ميللي رقص لريميزين فلسفهسي یازان: گونتاي جوانشير
هر بير ميلتين رقص لري ملتين دونيا يا باخيشيندان، حيات طرزيندن انكشالاريندان دوغاز و زامان- زامان انكيشاف ائدهر، يتيم له شر و درين تاريخي دهيرلري، تاريخي حاديثهلري، تاريخي تصورو اوزونده و حركت كدلاريندا بارينديرماغا (حفظ ائتمه يه) و نسلدن نسله اوتورمه يه باشلار. رقص داوارانيشلاري عصرلر بويونجا ايناملارين سئوگيسيني ايفاده ائتديگي اوچون ائستئتيزه اولونار، جاذبهلي حركتلر حالينا گلر، ميللتلشمه نين كدلاريندان ساييلان ميللي رقصلر، همده ميللي ذووقون تعيني اوچون سوسيال اتمسفر ياراتميش اولور. هركس طره فيندن پايلاشيلان، دويولان، هر بير آذربايجان توركونون ايليگيندن، سلوللاريندان يوغرولان و تاريخين دامادلاريندان سوزولوب گلن رقص لريميز ميللي كيميليگيميزين، ميللت اولما شعوردوموزون و ميللت آنلاييشي فلسفه ميزين بير پارچا ليه ير. آذربايجان رقص لرينين فلسفي تحليليني هئچ شبهه سيزكي شاما نچيليق تشكيل ائتمكده دير.
شاما نچليق دا ايكي حيصصه دن اولوشان رقص حركتلري واردير. بيرينجي حيصه ده كي رقص حركتلرينده شر قووه لر بدني ترك ائدير و ايكينجي حيصه دهكي رقص حركتلرينده خيئير قوووهلر بدنه حلول ائدير، بدن روحلاشير، بدن روحون ماهيتي منطيقينه تابع اولدوغو اوچون شامان دوينايا، گله جه يه روحون گؤزويله باخير و هر شيي گؤرور. بو سببدن ده تورك كيمليگينده رقص، تميزلنمه (Katarsis) و آللاهي درك ائتمه، روحلاشما كيمي بير فلسفه يه صاحيبدير.
آذربايجان رقصلرينده حركتلرين انتظام و انضباطا تابع اولاراق اولو بير هدفي تعقيب ائتمه سي سؤز كونوسودور. بو سببدن ده آذربايجان رقصلري اخلاقي زنگين ليك، معنوي صافليقلا دوپ- دولو اولما سيلا سجيه له نير. آذربايجان رقص لري شهوتي آلؤولاندير مير، اينساني مطلق اولان بير دارليقلا تماس ائتميه سوق ائدير. اينسان اؤزونده كي مطلق صافليغا جان آتير. اينسانليق و سئوگي آذربايجان رقص لرينن ايده آليدير.
رقصه فلسفي يوروم (تحليل) كتيرهن شخصيتيلريميزدن بير يسي شمس تبريز اولموشدور. شمس تبريز اؤزوندن اؤنجه پراكنده اولاراق درويشلر آراسينداكي سماع رقصيني سيتما تيزه ائدهر و مولوي ايله بولوشدوقدا اونا سؤيلركي: ((كاميل اينسان اولماق اوچون ايكي صنعتي، موغاملاري و سماع رقصيني ياخشيجا بيلمك گره كير.)) مولوي موغاملاري و چنگ چالماغي اؤيره نير و شور موغاميندا ((سماع شمس)) (شمس دينله ييش) آدلي بير شعبه ني شمسين شره فينه بسته له ميش اولور. همده سماع زنليك شمس تبريزدن سونرا بير كولتور حالينا گلير.
رقص فلسفه سيله مشغول اولان فيلسوفلاريميزدان بيريسي ده حسين جاويد اولموشدور.
حسين جاويده گؤره رقص هدفي اولان، دوزنلي و آهنگدار بير حركتدير، بدنيميزدهكي توتموش بوتون كهكشانلار رقص ائتمكده دير لر. اولدوزلارين و پلانتلرين حركت لري بير قانون، حركت قانونو اوزره اولدوغوندان رقص ائتمكده دير.
كهكشانلار رقص ائتمكده دير، چونكو اونلارين حركتلرينين ماهيتينده مطلق قانونيليك مووجود دور.
جاويد بو دوشونجه سيني بئله ايفاده ائدهر:
((حتي شو اوفوقلره سؤنن قانلي گونشده
هپ رقص ائدهرهك غيب اولويور سئير ائدين ايشته
هپ رقص ائدييور قانلي گونش، قانلي اوفوقلر
هپ رقص ائدييور هاله قمر، پنبه شفقلر))
جاويدهگؤره لطافت، ظريفليك و شعريت ده بير رقص مسئله سي دير. شعرين وار اولوشو سؤزلرين معنادويشاسيندا هدفلي رقصيندن باشقابير شئي دئيله ير. روح اؤز لييگيني و ابديليگيني دايم رقصي اوچون الده ائتميشدير: ((رقص ائتمه ده هپ شعر و دهان، حسن و لطافت رقص ائتمه ده يئلديزلي فضا روحي طبيعت))
بوتون دينلرين، فلسفهلرين، طريقتلرين، خياللارين و حقيقتلرين تحليلينده رقص ماقادير، چونكو بونلارين هاميسي اينامين كاميللشمه سي، صافلاشماسي اوچوندورسه، رقص بونلارين هاميسيندان داها تاثير ليدير. رقص يگانه صنععتدير كي، اوردا رياكار جاسينا داورانماق اولماز.
((هر فلسفه، هر دين و طريقت بوتون عادت
رقص ائتمه ده هپ اولسا خيال، اولسا حقيقت))
حسين جاويده گؤره حتي تانري دا رقص ائتمكده دير: ((رقص ائتمه ده حتي اوگؤرونمز اولو معبود رقص ائتمه ده حتي او وجودي عدم آلود))
آذرباجان رقص صنعتي يالنيزجا آغير فلسفي دوشونجه لرين داورانيشلاردا ايفاده اولونوشوندان عبارت دئيلدير. ساغليتورلي ايلنجه و ذوق قايغاني اولاراق رقصلريميز فداكارليق و آليشيق ليق آبيده سيدير.