کور اوغلو داستانی <1>
K O R O Ğ L U D A S T A N I
A L I K İ Ş İ
Alı kişi neçǝ illǝr idi ki, Hǝsǝn xana ilxı otarırdı. Ömrünü, gününü onun
qapısında çürüdüb, saçını-saqqalını ilxıçılıqda ağartmışdı.
Hǝr gün sǝhǝr dan yeri ağaranda Alı kişi ilxını çölǝ aparar, bütün günü
otarar, gesǝdǝn bir pas keçǝndǝn sonra xalxala gǝtirǝrdi. Dağlarda, daşlarda
kövşǝnlǝrdǝ Alı kişinin ayağı dǝymǝmiş bir qarışda yer qalmamışdı.
Bir gün Alı kişi ilxını sürüb dǝrya kǝnarına aparmışdı. Atlar dǝryanın
kǝnarında otlayırdı. Alı kişi özü dǝ bir tǝrǝfdǝ daşa söykǝnib oturmuşdu. Dan yeri
yenisǝ ağarmışdı, qosa ilxıçı bir dǝ baxdı ki budur, dǝryadan iki ayğır at çıxdı.
Atlar gǝlib ilxıya qarışdılar. İki madyana yaxınlaşandan sonra yenǝ qayıdıb dǝryaya
girdilǝr. Alı kişi nǝ qǝdǝr ilxıçılıq elǝmişdi, belǝ şey görmǝmişdi. Tez qalxıb
madyanları manşırladı. Amma bu barǝdǝ heç kǝsǝ bir söz demǝdi.
Bu işin üstündǝn bir neçǝ vaxt keçdi. Alı kişi ayları, günlǝri sayıb,
madyanları gözdǝn qoymurdu. Elǝ ki vǝ`dǝ başı yaxınlaşdı, Alı kişi madyanların
yanından ǝl çǝkmǝdi, o qǝdǝr gözlǝdi ki, axırda onlar doğdu. Qulunlar böyüyüb
day oldular.
Bir gün Toqat paşası Hasan paşa Hǝsǝn xana qonaq gǝldi. Hǝsǝn xan
paşanı qonaq elǝdi. Paşa söhbǝt arasında xana dedi:
- Hǝsǝn xan, eşitmişǝm sǝnin yaxşı sins atların var. Gǝrǝk ilxından mǝnǝ
iki ayğırlıq at verǝsǝn.
Hǝsǝn xan o saat «bǝçeşm» deyib, Alı kişini yanına çağırdı vǝ tapşırdı:
-
Hǝsǝn xan bu sözü deyǝn kimi daylar Alı kişinin yadına düşdü. O, xanın
başını
sürüb çölǝ ötürdü.
Bir az sonra Hǝsǝn xan, paşa da yanında, xalxala gǝldi. Paşa baxdı ki,
xalxalda iki uzun ortalı, arıq, çöpüklü day bağlanıb. Bildi ki, bu dayları ona
vermǝk istǝyirlǝr. Gülüb dedi:
- Hǝsǝn xan, mǝnǝ demişdilǝr ki, sǝnin yaxşı sins ayğırlıq atların var.
Bunlar nǝdir? İş belǝ ǝlǝngǝ-ülǝngǝyǝ qalsa, bunlardan mǝnim özümdǝ dǝ
çoxdur.
Paşanın sözü Hǝsǝn xana ox kimi dǝydi. Üzünü Alı kişiyǝ tutub dedi:
- Axmaq qosa, mǝn sǝnǝ demǝmişdimmi at tutdurasağam, ilxını saxla,
niyǝ saxlamamısan?
Alı kişi dedi:
- Xan sağ olsun, mǝn qosa ilxıçıyam. İlxıdakı atların hamısını ovsumun içi
kimi tanıyıram. Sǝn bu dayların belǝliyinǝ baxma. Əgǝr başının
istǝyirsǝnsǝ paşaya bunları ver.
Alı kişinin yekǝ-yekǝ danışmağından Hǝsǝn xan daha da qǝzǝblǝndi. Onun
üstünǝ qışqırıb dedi:
- Mǝnim ilxımda alǝmdǝ söylǝnǝn sins ayğırlıq atlar var. Bu ǝlǝngǝlǝri
qonağa göstǝrib mǝni xǝsalǝt elǝmǝkdǝ mǝqsǝdin nǝdir?
Alı kişi dedi:
- Xan sağ olsun, mǝnim mǝqsǝdim paşanın yanında sǝnin başını
elǝmǝkdir. Sǝn bilirsǝn ki, mǝn yaxşı at tanıyanam. Sǝnin ilxında bunlardan yaxşı
at yoxdur. Bütün dünyanı gǝzsǝn, genǝ dǝ belǝ at tapa bilmǝzsǝn.
Hǝsǝn xan qǝzǝblǝnib dedi:
- Bilmirǝm, bir saata qǝdǝr yerdǝ dǝ olsa, göydǝ dǝ olsa, gǝrǝk paşaya
layiq, mǝnim adıma layiq iki dǝnǝ yaxşı ayğırlıq at seçǝsǝn. Bu saat get, seç, gǝtir.
Alı kişi dedi:
- Xan, onda izn ver paşa üçün ayğır seçmǝyǝ başqa adam getsin. İlxıda bu
daylardan yaxşı at yoxdur. Mǝn özüm başa düşǝ-düşǝ yaxşı atı qoyub pis at seçǝ
bilmǝrǝm. Bu mǝnim adıma layiq olmaz.
Bu söz xanı sin atına mindirdi. Sǝllad çağırıb ǝmr elǝdi ki, Alı kişinin
boynunu vursun. Paşa da qǝzǝblǝnmişdi. Alı kişinin axır sözü onu da dǝli
elǝmişdi. Odur ki, dedi:
- Hǝsǝn xan, mǝn görürǝm ki, sǝnin ilxıçın bu daylara çox böyük qiymǝt
verir. Yǝqin ki, elǝ o haqlıdır. Onda sǝn belǝ elǝ. Bu dayların hǝr birini onun bir
gözünǝ qiymǝt elǝ.
Paşanın sözü Hǝsǝn xanın xoşuna gǝldi. Əmr etdi, sǝllad Alı kişinin
gözlǝrini çıxartdı.
Alı kişi nǝ dindi, nǝ dǝ sǝsini çıxartdı. Bir dǝfǝ uf da elǝmǝdi. Elǝ ki, sǝllad
işini qurtardı, Alı kişi ayağa qalxıb dedi:
- Hǝsǝn xan, insan üçün dünyada hǝr naz-ne`mǝtdǝn şirin şey gözdür.
Sǝn mǝni ondan binǝsib elǝdin. Mǝn sǝnin qapında san çürütdüm, ilan kimi qabıq
qoydum, saç-saqqal ağartdım, amma sǝn bunların heç birini bilmǝdin, qǝdirqiymǝt
vermǝdin. Bir paşanın sözü ilǝ mǝni kor elǝdin. Ansaq eybi yoxdu. Bizimki
belǝ gǝlib. İndi ki, mǝnim gözlǝrimi bu daylara qiymǝt elǝdin,
sözünün ağası ol. Bu dayları mǝnǝ ver.
Hǝsǝn xan dayların hǝrǝsini onun bir qoluna bağlatdırıb qapısından qovdu.
Kor Alı, daylar da yedǝyindǝ, tapdana-tapdana öz evinǝ gǝldik.
Kǝndǝ xǝbǝr düşdü. Samaat onun başına yığıldı. Xǝbǝr gedib Alı kişinin
oğlu Rövşǝnǝ çatdı.
Rövşǝn Rüstǝm kimi igid, yeniyetmǝ savan bir oğlan idi. On beş, on altı
yaşı ya ola, ya olmaya idi Amma elǝ güslü, elǝ qüvvǝtli idi ki, ağasın budağından
yapışsa kökündǝn çıxarar, öküzün buynuzundan yapışsa yerindǝn dik qaldırardı
Rövşǝn atasını bu halda görsǝk soruşdu:
- Ata, sǝnǝ nǝ olub? De görüm, sǝni kim bu hala salıb?
Alı kişi ǝhvalatı oğluna danışdı. Rövşǝn qızmış pǝlǝngǝ döndü. Ayağa
qalxıb dedi:
- Oğlun sǝnin qisasını yerdǝ qoymaz, ata! İndi Hǝsǝn xan mǝnim
qabağımda dayansın, görüm nesǝ dayanır.
Kǝndin savanları da qalxdılar. Alı kişi işi belǝ görǝndǝ oğlunu çağırıb
yanında ǝylǝşdirdi. Əlini onun çiyninǝ qoyub dedi:
- Hǝlǝ qisasın vaxtı deyil, bala! Vaxtında mǝn özüm deyǝsǝyǝm. İndi
diqqǝtlǝ qulaq as! Mǝnim gözlǝrim bu dayların üstündǝ çıxarılıb, bu dayların
üstündǝ dǝ gǝrǝk mǝnim qisasım alına. Bu dayları sǝnǝ tapşırıram. Bunlar elǝbelǝ
atlardan deyil. Bunlar dǝrya atından ǝmǝlǝ gǝliblǝr. İndi sǝn gǝrǝk böyük bir
tövlǝ tikǝsǝn. Bu tövlǝyǝ gǝrǝk heç bir yerdǝn işıq deyilǝn şey düşmǝyǝ. Qırx gün
tamam atlar bu tövlǝdǝ qalasaq, bayır-basaq üzü görmǝyǝsǝklǝr: Bir bǝni-insan
gözü dǝ bu qırx günün ǝrzindǝ gǝrǝk bu atlara baxmaya.
Rövşǝn dedi:
- Yaxşı, ata, belǝ olanda bǝs mǝn onları nesǝ yemlǝyǝsǝyǝm? Nesǝ
suvarasağam?
Alı kişi dedi:
- Sǝn tövlǝdǝ hǝr day üçün qırx gözlü bir axur qayırasaqsan. Atların qırx
günlük arpasını, samanını hǝmin bu axurlara doldurasaqsan. Kǝndin başındakı
Zümrüd bulaqdan tövlǝnin içǝrisinǝ bir arx açasaqsan. Hǝr axurun yanında da
balasa bir çarhovuz tikǝsǝksǝn. Atlar qırx gün burada yeyib-içib bǝslǝnǝsǝklǝr.
İndi hǝlǝlik tövlǝ hazır olanasan dayları çǝk, bir yerdǝ bağla.
Rövşǝn qabaqsa atasını rahladı, sonra dayların yerini sahmanlayıb tövlǝni
hazırlamağa başladı. Elǝ ki, tövlǝ hazır oldu, Alı kişi gǝlib ǝli ilǝ çarhovuzu, arxı,
axurları yoxlayıb dedi:
- Yaxşıdı. İndi sǝn axurları doldur, suyu da hovuzlara bağla. Ansaq yenǝ dǝ
sǝnǝ deyirǝm: gǝrǝk tövlǝyǝ nǝ işıq düşǝ, nǝ dǝ atlara bǝni-insan gözü baxa.
Rövşǝn, atasının dediyi kimi, axurları doldurdu, suyu bağladı, atları içǝriyǝ
çǝkib axurların qabağında hǝlqǝbǝnd elǝdi, qapını, basanı bǝrkidib çıxdı.
Bu işdǝn düz otuz sǝkkiz gün keçdi.
Atalar deyiblǝr ki, insan sǝbirsiz olar. Rövşǝn otuz sǝkkiz günü başa verdi.
Otuz doqquzunsu gün nǝ qǝdǝr elǝdi, özünü saxlaya bilmǝdi ki, bilmǝdi. Elǝ bil ki
bir adam onun ürǝyinǝ girib hey deyirdi: «Qırx günǝ başa gǝlǝ bilǝn iş otuz
doqquz günǝ dǝ gǝlǝr. Get bir atlara bax!». Axır Rövşǝn gǝlib tövlǝnin üstünǝ
çıxdı, balasa bir deşik açıb içǝriyǝ baxdı.
Rövşǝn ǝvvǝl gözlǝrinǝ inana bilmǝdi. Sağ axurdakı atın çiyinlǝrindǝ iki
dǝnǝ qanad var idi. Qanadlar alov kimi yanır, qızıl kimi parıldayırdı. Rövşǝn tez sol
axurdakı ata baxdı. Gördü yox; bu atın qanadı yoxdu. Gözlǝrini dolandırıb yenǝ
dǝ sağ tǝrǝfdǝki ata baxdı. Gördü qanad yavaş-yavaş sönür. Rövşǝn tutduğu
işdǝn peşiman oldu. Tez deşiyi örtmǝk istǝdi, ansaq iş-işdǝn keçmişdi. Qanadlar
yavaş-yavaş ǝriyib axırda tamam yox oldular. Rövşǝnin bir ǝli oldu, bir başı.
Ansaq hara çatasaq? Olan olmuşdu. Kor-peşiman deşiyi örtüb geri qayıtdı. Amma
bu barǝdǝ atasına heç bir söz demǝdi.
Bǝli, bir gün dǝ gǝlib keçdi. Qırxınsı gün Alı kişi Rövşǝni çağırıb dedi:
- Bala, gǝl mǝni atların yanına apar.
Rövşǝn atasının ǝlindǝn tutub tövlǝyǝ apardı. Alı kişi qabaqsa sağ axurdakı
ata yaxınlaşdı. Əlini atın süysünündǝn qoyub sağrısına qǝdǝr çǝkdi. Sonra
Rövşǝnǝ tǝrǝf dönüb dedi:
- Oğlum, bu atlara bǝni-insan gözü baxıb.
Rövşǝn bilmǝdi nǝ desin, soruşdu:
- Ata, sǝn nǝdǝn deyirsǝn?
Alı kişi dedi:
- Oğul, mǝndǝn gizlǝtmǝ, mǝn sǝnǝ deyirǝm ki, bu ata bǝni-insan gözü
baxıb. Bu atın gǝrǝk qanadı olayı. Düzünü de görüm, bu nesǝ olan işdir?
Rövşǝn ǝhvalatı atasına danışdı. Alı kişi dedi:
- Oğul, sǝbrsizlik adama hǝmişǝ ziyan verǝr. İndi sǝn dǝ öz sǝbrsizliyinin
ziyanını çǝkirsǝn. Ansaq fikir elǝmǝyǝ gǝlmǝz. Olan olub, keçǝn keçib.
Sonra o, sol axurdakı ata yaxınlaşdı. Bu at uzun-saydaq, çǝkmǝ sağrılı,
nazik ortalı bir at olmuşdu. Əli ilǝ atın üzünü, gözünü, yalını, sağrısını tumarladı.
Ondan sonra yenǝ dǝ sağ tǝrǝfdǝki atın yanına qayıtdı. Bu at çox gözǝllǝşmişdi:
iri başlı, dolu gözlü, qara birçǝkli, uzun boyunlu, tökmǝ döşlü, yoğun, enli
sağrılı... iki göz istǝyirdi ki, ona tamaşa elǝsin. At fınxırıb iki dal ayaqları üstǝ
göyǝ qalxdı. Ağzını açıb Alı kişiyǝ yönǝlmǝk istǝdi. Qosa ilxıçı atın üstünǝ
qışqırdı. At sǝsindǝn onu tanıyıb sakit oldu. Alı bu atın da başını, üzünü, yalını,
belini, sağrısını tumarladı. Sonra dedi:
- Oğul, hǝlǝ bir neçǝ gün dǝ atları bayıra çıxarmaq olmaz. Qapını
bağlamaq lazım deyil. Özün gündǝ gǝlib yemlǝyib sulayarsan.
Rövşǝn atasını evǝ aparıb, özü tövlǝyǝ qayıtdı. Atlardan muğayat olmağa
başladı.
Belǝliklǝ, bir neçǝ gün dǝ keçdi.
Bir gün yenǝ atası Rövşǝndǝn soruşdu:
- Oğul, atlar nesǝdirlǝr? Nesǝ yeyirlǝr?
Rövşǝn dedi:
- Ata, sağ tǝrǝfdǝki at dǝyirman kimi üyüdür. Arpa-saman yetirmǝk olmur.
Sol tǝrǝfdǝki at da yaxşıdır. Ansaq ondan az yeyir. Özü dǝ dinsdir. Amma sağ
tǝrǝfdǝki at heç durub dinsǝlmir. Qızmış nǝr kimi oyur-oyur oynuyur.
Qosa ilxıçı yenǝ dǝ oğlu ilǝ bǝrabǝr tövlǝyǝ gǝldi. Atları yoxlayıb dedi:
- Rövşǝn, oğul, atlar daha böyüyüb, minilmǝk hǝddinǝ çatıblar. İndi onları
bir-bir bǝrkǝ-boşa salıb, sınaqdan çıxartmaq lazımdır. Əzǝl bunu, sonra da o
birisini min, tǝzǝsǝ sulanmış şumda sǝyirt, qaratikanlığa sür, sonra da sıldırım
daşlı dağa çap.
Rövşǝn, atasının öyrǝtdiyi kimi, ǝzǝl sağ tǝrǝfdǝki atı mindi. Yenisǝ
sulanmış şumda sǝyirtdi, sonra qosa ilxıçının yanına qaytardı. Tǝsrübǝli qosa atın
burnunu tutdu, at öskürmǝdi. Sonra ürǝyinǝ qulaq asdı, baxdı ki, atın ürǝyi heç
töyşümür. Ondan sonra dırnaqlarını yoxladı. Bir qırıq da palçıq tapa bilmǝdi.
Rövşǝn indi dǝ o biri atı mindi, şuma sürdü, sǝyirdib yenǝ atasının yanına
qaytardı. Alı kişi onun da ürǝyini dinlǝdi, burnunu tutdu, sıxdı, dırnağını yoxladı.
Bu at da öskürmǝdi, ürǝyi töyşümǝdi, ansaq dırnağının birindǝn bir qırıq palçıq
tapıldı. Rövşǝn bu dǝfǝ birinsi atı minib qaratikanlığa vurdu. At qaratikanlığı
yarıb, ildırım kimi süzüb, ilxıçının yanında dayandı. Qosa ilxıçı onun baldırlarını,
çeçiklǝrini yoxladı. Heç bir yerindǝ nǝ bir tikan izi tapa bildi, nǝ dǝ bir yara. O biri
at da sınaqdan pis çıxmadı. Ansaq dal ayağının birini tikan azasıq sızmışdı.
Rövşǝn axırınsı sınaq üçün yenǝ dǝ birinsi atı minib sıldırım daşlığa saldı.
At güllǝ kimi sıldırım daşlığa endi, qızılquş kimi uçub, qosa ilxıçının bǝrabǝrindǝ
dayandı. Qosa Alı atın qabaq-ayaqlarının üylǝrini bǝrk sıxdı, at nǝ diksindi, nǝ dǝ
qırpındı.
İndi növbǝ ikinsi atın idi. Rövşǝn bu atı da minib sıldırım aşağı ǝldǝn
qoydu. At çeçiklǝrini daşlara çırpa-çırpa sıldırımı endi.
Qosa Alı dedi:
- Oğul, Rövşǝn, birinsi at sınaqdan çox yaxşı çıxdı. İkinsi at da pis
çıxmadı, ǝmǝk itirmǝdi. Ansaq birinsi ata çata bilmǝz. Bu atın tayı-bǝrabǝri çarx
altında tapılmaz. Birinsi atın adını Qırat, ikinsi atın adını Dürat qoyuram. Hǝmişǝ
qorxulu sǝfǝrlǝrǝ, düşmǝn üstünǝ, qalalar almağa gedǝndǝ Qıratı minǝrsǝn, Qırat
sǝni çox darlardan, çox ölümlǝrdǝn qurtarasaq. Qıratın qǝdrini yaxşı bil, onu
sandan ǝziz saxla!
Sonra Alı kişi dedi:
- Oğul, atlar böyüdü. Sınaqdan çıxdı. İndi Hǝsǝn xandan qisas almaq vaxtı
çatıb. Çǝk atları yǝhǝrlǝ, gedib Hǝsǝn xanla haqq-hesabımızı çǝkǝk.
Hǝlǝ uşaqlıqda bir gün Rövşǝn çöldǝ oynadığı vaxt yerdǝn bir daş
tapmışdı. Daş balasa idi, amma çox ağır, çox da sanballı idi. Özü dǝ işım-işım
işıldayır, par-par parıldayırdı.
Rövşǝn daşı yerdǝn götürüb, örüşdǝ otlayan bir buzova atdı. Daş buzova
dǝymǝdi, amma elǝ yeli buzovu yıxıb öldürdü. Rövşǝn qayıtdı, ǝhvalatı atasına
danışdı.
Alı kişi Rövşǝnin sözlǝrinǝ qulaq asıb dedi:
- Oğul, Rövşǝn, get buzov yiyǝsini tap, buzovun sǝrimǝsini ver, razı sal.
Sonra da haman daşı tap, mǝnim yanıma gǝtir.
Rövşǝn getdi, ǝzǝl buzov yiyǝsini razı elǝdi, sonra da daşı tapıb gǝtirdi. Alı
kişi daşı o üzünǝ, bu üzünǝ çevirib yoxladı. Baxdı ki, daş göydǝn düşmüş ildırım
parçasıdır.
Sabahısı gün Alı kişi Rövşǝndǝn xǝlvǝt ildırım parçasını götürüb bir ustanın
yanına apardı. Salam-ǝleykǝssalamdan sonra daşın bir balasa tikǝsini ustaya verib
dedi:
- Usta, bu daşdan mǝnǝ bir biz qayır.
Usta bir daşa baxdı, bir dǝ dönüb diqqǝtlǝ Alı kişiyǝ baxdı. Daşı qaytarıb
dedi:
- Alı kişi, sǝn bir dünya görmüş kişisǝn, heç daşdan da biz olar?
Çox çǝnǝ-boğazdan sonra axırı Alı kişi ustanı razı elǝdi ki, daşı bir
zindanın üstünǝ qoyub döysün, görsün döyülür, ya yox. Usta baxdı ki, doğrudan
da bu daş mum kimi bir şeydir. Alı kişiyǝ dediyi sözlǝrǝ peşiman oldu. Daşdan bir
biz qayırıb ona qaytardı. Alı kişi ustanın haqqını verdi, bizi sibindǝ gizlǝtdi. Daşın
qalanını bir misri qılıns qayıranın yanına aparıb dedi:
- Usta, bundan mǝnǝ bir qılıns çǝk.
Bu usta ǝvvǝlkindǝn dǝ uzunçu idi. Qǝrǝz, uzun çǝkçevirdǝn sonra Alı kişi
bu ustanı da razı elǝdi.
Usta yeddi günǝ daşdan bir qılıns qayırdı, qılıns hazır oldu, usta baxdı ki,
qılıns... nǝ qılıns. Vallah, bu elǝ bir qılınsdır ki, gün kimi yanır, ay kimi işıq salır.
Ustanın qılınsa gözü düşdü.
Elǝ ki, vǝ`dǝ tamamında Alı kişi qılıns üçün gǝldi, usta ona öz qılınsını
vermǝyib, ǝvǝzindǝ ayrı bir qılıns verdi. Ansaq Alı kişi işini ǝvvǝldǝn möhkǝm
tutmuşdu. Dinmǝz, söylǝmǝz sibindǝn bizi çıxarıb, qılınsın tiyǝsinǝ basdı. Biz
qılınsı dǝlib, o biri tǝrǝfinǝ keçdi.
Usta baxdı ki Alı kişini aldada bilmǝyǝsǝk, naçar qalıb, onun öz qılınsını
özünǝ verdi. Alı kişi qılınsı götürüb evlǝrinǝ gǝldik. Amma bu barǝdǝ oğlu
Rövşǝnǝ heç bir söz demǝdi.
Elǝ ki, Rövşǝn Qıratı, Düratı ifçin yǝhǝrlǝyib, atasının bǝrabǝrinǝ çǝkdi, Alı
kişi hǝr şeyi hazır görǝndǝ evǝ girdi, haman qılınsı gizlǝtdiyi yerdǝn götürüb, oğlu
Rövşǝnǝ verib dedi:
- Rövşǝn, al bu qılınsı belinǝ bağla. Bu qılıns sǝn gördüyün qılınslara
bǝnzǝmǝz. Bu qılınsa ildırım qılıns deyǝrlǝr. Bu elǝ bir qılınsdır ki, qabağında heç
bir şey dayanmaz. Hǝr nǝyǝ vursan kǝsǝr, tökǝr. Bu qılıns ilǝ sǝn xanlara, bǝylǝrǝ,
paşalara qan uddurasaqsan. Bu qılıns ilǝ müxǝnnǝtlǝr, namǝrdlǝr sǝnin ǝlindǝn
dad çǝkǝsǝklǝr. Bu qılıns ilǝ sǝn qalalar sındırasaqsan, sǝdlǝr dağıdasaqsan.
Ansaq bunun ildırım qılıns olduğunu heç kǝsǝ bildirmǝ. Bundan sonra bunun
adını misri qılıns deyǝrsǝn. Nǝ qǝdǝr ki, sǝn Qıratın belindǝsǝn, bu qılıns da sǝnin
belindǝdir, heç bir düşmǝn sǝnǝ bata bilmǝyǝsǝk.
Rövşǝn qılınsı atasından alıb belinǝ bağladı. Alı kişi Dürata, Rövşǝn dǝ
Qırata minib yola düşdülǝr.
Az getdilǝr, çox getdilǝr, axırda gǝlib Hǝsǝn xanın imarǝtinǝ çatdılar.
Rövşǝn bir tǝrǝfdǝ dayandı. Qosa Alı kişi Düratı imarǝtin qabağına sürüb Hǝsǝn
xanı çağırdı. Hǝsǝn xan çıxıb qosa Alı kişini yalmanına ǝl çatmayan, uzun yallı bir
atın üstündǝ gördü. Xan o tǝrǝfǝ baxanda gördü, Alının oğlu da burdadı. Özü dǝ
bir ata minib, bir ata minib ki, ruzigarım gözü hǝlǝ belǝ at görmǝyib.
Alı kişi dedi:
- Hǝsǝn xan, bu atlar sǝnin bǝyǝnmǝdiyin o çöpüklü qulanlardır. Sǝn
bunların üstündǝ mǝnim gözlǝrimi çıxartdırdın. Bax, gör indi nesǝ at olublar?
Alı kişi sonra dedi:
- Hǝsǝn xan, mǝn sǝnǝ yaxşılıq elǝmǝk istǝdim, sǝn anlamadın. Mǝnim
yaxşılığımın ǝvǝzinǝ mǝni dünya işığına hǝsrǝt qoydun. İndi sǝndǝn qisasımı
almağa gǝlmişǝm. Əlindǝn gǝlǝni ǝsirgǝsǝn, kişi deyilsǝn.
Hǝsǝn xan Alının bu sözündǝn asıqlandı, qılıns çǝkib kişinin üstünǝ
sumdu. Rövşǝn Qıratı onun üstünǝ sürdü. İldırımdan qayrılmış misri qılınsın
göydǝ parıldamağı ilǝ xanın başının yerǝ dığırlanmağı bir oldu. Sǝs-küy qopdu.
Qoşun onların üstünǝ yeridi. Rövşǝn özünü qoşuna vurdu. Bir yandan Qırat, bir
yandan Dürat, bir yandan da Rövşǝn misri qılınsla qoşunun qabaq dǝstǝsini qırıb
dağıtdılar.
Ansaq qoşunun dalı kǝsilmirdi. Dǝstǝ dǝstǝnin dalınsa gǝlirdi. Qarışqanın
sayı var idi, qoşunun sayı yoxdu. Alı kişi bunu başa düşüb dedi:
- Oğul, bu qǝdǝr qoşuna sǝn tǝk savab verǝ bilmǝzsǝn. Axırda ya
öldürǝrlǝr, ya da diri tutarlar. Sür atları, özümüzü bu qoşundan salamat qurtaraq!
Rövşǝn ǝzǝl atasının sözünǝ baxmadı. Yenǝ dǝ özünü qoşuna vurdu. Başlar
kǝsdi, qollar qırdı, mǝrdmǝrdana dava elǝdi. Ansaq kor atasının ǝlǝ keçǝsǝyindǝn
qorxub, ǝlassız davadan ǝl çǝkdi. Atası ilǝ bǝrabǝr atları sürüb çölǝ tǝrǝf üz
qoydular.
Qoşun da ǝl çǝkmǝyib, onların dalına düşdü. Bir xeyli getmǝmişdilǝr ki, bir
dǝ Rövşǝn Qıratın başını çǝkdi. Dönüb geri baxanda gördü ki, bir dǝstǝ kǝhǝr atlı
ildırım kimi gǝlir. Dedi:
- Ata, bir dǝstǝ kǝhǝr atlı yetirhayetirdǝdir.
Alı kişi dedi:
- Oğul, Rövşǝn, ağızlarını sulanmış şuma sal!
Rövşǝn atları şuma saldı. Kǝhǝr atların heç biri şumdan çıxa bilmǝdi.
Hamısı batıb qaldı. Qırat ilǝ Dürat ildırım kimi şumdan çıxıb yola düşdülǝr. Bir az
da getmişdilǝr ki, yenǝ Rövşǝn Qıratın yüyǝnini çǝkib geri baxdı. Gördü bu dǝfǝ
dǝ bir dǝstǝ qara atlı, budur, ley kimi gǝlir. Dedi:
- Ata, bir dǝstǝ qara atlı yetirhayetirdǝdir.
Alı kişi dedi:
- Bala, ağızlarını qaratikanlığa sal!
Rövşǝn atları qaratikanlığa sürdü. Qara atlılar da özlǝrini tikanlığa
vurdular. Amma heç biri kǝnara çıxa bilmǝdi. Hamısının baldırları qızıl qana
boyanıb qaldı.
Rövşǝn bir az da getmişdi, bir dǝ atın silovunu dartdı, qanrılıb geri
baxanda gördü indi dǝ bir dǝstǝ ağ atlı çathaçatdadı. Dedi:
- Ata, bir dǝstǝ ağ atlı yetirhayetirdǝdir.
Atası dedi:
- Oğul, qorxma, ağızlarını daşlığa sal!
Rövşǝn atları daşlığa dırmaşdırdı. Ağ atlar sıldırım daşlıqlara çıxa bilmǝyib
yarı yolda qaldılar. Qırat ilǝ Dürat qızılquş kimi süzüb, sıldırım qayaların dalında
gözdǝn itdilǝr.
Ata-oğul axşama qǝdǝr yol gedib, axşam üstü bir çayın qırağına çatdılar.
Alı kişi buranın nesǝ yer olduğunu oğlundan xǝbǝr aldı.
- Ata, bura ağaslı, otlu bir yerdir. Ortadan da bir çay axır.
Alı kişi dedi:
- Oğul, burada yurd salmaq olmaz. İlxının, mal qaranın ǝlindǝn dinsǝlǝ
bilmǝrik. Bir dǝ ki, xanlar, paşalar xǝbǝr tutar, bizǝ namǝrdlik elǝyǝr.
Ata-oğul o gesǝ çay qırağında qaldılar.
düşdülǝr. Az getdilǝr, çox getdilǝr, axşam bir düzǝngaha çatdılar. Alı oranın da nǝ
sür yer olduğunu Rövşǝndǝn soruşdu. Rövşǝn savab verdi ki:
- Ata, bura usu-busağı görünmǝyǝn bir düzǝngahdır.
Alı kişi dedi:
- Burada da qalmaq olmaz, orada atlanan burada düşǝr. Karvanların
ayaqları altında qalarıq.
Bu gesǝni dǝ burada gesǝlǝyib, sabah yenǝ yola düşdülǝr. Getdilǝr,
getdilǝr, bir
- Oğlum, bura nesǝ yerdir?
Rövşǝn dedi:
- Ata, bura hǝr tǝrǝfi sıldırım qayalıq, çǝnli, çiskinli bir dağ belidir.
Alı kişi soruşdu:
- Oğul, bax gör, bu bel ki deyirsǝn, bunun hǝr tǝrǝfindǝ bir
görünmür ki?
Rövşǝn dedi:
- Ata, görünür. Biri sağında, biri dǝ solunda. Özü dǝ başları qardır.
Alı dedi:
- Oğul, mǝnim axtardığım yer elǝ buradır. Mǝn buranı çox yaxşı tanıyıram.
Savan vaxtlarda burada çox at oynatmışam, çox seyranlara ox atmışam, çox
süyürlǝr ovlamışam. Bura mǝnim köhnǝ oylağımdır. Buraya Çǝnlibel deyǝrlǝr. Biz
burada yurd salmalıyıq. İndi özümüzǝ bir olasaq, atlarımıza da bir tövlǝ tik.
Rövşǝn özlǝri üçün bir olasaq, atlar üçün dǝ bir tövlǝ tikdi. Ata-oğul
Çǝnlibeldǝ yurd saldılar, yaşamağa başladılar.
Günlǝrin bir günü Alı kişi Rövşǝni yanına çağırıb dedi:
- Oğul, buradakı dağların birindǝ bir süt bulaq var, adına Qoşabulaq
deyǝrlǝr. Yeddi ildǝn yeddi ilǝ sümǝ axşamı mǝşriq tǝrǝfdǝn bir ulduz, mǝğrib
tǝrǝfdǝn dǝ bir ulduz doğar. Bu ulduzlar gǝlib göyün ortasında toqquşarlar. Onlar
toqquşanda Qoşabulağa nur tökülǝr, köpüklǝnib daşar. Hǝr kim Qoşabulağın o
köpüyündǝ çimsǝ elǝ qüvvǝtli bir igid olar ki, dünyada misli-bǝrabǝri tapılmaz.
Hǝr kim Qoşabulağın suyundan içsǝ, aşıq olar. Özünün dǝ sǝsi elǝ güslü olar ki,
nǝrǝsindǝ meşǝdǝ aslanlar ürkǝr, quşlar qanad salar, atlar, qatırlar dırnaq tökǝr.
Çox igidlǝr, şahzadǝlǝr bu su üçün gǝliblǝr, ansaq heç birinin baxtı yar olmayıb.
İndi yeddi il tamam olhaoldur. Vǝdǝ çatıb. Get, axtar, Qoşabulağı tap, ansaq
köpüyündǝn bir qab da doldurub mǝnǝ gǝtir!
Rövşǝn getdi, dağları, daşları ǝndǝr-döndǝr elǝdi. Axırda bir dağa çatdı.
Gördü dağın bir tǝrǝfindǝ
elǝ bir qayadır ki igid istǝyir üstünǝ çıxsın. Rövşǝn qayanın dörd tǝrǝfini dolandı,
göz gǝzdirdi, ǝl tutan bir yer tapa bilmǝdi. Axırda belindǝn kǝmǝndini açıb qayaya
atdı. Min ǝnvai-müsibǝtlǝ qayaya dırmaşdı. Baxdı ki, bura elǝ çǝmǝnzar, lalǝzar
bir yerdir, daha nǝ deyim. Gül gülü çağırır, bülbül bülbülü. Elǝ bil ki, bu sıldırım
qayanın üstündǝ bir bağça şǝkli çǝkilib, yetmiş iki qǝlǝmlǝ yetmiş iki rǝng
vurulub. Ortalıqda qosa bir ağas altında da Qoşabulaq durna gözü kimi qaynayır,
göz yaşı kimi axıb ǝtrafı süd gölünǝ döndǝrir. Rövşǝn o qǝdǝr gözlǝdi ki, axşam
oldu. Gesǝdǝ bir xeyli keçdi. Bir dǝ gördü ki, mǝşriqdǝn bir ulduz, mǝğribdǝn dǝ
bir ulduz doğdu. Ulduzlar gǝlib düz Qoşabulağın üstündǝ toqquşdular.
Ulduzların toqquşmasından Qoşabulaq daşdı. Ağ köpük adam boyu qalxdı.
Rövşǝn köpükdǝn bir qab doldurub başına tökdü, bir qabda doldurub içdi.
Tǝzǝdǝn bir dǝ qabı doldurmaq istǝyǝndǝ baxdı ki, ey dadi-bidad.. köpük
hayanda idi. Bulaqlar yenǝ dǝ elǝ durulub, elǝ durulub ki, elǝ bir göz yaşıdır axır.
Rövşǝn bir başına, bir dizinǝ vurdu. Ansaq hara çatasaq.. Qabı da götürüb korpeşman
geri döndü, ǝhvalatı atasına danışdı.
Alı kişi bir ah çǝkib dedi:
- Mǝnim gözlǝrimin dǝrmanı o köpükdǝ idi. O da ki, ǝlǝ gǝlmǝdi.
Rövşǝnin dǝrdi bir idi, beş oldu. Başına, gözünǝ döymǝyǝ başladı ki, mǝn
neyǝ qabaqsa özüm içdim. Alı kişi dedi:
- Oğul, sǝzǝ-fǝzǝ elǝmǝkdǝn bir şey çıxmaz. Keçǝnǝ güzǝşt deyǝrlǝr.
Görünür, bir dǝ sǝni görmǝk mǝnǝ qismǝt deyilmiş. Day mǝnim ǝsǝlim tamamdır.
İndi qulaq as, sǝnǝ bir-iki sözüm var.
Rövşǝn atasının yanında ǝylǝşdi. Alı kişi dedi:
- Bala, ay keçǝr, il dolanar, sǝnin adın mǝğribdǝn mǝşriqǝtǝn bütün
dünyada mǝşhur olar. O köpükdǝn sǝnin qollarına qüvvǝt, özünǝ dǝ şairlik verildi.
Bir dǝ sǝnin sǝsinǝ, nǝ`rǝnǝ elǝ bir qüvvǝt gǝlǝsǝk ki, İsrafilin suri onun yanında
milçǝk vızıltısı olasaq. Bǝylǝr, xanlar, paşalar sǝnin adın gǝlǝndǝ qorxudan diz
çökǝsǝklǝr. Nǝ qǝdǝr ki, misri qılıns sǝnin belindǝ, sǝn dǝ Qıratın belindǝsǝn,
özün dǝ bu Çǝnlibeldǝsǝn, sǝnǝ heç kǝs dov gǝlǝ bilmǝyǝsǝk. Ansaq bu
hǝndǝvǝrdǝ mǝşhur bir qaçaq var, adına Dǝli Hǝsǝn deyǝrlǝr. Özünü birsǝ ondan
gözlǝ. Get, sǝnin adını Koroğlu qoydum!
Alı kişi vǝsiyyǝtini elǝyib ömrünü öz oğluna bağışladı.
Koroğlu atasını Qoşabulağın yanında dǝfn elǝyib, o gündǝn Çǝnlibeldǝ
yurd-yuva saldı.