ساخلاديم
                      سحـری گـونش له آداخـلاديم،نييه مـددعا دئمـه ييم سنـه
                                                                               (سحـر خانيم)  
ساليرام= چاليرام                
برجلردن برجلره يوللار ساليرام
                        سـاعاتدان  –  ساعاتا
                                   اوچورام کـی ، مـن
                                               عصيردن – عصيره
                                                                قـاناد چاليـرام.
                                                                                 (نبـی خـزری)



بيلديريش:
               مـوازی سجـع ايله قافيـه نين فرقلنمـه سی؛قافيه ده يالنيز قافيه
                    هجـاسی عينـی اوْلماليدير و باشقا هجالارين بيرلييی و عينی لييی                    
               گرک دئييلـدير.اما مـوازی سجـع ده هجالاری سايی وچئشيدی                
                   (نـؤوعـو) بيـرگـه اولما ليدير.اؤرنک اوٍچـون«ايشلمـه ک»ايله
                    «ايلمک»قافيه دورورلار،بيرحالداکی موازی سجع دئييللر.
بيلديريش:
               ايکی موازی سجع بيرجومله ده ياناشی گليرسه«قوشاق»صنعتی
                     دئييرلر. قوشاق تورکجه«تضمين الازدواج»دئمه کدير.
           سوز    ساز
                يانار کانون ديلده عشق اوْدی اما دئييل ظاهر
                 مؤيد بوسـؤزه گرمييتيلن سـوزو ساز يمـدير                 (صــراف)
کئچه ر    گئدر
                عيبی يوخدور کئچه ر گئدر عوموردور
                 قيـشداچيخـار  اوزو قــار کـؤموردور                       (شهـريار)
مطرف سجع(يانلی- ئوتمه):
بو نوؤع سجع ده«روی»حرفی بيرگه اوْلور اما اؤلچو لری آيری وفرقلی اوْلور.
سوز    گداز
                پروانه يوْلون قويما کسه پردﺓ نامــوس
                 وصل عالميدير سوزو گداز اوْلماسا اوْلماز                  (صــراف)  
هر ايکی کليمه ده«ز»روی حرفی حسابلانير.اما«سوز»کليمه سی بير هجالی،«گداز» کليمه سی ايکی هجاليدير.اوسببدن اؤلچولری فرقلنير.وياخود«چمن» ايله«ياسمن» کليمه لری

صمد وورغونون بو بيتينده :
                           چمنلـرياسمنلـرگؤز ووروب بير جيلـوه گـؤسترسه
                           سـوْرار کـؤنلوم،چيـخارسيره حياتين غم اطاغيندان