شیخ محمد خیابانی منظومه سی قسمت سوم
شیخ محمد خیابانی منظومه سی قسمت سوم
تجارت خانادا
بیر نئچه آی قالدی ماخاچ قالادا
تجارت ایشینه باخیردی اوردا
حسابین ساخلیردی آلیش وئریشین ،
سئیر ائدیردی اوردازامان گئدیشین .
روسلارلایاناشی داغستانلیلار،
چچن لر،تاتارلار،هم عثمانلیلار،
آذربایجانلیلارایله بیرلیکده،
گمیلرسالیردی هرگون دنیزه .
محمد ذکالی بیر جوان کیمی،
سئزیردی باش وئرن هر مراسیمی .
سنی نی ،شیعه نی ،وهابی لری ،
اوردا سئیر ائدیردی گؤزتچی تکی.
ناحقی آتاراق ،حقی سئچیردی،
حقیقت شربتین چکیب ایچیردی.
اوجا اذان سی مناره لردن
یوکسلیردی هرگون گؤیه شه هردن .
«دربند»شه هریندن گلن شیعه لر
اورادا،مکتب ده تاسیس ائتمیشلر.
شریعت علمینی اوخویوردورلار
تفسیر ائدیر دیلر قرآن ،شارحاشار.
هم«کشف الحقایق»،«تفسیر البیان »
همی ده «تفسیرعن نکت القرآن».
تملی قورولور ،سؤزو یازیلیر .
أوره کلر ایچینده شرحی قازیلیر .
گؤزله ییردی گلن ایام بونلاری،
چاپ اولسون،یابلسین هریاناساری.
گؤزله ییردی دؤران «نعمان زاده »نی.
یاخشی دینلمه لی اوخوجو بونو.
داغستان شیخ شامیل یوردونا دؤنموش،
ایندی خصم الیله چیراغی سؤنموش.
داغستان اسلامین بایراقداریدیر،
تقوا دونیاسی نین ایلک باهاریدیر .
فضیلت مولکونون مرکزی اولان
داغستان یاداکی آذربایجان ،
اسکیدن دایانمیش دوشمن ئونونده
روسا ،ارمنی یه دؤزموش،اوگونده .
داغستان مولکونه گئدندن بری،
محمد گزیردی بوتون یئرلری.
مسجیدی ،کیلسه نی ،جامعی گؤردو،
ذهنینده دوشونجه دونیاسین هؤردو .
اوخوماق هوسی،ئویرنمک مئیلی.
اونو ائیله ییردی ناراحات خئیلی.
دوشمن قارشیسیندادایانماق ایچون،
مظلوملاراودونا هم یانماق ایچون
درین بیلیک لره یئیه لنمگی ،
زحمتی،یازماغی همده امگی
سئویردی محمد ،شیرین جان کیمی ،
بونو بسله ییردی بیر ایمان کیمی.
بیر نئچه آی سونرا،دئدی اوجادان :
«-قالابیلمیرم من بوردا،آتا جان !»
آتاسی دویموشدوروحیاتینی.
آجیلی ائتمه دن هئچ اوقاتینی ،
دئدی:
اولسون اوغلوم ،آپاررام سنی،
گؤررسن بیرداهاگؤزل خامنه نی .
تبریزه یوللارام بیرده سنی من
اوردااوخویارسان هرنه ایسته سن....
آنایا قاووشما
بیر نئچه آی سونرا گؤردو آناسی
محمددیرگلیر،کؤنول آیناسی.
گلیب ئوپدو الین ،ئوپدو اتگین ،
او ضایع ائدرمی آنا امگین؟
آرادان چوخ ئوتموش ،یای گئتمیش قیشا،
آنانین أوره گی دوشموش تشویشه.
چوخدان آیریلمیشدی پاک قوجاغیندان ،
سیغمیردی روحونا اونون داغستان .
آنا قوجاغینادؤندومحمد،
ئوزونه قاییدارصاف روحلارالبت.
«-آنا جان ،آغلاما،گوز یاشلارین سیل،
منی ئوز یانیندا ،ئوزقوینوندا بیل!»
دئیه رک محمد ،گولدو،آغلادی،
آنایلا بیرداهاپیمان باغلادی:
«-سنین یانیندایام گؤزل آناجان ،
آناسیزیاشامازدونیادا انسان.
دئدی عبدالحمید خانیمینا:
«-باخ
محمد تبریزده درس اوخویاجاق.»
سئویندی بوسؤزدن رقیه سلطان ،
دئدی:
«-حق ساخلاسین سنی هرزامان .
اوغلومو گتیرن الین ساغ اولسون،
أوره گین سئوینجله-شادلیقلادولسون!»
محمدی آلیب باغرینا باسدی
حرمانین غصه نین یوللارین کسدی.
تبریز بیلی یوردونا سفر
آغ گئیینمیشیدی بوتون طبیعت،
بادام آغاجلاری گولله نن زامان .
خیاللار أوزوردویاشیل داغلاردا.
ذیروه لر باشینی آلمیشدی دومان .
عینی آچیلمیشدی میشو داغی نین ،
دنیزه باخیردی گوللر ایچیندن .
توراغایی قالخیب سئیران ائدیردی،
یام-یاشیل چؤللرین انگینلیگیندن.
لپه لر قالخیردی«اورمو»گولوندن ،
یاماجی آلیردی،دوزوآلیردی.
قایناییب چاغلایان نغمه لر کیمی،
دوزنگاهلیقلاراسس-کوی سالیردی.
نمازین قیلمیشدی رقیه سلطان ،
دوعایا دورموشدو سحرشئهینده .
آللاهایالواریردولو گؤزویله،
دئییردی:
«-آللاه!من مقصر بنده ،
اوغلوموباخ سنه من تاپشیریرام،
قادادان بلادان سن اونو ساخلا.
اوغلومودره دن ذیروه یه چاتدیر،
جایسا،ائله اورداایلاهی حاخلا!»
انسانی ساخلایارهربیربلادان ،
آنانین تدبیری،خئیردوعاسی.
دئییرلرهرگئجه ،هر سحرآخشام
ذیروه یه یوکسلرآناصداسی.
هوندورداغلاردان دایوخاری قالخار،
آغاردارگؤیلری دان یئری کیمی.
آناأوره گیندن قوپان آغلاییش،
ترپه درذیروه نی تیتره در سیمی.
اوگون ده اوغلونو یولا سالیردی ،
بیرآنا خامنه دن تبریزه ساری
ئورپگین باشینا آتیب چیخمیشدی،
سو سپسین دالینجا اوغلونون باری.
تبریزه یوللاندی اون دؤردیاشیندا،
بیرباهار چاغیندا،یازین باشیندا.
دروازادان کئچیب ایچه ری گیردی.
ارکین قاباغیندا،آتاسی دوردو.
گؤزلری یاشاردی ،قلبی دؤیوندو،
نغمه اوخوماغا قالخیب ئویوندو .
ارکین تاریخینی یادینا سالدی،
درین تلاطم لی فیکرته دالدی.
کئچدی «خدابنده »گؤزو ئونوندن ،
باخدی ارکه ساری«سلطانیه»دن.
«شاه ختائی»قالخدی «سایین»داغینا،
گؤزوندن یاش آخدی ارکین باغینا.
«عبدالحمید»یاواش ترنم ائدیر،
محمد دالینجا یولونو گئدیر:
ارکیم
ای سینه سی مینلریارا ایله دولوارکیم،
یوزلرجه ایلین خطیره سی ،ای اولوارکیم !
غئیرتلی اوغوللاروطنی،مسکنی سن سن،
مینلرجه مقدس جسدین مدفنی سن سن.
اونلارجاشهنشاهلاری سویدون یولا سالدین،
عؤمرون باشا وئردین اوجا،باشی اوجا قالدین .
آللاه باش اگدین،جلالین شانین اوجالدی،
اوغلون بؤیودوقیصررومدان داباج آلدی.
شاهلار شاهی اگدی باشینی اوغلون ئونونده ،
سن فخر ایله قالدین ابدی،دون ده،بوگون ده .
صراف ایله لعلیله،شکوهی لری دوغدون،
نامردلری هرتنگه ده ،هر دؤنگه ده بوغدون.
سارسیتدی دنی دوشمنی کبرین اوجا ارکیم ،
هربیراویاناطنز ایله گولدون قوجا ارکیم .
آلنیم آیاغینتورپاغینا قویماغا گلدیم
شیطان گؤزونو سجده ایله اویماغا گلدیم.
آتاسی نین دردین سانکی دویوردو،
محمد،آغلیردی گؤزون اوغوردو .
ایکیسی کئچدیلر ارکین ئونوندن ،
«گؤی مسجید»ه ساری یوللاندی همن.
«خیاوان»دا اونون قوهومووارمیش،
«سید حسین»آدلی ملااولارمیش.
خامنه لی بیر سید،تقوالی سید،
بیلیک لی ،علملی،چوخ عالی سید .
پئشنمازی«کریم خان»مسجیدی نین،
فقاهتی ،علمی،دنیزتک درین.
آتاسی سؤیله دی:
«-گل گئدک اورا،
حاجی سیدحسین ائوینه بالا.»
«حیاوان»آغزیندا،أوستونده یولون،
گؤرنده جاده نین آرخادا سولون.
«گؤی مسجید»ده ساری یئنه چاتاندا
کاروانی ساخلادی سؤیله دی آتا:
گؤی مسجید
«جهانشاه حقیقی »یادگاری،یارمیش ادواری،
بودور،تبریز ایچینده گؤیلره قالخماقدا انواری.
فضاسی بیر ایلاهی نورا یله دولموشدو گؤی قبه
بوراخمیش حیرته اقماری،شمسی ،چرخ دواری.
شاخاندا ایندیریملارقیسقانان چرخین هواسیندان ،
سؤکوب یاندیرماق ایسترمیش سه گؤی گونبذدن آثاری ،
طبیعت تیتره میش،خلقت آیاقلانمیش ،فغان ائتمیش
آماندیریاخما قلبین تبریزین ،ییغ تیغ غداری.
ایشیق قایناغینی غارت ائدنلرصف به صف دورموش،
قارانلیقلارایچیندن ترپه دیب قالخیزمیش اشراری.
داغیتماق چین بوتون شرقه،ایلاهی نور ساچان شمعی،
مسلط ائیله میش بو مسجیده هر شاهی ،طراری.
بوگون هم ،باخ محمد !سینه گرمیش باطیل اوغروندا،
بوگؤی مسجیددیراوغلوم،گل قوروبوگنج اسراری.
الین آللاها آچمیش بیر ایشیق دریاسیدیراوغلوم،
منیم تک سن ده باخسان نورگؤرورسن بوردا احجاری.
آماندیرقویماتحقیرائیله سین یاد،قالخ ئوزون گؤستر ،
تکان وئرذوالفقاره قاوگلین اوباشی ،اشراری .
بورا تبریزدیر ،دونیا بویو تاریخی فتح ائتمیش ،
یوخویا گئتمز البته بوشهرین بخت بیداری.
اونون «دوزگون»کیمی اولادی واردیر،قورخویوخ،غم یوخ،
شجاعت مئیدانین قویمازلار اونلارصدقدن عاری.
بورا فضیلتین ایشیق بولاغی ،
صائبلرئولکه سی خطیب لریوردو .
قوجا تیریزدیربو ،هر زامان ،هرواخت
دوشمن قارشیسیندا آسلان تک دوردو .
یئتگینلیک لر ائوی،کمال اوباسی،
قهرمانلیقلارین بئشیگی تبریز.
غئیرتین ،عصمتین اوجاذیروه سی،
بشر تاریخی نین کئشیگی تبریز.
سنی چئینتمرم نامرد یادلارا ،
او اجدادیمدان قالان مکانیم.
نئجه من یاشاییم آدسیز،نشان سیز،
تاریخیم ،شرفیم،ایلیگیم ،قانیم.
مجسم غئیرتی اسلامیتین،
قورقودلاردان قالان ئویودقایناغی.
تبریزیم ،بیر سؤزله سؤیله سم اوغلوم:
ائلیمین اوبامین یانار چیراغی .
ایران دارالعلمی ،ائل بیلی یوردو،
آیه لری تفسیرائیله ین شه هر .
دوزلری آرخاداقویوب گلمیشم
عشق ایله آخمیشام باخ گؤر،نه ته هر!
خامنه دن گلمیشم قوجاغینا من،
بورا وطن دئدیم فضولی سایاق.
پناهیم ،یورد-یووام ،آنام ،آمانیم ،
دوردوم کئشیگینده ارکیمی اویاق.
طالبیه ده
تبریزه گلندن نئچه گون سونرا،
محمدیوللاندی«طالیبه »یه .
اوردابیر حجره یه یئرلشدیریلدی
درسه باشلایاراق اولدوطلبه .
اوردا بیر نئچه ایل قالیب دایاندی،
اوخوتدولاراونا«لعمه»،«امثله»،
«عوامل»،«صرف میر»،بیرده«سیوطی»،
«منطق کبری»،هم«شرح المثله».
«حاجی میرزا ابوالحسن انگجی».
اونا«فقه»ئویرتدی،هم«اصول»دئدی.
بیرده«حاجی میرزا حسن مجتهد»،
اونا«شیخ محمد»آدینی وئردی.
شریعت علمیندن قیراقدااونا
میرزاعبدالعلی «حکمت»ئویرتدی.
«ارثماطیق»،همده«هندسه»،«حساب»بیرده
«عروض»،«نجوم»،«هئیت»ئویرتدی.
بوردا شیخ محمد ،خامنه لی جوان
اجتهادمرزینه یاخینلاشیردی.
ماخاچ قالاگزن ،دربندی گؤرن،
علمین ذیروه لرین بیر-بیر آشیردی.
«طبیعیات»،«تاریخ»،«رجال»ئویرنمیش،
اوخوموش فلسفه ،اوخوموش «کلام».
«ادبیات»،«بدیع»،«منشآت»گؤرموش،
یازیردی «رساله»،یازیردی«احکام».