تاپماجالار

تاپماجالار يا بيله‌جك لر یا بیزیم دیلیمیزده تاپتاپماجالار ، آذربايجان شیفاهی ادبیاتی حیصه لریندن بیری دیر. قدیم زامانلاردا کی ایندیکیمين  رادیو و تلویزیون ایمکانلاري یوخ ایدی ، آتالاريميز و آنالاريميز ، گئجه لر اؤز بالالارینی باشلارینا ییغیب شیرین شیرین ناغیل لار ، مثل لر ،آتاسؤزلري و تاپماجالارلا دييرديلر و واختلارینی کئچیریرمیش لر.ايندي دئ گؤروم تاپتاپماجا دئسم تاپارسان؟... 

۱- آياغي يوخ ، امما يئريير

۲- آلتي دريا اوستي اؤت

۳- هانسي ايكي دير اوچ اؤلماز

۴- قارا كيشي آغ پاپاق

۵- باخارام اوزاقدان ، گؤرونر ياخيندان

۶-يومرو تكر بارماغا كئچر

 ۷-     آی گئدر آدام ایله       بیر خونچا بادام ایله

   نه دیلی وار نه آغزی    دانیشیر آدام ایله

  ۸-          آکیشی کیشی     دمیردن دیشی

            يیه ر بوغدانی     قالار کوله شی

 ۹-            اله آللاندی             باشی چوللاندی

         قاشیغا میندی         قیچی ساللاندی

 ۱۰-    آلتی دری ، اوستی دری     ایچینده بیر اووج داری

۱۱-    آخشام اولدو سارالار         سحر تئزدن قارالار

 

 

جاوابلار: ۱-ايلان ۲- قليان ۳- گئجه گوندوز ۴-باديمجان ۵- داغ ۶- اوزوك ۷-كيتاب ۸- اؤراق ۹-اريشته۱۰-انجير ۱۱- لمپه چيراق

يانيلتماجالار و ياهالتماجالار یازان: علي.برازنده .تورک

بير چوخ فرقلي آدلارلا تورک فولکلوروندا يئر آلميش يانيلتماجالاراوشاقلار و بويوكلرين اوشاقلارين ديللريني گئنيشلتمك و اوشاقلار بير – بير  لريني سيناغا چكيب ائيلنجله و گولمجه و باشاريليليق گورسدمك اماجيله دئيلن سوزلرديلر كي بير سيرا ياخين حرفلري و دال- به – دال سويلنن حالده دئمگي چتين اولان سوزلري دئمگين دن اورتايا گلير.
بوسوزلر بير جمله شكلينده يادا بير تكرارلاما حالينده دئيلير و بير چوخ چئشدي و نومونلري واردير،جومله شكلينده اولان حالده اونلاري بير نئجه دفعه تكرارلامناسي گركير. ياهالتماجالار سويليشي چتين اولان تکرارلامالارديلار کي بعظا يازيلي حالده بئله اونلاري اوخوماق چتين و زور اولار.
"يانيلتماجا" ياهالتماجا" " شاشيرتماجا" " تکرارلاما ""تکرله مه" آدلارينا تورک خلقي لرنين آراسيندا تانينميش ،اوشاق فولکلوري قولاريندا يئر آلديقي حالده، سوز اويون کيمي  بويوکلرينده يارادجيقلارندا گورمک اولار ،اوزليکله داستانلاردا و اويدورمالاردا بو فولکلور داليندان چوخ فايدالانير.


   آتي مين- ايتي قوو           ايتي مين- آتي قوو
   ال اوزوموزو يوواق ؛اوزوموموزي ييك              اوزوموموزي ييك ؛ال اوزوموزي يوواق
   قيرخ كوپ،قيرخ قيرپي قيريق كوپ
   قلمه منه قلمه لنمه          من اوزوم قلمه لننلردنم
   گئتديم گوردوم كورپو آلتيندا ايكي كوركو ييرتيق كيرپ وارائركك كوركو ييرتيق كيرپي ديشي كوركو ييرتيق كيرپي نين كوركونو يامير
   بو كاسا بيزيم اوزوموزونوموش
   دي دي دو دا نه دورموسان
   آل بو تاقوتوقلاري تاقاتوقچيه تاقوتوقلانمايا گوتور،اگر تاقاتوقلاري تاقاتوقچي تاقالاماسا ،تاقاتوقلاري تاقاتوقچودان تاقاتوقلادمادان گوتور گتير
   سو ديواردان دامجيلانمالي مي،دامجيلانمالي مي.
   تامارزيلي توپال شعبان،ياتار چاتار ساتار سامان
   بو قارا قانتار قيرخ کيلو قارا قاطران تارتار
   بو اليمده کي تسبيح ،عمامه له نمه لي مي،عمامه له نمه لي مي.
   بيزه بيزده بيز دئيلر،سيزده بيزه نه دئيلر؟
   گول ديبي بولبول ديبي ،گول ديبي بولبول ديبي،....
   لبله بي چي ،لبلبي لري، لبله بي چيه،لوزوملي،لوزومسوز،لاوباليليک ياپميش.
   بو يوغوردي مايالاييب ساخلاساقدا،مايالاماييب ساخلاساق؟
   ساريمساق لاساقدا ساخلاساق ساماني، ساريمساقلاماساقدا گلير زماني؛ ساريمساق لاساق دا گليرسه زماني؛نيه ساريمساق لاماياق ساماني!
   آدام معدنه گئتميش،معدنده بادام يئميش،مادام کي معدنده بادام يئميش ،بس نيه بيزه وئرمه ميش؟
   بير پينه چي ،بيرينجي دفعه بير نئچه باشماقي بير – بيرله رينه اينجي کيمي پينه دي
   بو قارپيزدا قارين سانجيلان ديران لاردانميش
   آشپاز آباس آش آسميش              ياخشي آسميش ؛خوش آسميش
   سريه سورونو سورويه سوريه سالدي سرين سردابيه
   ائل – عالم آل دانا آلدي آلدانديلار،بيزبيرآل دانا آليب آلدانامادوق!
   ايت ايتي ايتير،بيت ايتي ايتير،ايت بيتي ايتير،ايت گئتدي،بيت گئتدي،ايت بيت گئتدي،
   بو کوشه ياز کوشه سي، بو کوشه قيش کوشه سي ،اورتادا سو شيشه سي
   جومه گوني جومه مسجيدده جوولر جوولي جابارين جيبلريندن جوبللرين جوبوتدديلر
   بو ميس چوخ پيس ميسيميش                  بو ميسيين جينسي پيسيميش             بو ميس كاشان ميسيميش
   بو مومچونون مومو اومومو(عمومي) مومدور
   گيرديم تنديره ،سيلديم سوپوردوم ،سيلكلنديم چيخديم
   بو گون چرشنبه آخشاميدير ؛چرشنبه آخشاملارشيرسان گل چارشنبه آخشاملاشاق،چارشنبه آخشاملاشميرسان چارشنبه آخشاملاشاق
   بيزه اوچ آد به ليدي/ شکرليدي،باليدي/علي،ولي،پيرعلي/ محمد اوندان ايرلي/فينديقستان،قازيستان/ رحمتليک سنين آتان/ فاطما،توکزبان/ زبيده ،بير جان/ توکزبان دئير/ فاطما هي يئير/ فاطما ،توکزبان/ قاريشدي هريان/ کيشندي گويلر/ داغيلدي ائو لر/ فاطما ،توکزبان/ ايکيسي بير بويدا/ فاطما دالاشدي/ زيبيده قاشدي/ باريدان آشدي/ چارخا دولاشدي/ تنديره دوشدي
   بازاردا نه اوجوز؟   ميس اوجوز    دوز اوجوز    كونجود اوجوز
   آشپاز آباس(عباس)بوزباش آسار ،اوباشدا بوباشدا
   بوزآتين بوز تورباسين بوش آس باشيندان                    آپار ايسلات گير ياش آس باشيندان
   دال سارخار قارتال قالخار،قارتال قالخار دال سارخار
   بو ائششک ؛اسکي ائششک
   دگيرمانا گيردي کوپک،دگيرمانچيدان يئدي کوتک،هم کوتک يئدي کوپک ،هم کپک يئدي کوپک
   "علي ايش" له" مه ميش" محکه ميه گئتميش؛محکمده محکمه لشمليرميش مي محکمه لشمه ميشلرمي؟
    گويدن ايکي دامجي دوشدي،بيري منيم آنليما،بير آنامين آنلينا،بير منيم آنليما ،بير آنامين آنلينا،....
   شمسي پاشا پاشاژيندا سسي بوزوشور
   سو ياماني سو آياق قابلارينا يامالامالي مي يامالامالامي؟
   بو يوغورتي ساريمساق لاساق دا يئساق ،سريمساقلاماساق دا يئساق
   حاققي حاققنين حاقيني يئميش،حاققي حاققي دان حاکيمه شيکايت ائتميش،حاکيم حاققيه حاققيني وئرمه ميش،حاققي دا حاققنين حاققيندان گئچميش
   حاققي حاقنين حاققيني ايسته دي،حاققي حاققينين حاققني وئرمه دي،حاققي دا حاققنين حاققيندان گلميش
   يورغانا يورغول يورغون
   آغ بال قاباق بوز بال قاباق                بوز بال قاباق آغ بال قاباق
   حاوا خالا؛تندير قالا؛کئسووو گوتور؛مني قووالا
   آي آخساق آشپاز حسن شاه آشپاز لار آش پيشيريرلر سن ده گل آش پيشيرآي آشپز حسن شاه
   "ئتديم گوردوم شاه اباس باش آشپزي آشپز اباس آش آساندا بوزباش اسمير بوز باش آساندا آش ،دئديم شاه اباس باش آشپازي اباس نيه آش آساندا بوزباش آسنيرسان،بوز باش آساندا آش؟دئدي :من شاه اباسين باش آشپازي اباش آشپاز آش آساندا بوزباش آسميرام بوز باش آساندا آش اونا گوره كي ،اشتان بوزباش بوزباشنان آس يولاگئتمير.
   ائللر مزلنميشده بيز مزلنمميشميز مگر
   حقلي حقلينين حقيني يئميش            حقلي حقليدن حقين ايستميش         حقلي حقنين حقيني وئرمميش    
حقليده حقيني حقدن آلميش
   بير ايكيدير بير ايكي           بئش آلتيدير بئش آلتي           اينانميسان سايدا باخ            اون التيدير اون التي
   مولا عمامه لنملي مي عمامه له نمليمي؟
   آي قيلقي ياريق قيرقووول،گل بو قولا گير ،قيرقي ياريق قيرقووول
   قاتيقي ساريمساقلاسان دا يئمك اولار،ساريمساقلاماساق دا.
   قوولاماشسان دا قوولااشاجاقام،قوولاماشماسان دا قوولاماشاجاقام
   كوپ قولپي ؛خوب كوپ قولپي
   گئتديم گوردوم بير دره ده يئددي قارا ،قاشقا ،توپال،ساققالي كئچي وار دئديم:- آي يئددي قارا ،قاشقا،توپال؛ساققالي كئچي ،منيم يئددي قارا ،قاشقا،توپال،ساققالي کئچيمي گوردونوز؟دئديلر:سنين او يئئدي قارا ؛قاشقا،توپال؛ساققالي كئچيني منيم يئئدي قارا ،قاشقا؛توپال،ساققالي  كئچيمين بالالارديرلار.

ایلین آخیر چرشنبه لری یازان: علی.برازنده.تورک

ایلین آخیر چرشنبه لری

(سوچرشنبه سی)
یازان و توپلایان:علی.برازنده.تورک

طبیعتین ،حیاتین اویانماسی نووروزدان باشلانار و آذربایجان خالقی بونو چوخ طنطنه لی و همیده بیر آی قالمیشدان قید ائتمیه باشلاریر.بئیله کی هر هفته نی اوچونجو گونلری بیر عنصرله قید ائدرلر.قدیم خلق اینانجلارینا گوره ،دونیا و بوتون موجوداتین یارانیشی بلاواسطه دورد عنصرله سو،اود،هاوا،وتوپراق ایله علاقه دارمیش(عناصر اربعه).قیشین سونوندا بوتون جانلی عالمی و جانسیز طبیعت تدریجن قیش یوخوسوندان اویانماقی باشلار.بواویانیشلارا و دیریلیغ و دیرچلیش ده بو دورد عنصرون بیر-بیرلریلن قوووشمالاریلان اورتایا چیخارمیش.بواینانیشلارا دایاناراق اسکی خالق ایلین سون دورد هفته سینی هره سین بیرطبیعت عنصرونه آدلاندیراراق هربیرین چوخلی عنعنه و طنطنعه لن عزیزللر.ایلین سون آیی تورک خالقلاری آرسیندا بیرچوخ آدیلان تانینیر کی اونلاردان "جمله (cəmlə)بوز چیلله( (boz çilləهفته ال دورد) həftə əl dörd  (بوآدلاردان بیرنئچه سی دیر.بودورد هفته لربئله سیرالانماقدادیر :
1)سوچرشنبه سی
2)اود چرشنبه سی
3)یئل چرشنبه سی
4)توپراق چرشنبه سی
هفته گونلری ایچریسینده چرشنبه گونو سئچیلمه سی ده اوزونه گوره بیر اوزل اونمی و یئری واردیر.چرشبنه گونونه اینانج و اونون اوغورلو و اوغورسوزلوغو بیر چوخ خلق ایچریسینده اولدوقی کیمی تورک و آذربابجان خالقی ایچریسینده ده گورونور آمما چرشنبه گونو تورکلر وآذربایجانلی لارگوره اوغورلو سایلیب بوگون یاس و عزا توتولماز. خاطیرلاتماق گرکلی دیر کی ایندیلیکده آخیر چرشنبه دن سووای اوبیری چرشنبه لر دبلری اونودولوب و گونئی آذربایجاندا گرکلی شکیلده قید اولونمور.هفته لرین سیرالانمالاری اوزلری بیر اینانیشا باغلی دیر،بئله کی دئیلیر اونجه قارویاغیش یاغیب سولار تازالانار،اوندان سونرا ایسدی و گونش قارلاری اریتمگه باشلار،اوچونجو هفته یئل بابا اسسیب آغاجلاری تیترتیب اویاندیرار،سونوندا توپراق قیش یوخوسوندان اویانار. بونلارین هربیرینده آیری-آیری مراسملر و دبلردوزنلنیر.
ایلک هفته سو عنصرنه آداناراق "ازل چرشنبه"؛"گوزه ل چرشنبه"؛"سولار نووروزو"؛"گول چرشنبه"؛"چیلله قاچدی"؛"اوول چرشنبه""یالانچی چرشنبه" آدلاری ایلن ده بیلنیر.اینانیشا گوره یئنی ایلین گلمسیندن قایاق سو تازالانار،سو چرشنبه سینده گون چیخمادان قاباق خالق سو باشلارینا گئدیب تازا سودان اللرینی یوووب بیر-بیرلرنین اوزلرینه سو سرپرلرسواوستوندن آتیلیب دیرناقلارین توتوب سویا آتارلار؛.سواوستوندن آتیلاندا بوسوزلری دئیلر:
آغیرلیغیم- اوغورلوغوم سویا
آزاریم –بئزاریم سویا
آغیرلیغیم –اوغورلوغوم
دوشسون سو اوستونه
***
سئل چارپار،سوچارپار
بیرگوناه ایشلتدیم
گل اونو توت آپار
سئل چارپار،سوچارپار
گل آپار،گل آپار
سویو یاراسی اولانلارا آپاریب یارالارینا دا سرپدیکلرینده بئله اینانج واردیر کی یارالاری ساغالار؛عین اینانجا گوره تازالانان سو بیرچوخ خسته لیگه ده درمان اولار کی اونادا "تورکجه چاره لر" دئیلر.
سو چرشنبه سینده جوان و گئنج قیزلارسو فالی توتوب تازاایلده بختیلرینه باخارلار.کند قیزلار بزک-دوزک ائیلییب بزکلی دولچا،گویوم،کوزه لریلن سوباشینا گئدیب،آیدان آری-سودان دورو گوزل قیزلار تازا سودان  دولدوروب چرشنبه آخشامی سفریه قویارمیشلار.بوسویوقیزلار ائوین دورد بیربوجاقینا سرپیب بویوک –کوچوک بوسودان اوزلرینه چیله یللر.
سوچرشنبه سینده گون بویو شنلیک و اویونلار آئدیلیب،اوگون شادلیقلارلا گئچر،اویونلاردان بیر چرشنیه یاهالتماجاسی دیر کی بو گونه گوره دئیلیر:«آی چرشنبه ،سن منیمله چرشنبه له شسن ده،من سنین له چرشنبه لشجیم،چرشنبه لشمسن ده»
سوچرشنبه سینه "یالانچی چرشبنه"ده دئیللر.اینانج بئله دیر کی بوچرشنبه آدام هرنه ائشیدیرسه یالان اولار!! آذربایجانلی لار ائولرینده ایل بویو بیرچوخ شئیی ائودن وئرمزلر اورنک اولاراق دوز،مایا،وبونلارا تای بونلاری ائوین"مایاسی" آدلاندیرالار.سوچرشنبه سی گونوده ائولردن الک،مایا،گول و بیتگی،دوز،اود هئچ کیمه وئریلمز.مجبور قالدیغی زمان و بونلارین بیری سینه وئرمک مجبوریتینده قالان حالده وئریلن آدامدان بیر مقدار پول آلارلارحتا ان یاخین ائو آدامی اولموش اولسا بئله.
آذربایجان خالقی آراسیندا سویا باغلی"سویون نصیحتی"آدلی بیر افسانه واردیر کی سویون نقدر اونملیلیغین و مقدسلیغینی گورسه دیر.سوچرشنبه سیلن باغلی بوتون اینانیشلارا باخیلدیقیندا بواینانیشلارین چوخ اسکی دوورانلارا قایتدیغینی گورمک اولور.بوتون جانلیلارا حیات وئرن و تورک میتولوژیک افسانه لرینده ده قید اولوندوگی کیمی هرشئی دن اونجه دونیانین سو اولدوغی بیر حالده بودوشونجه لری قانیتلاماقدادیر.سویون اونملیلیقی سبب اولوبدور کی خالق فولکلوروندا سوایله باغلی چوخلی بایاتی،ماهنی،آتا-بابا سوزو و دئییم یارانسین.بیرنئچه بایاتی سویا باغلی بونلاردی:
سوگه لر لوله-لوله
توکولر بیزیم گوله
الینده ایپک دستمال
بار گلیر گوله –گوله
***
سوتک چالارام سن سیز
قاراباغلارام سن سیز
گئجه لر صبحه کیمی
درددن آغلارام سن سیز
***
سوگلر آخار هارای!
توکولمز چارخا هارای!
ایگید غوربته دوشسه
چاغیرار آرخا هارای!
***
یانان چئراق اولیدیم
یولدان ایراق اولیدیم
یاریم سویا گئدنده
سیرین بولاق اولیدیم
***
سوگلر آخرخا نه وار
توکولر چارخا نه وار
من یاریمی سئوییرم
بیلمیرم خلقه نه وار
***
آتا-بابالارمیزدا سوایله باغلی چوخلی سوزلردئمیشلر کی اونلاردان بیر پاراسی بئله دیر:
•   سو دهنه یه ،آدام آرخایا باغلی دیر.
•   سو آخاریندان سالینان ائل –اوبا بارلی –بهرلی اولار.
•   سو اولان یئرده دیریلیک اولار.
•   سو دا بوغولان آغلاماقلا یوخ ،چابالاماقلا خئیر تاپار.
•   سویون لام آخانی ،آدامین یئره باخانیندان قورخولور.
•   سوبیریئرده قالسا اییلنر.
•   سو آخدیغی یئردن بیرده آخار.
•   سودا بوغولان سامان چوپونه یاپیشار.
•   سوایسته ینین دیر.
•   سوبارداغی سودا سینار.
•   سو اخسان دیر.
•   سو موردارلیق گوتورمز.
•   سو ایله اوددون اویونو   !
•   سویو وئر سوسایانا، ایچسین قانا-قانا.
•   سو اویور،دوشمان اویوماز.
•   سو سانجینی،آجی آجینی کسر.
•   سوگلنده یولون تانیار.
•   سواولان یئرده تیمم باطیل دیر.
•   سو آیدینلیق دیر ،توک اوز قاپووا!
•   سو آیدینلیق دیر.
•   سو آخدیقی یئره توکولر.
•   سو آشاغی آخیدییب ،سو یوخاری آختاریر.
•   سو باشدان بولانار.
•   سو ایله اوددون ایمانی یوخ.
•     سو یارانیب آخماقا ،گوز یارانیب باخماقا.
•   سو کیچیگین دیر ،یول بویوگون.
•   سو گلیر لیله ندیریر،باغچانی گوله ندیریر.
•   سو گورنده بالیق دیر،قایا گورنده گئچی!
•   سوگورمه میش پاچالارین سیییریر.
•   سو دا باتماز،اوددا یانمازدیر.
•   سو دان آیریلان بالیق اوددان قورخماز.
•   سودا خئیر اولسایدی ،قورباغا اژدها اولاردی.
•   سودان قایماق ییغیر.
•   سودان چیخمیش سیچانا بنزیر.
•   سو سوز یئرده اوردک اولماز،قاز اولماز.
•   سو سنین دالینجا گلمزسه ،سن سو دالینجا گئت.
•   سو سویا قاریشاندا گوجلو اولار.
•   سو سویو تاپار؛سودا چوخورو.
•   سو هرشئیی پاک ائیلر،اوز قاراسیندان سووای.
•   سو  چکن ده من اولدوم،بره گزدیرنده!!
•   سو دا یاتان ایلانادا ساریلار.
•   سو  اولان یئرده آبادلیق اولار.
•   سو کیمی آیدین اول.
--------------------------------------------------
قایناقلار:
ایل آخیر چرشنبه لر- آزاد نبی یف- باکی 1992
آذربایجان شفاهی ائل ادبیاتینابیر باخیش- پرویر زارع

دستگاه های موسیقی موغام آذربایجان

موغامات آذربایجان

 

دستگاههای موغام نوعی موسیقی است که از احساسات پاک و عواطف ظریف وفسونکار و فرهنگ وادب لایزال مردم آذربایجان سرچشمه می گیرد ویکی از با ارزشترین میراث فرهنگی مردم آذربایجان است.

این مردم به آن عشق می ورزند ومضمون آنرا آسان می فهمند.حتی کسانی که با علم ووهنر موسیقی آشنایی ندارند تا حدودی آنرا یاد می گیرند وگاهی یکی از شعبات ویا تمامی "موغام" را بایکی از سازهای آذری می نوازند ویا «را زمزمه می کنند.

"رینگولد قلی یر"آهنگ ساز و موسیقیدان نامی با الهام از تاثیرات موغام در خلق اپرای مشهور "شاه صنم" از این هنر به خوبی استفاده کرده است. او می گوید:دستگاههای موغام سرگذشت تاریخی مردم این مرز وبوم است.اگر آنرا به صورت علمی ودقیق وهمه جانبه مطالعه کنیم تآثیرات روحی وروانی آن برما آشکار میشود ومارا شگفت زده می کند وبشدت تحت تاثیر قرار میدهد.

واژه موغام به صورت "ماکام" در موسیقی عرب و"ماکوم" در موسیقی اوزبک وتاجیک دیده میشود ودر زبان تورکی آذربایجانی به "موغام" تغییر یافته است وبه مفهوم "لاد" نیز بکار میرود.

(لاد:نوعی آهنگ موسیقی است که براساس یک پرده کوک واجرا میشود.).

از نوشته های قدیمی چنین بر می آید که کلمه "ماکام" را از سازهای سیمی وخصوصا "عود" گرفته اند و آن به یکی از پرده هایی اطلاق میشود که در بازوی ساز عود وجود دارد وملودی را براساس آن پرده کوک و اجرا می کنند.بدین ترتیب موغام در هنر موسیقی آذربایجان دارای سه مفهوم اساسی زیر است:

1-نوعی موسیقی علمی وپراحساس که از قسمتهای مختلف تشکیل شده است.

2-هر موغام مانند"مقام" دارای سیستم"لاد"خاص خودش است.

3-به مفهوم پرده ای است که منسوب به مایه ای می باشد.

موغامهای 12گانه کلاسیک میراث جاودانه موسیقی مدون مردم مشرق زمین است.هر قومی آنرا به نوعی تلفظ می کنند مثلا:موغام/ماکام/ماکوم/موکام و...

عوزئیر حاجی بیگ اف از مشاهی موسیقی آذربایجان موغامات را به بنایی تشبیه می کند که 12ستون آنرا 12موغام و  برج آنرا 6 آواز تشکیل میدهد.او می نویسد: موسیقی مردم شرق زمین طی 14 قرن به مرحله ای از کمال رسیده است که بنا و بارگاه مجلل و مرتفع یعنی"دستگاه" را بوجود آورده است.وی معتقد است:

هر ملتی با استفاده از از12 ستون و 6 برج بارگاه موسیقی خاص خودشان را ساختند بطوریکه از نظر سادگی ودر خور فهم بودن مطابق میل وسلیقه مردم خودشان است.

موغامات آذربایجان هم بر مبتای سیستمهای نظری عالمان قرون وسطی به صورت 12 موغام کلاسیک بوجود آمده وتکامل یافته متجلی شده است.

 

                                                     آواز در موغام

 

در سیستم 12 موغام 6 آواز وجود دارد.از جمله(( شهناز-مایه- سلمک-نوروز- گردانیه و گواشت)).

از این تعداد"شهناز" در موغامات آذربایجان به صورت یک موغام کوچک در آمده واجرا می شود و "مایه" نیز در تمام دستگاههای موغام اولین شعبه است."نوروز" در موغام راست با نام"نوروز-رونده" در جایگاه "برداشت" ودر دستگاه "همایون" در موقعیت شعبه قرار می گیرد واجرا میشود.

از 12 موغام کلاسیک موغامهای"عشاق/عراق/اصفهان/حسینی/وحجاز" در موغامات آذربایجان اهمیت شعبه را دارند.از مجموعه 24 شعبه 6 شعبه در موسیقی آذربایجان به دستگاه موغام مستقل تبدیل شده و9 شعبه در موغامات مختلف وارد شده اند.

 

                                               تاثیرات روحی وروانی موغام

 

اخیرا دانشمندان در مورد اثرات انسان ساز ونیروی شفا بخش موسیقی به نتایج شگفت انگیزی دست یافته اند بطوریکه اطبا در معالجه اشخاص معلول وبیماریهای وخیم وتسکین درد از موسیقی اصیل بهره می گیرند.

عده ای را عقیده بر این است که موغامات در انسان نوعی اندوه وملال ایجاد می کند.در جواب به این اعتقادات بای بگویم که اگر موغامات چنین تاثیراتی داشتند مردم در اثر بدبینی از موسیقی روگردان می شدند در صورتی که با دخالت انسان درآن اینقدرموسیقی متجلی شده است.

 

                                                           کلام موغام

 

انتخاب شعر توسط خواننده موغام از عوامل مهم وتعیین کننده است.از قرنها پیش غزل اساس متن موغام را تشکیل داده است.البته اساس متن دستگاههای موغام کم حجم تنها به غزل محدود نمی شود بلکه در درچنین تصنیفهایی علاوه بر غزلها از"بایاتی/دوبیتی/ واشعار عاشقانه" نیز استفاده می شود.

در بعضی از موغامات "ضربی" از دوبیتی ها و بایاتی هایی که توسط خلق سروده شده گنجانده می شود و قاعدتا این قبیل اشعار اساس متن-"شکسته" ونظایر آن و همچنین اساس متن-موغامات. ضربی از جمله "اوشاری-مانی-وآذربایجان" را تشکیل می دهند.

آواز خوان نباید غزلی را که در دستگاه"راست" خوانده می شود در دستگاه "سه گاه" بخواند زیرا مضمون راست با مضمون سه گاه یکی نیست.و.محمداف یکی از مشاهیر موسیقی آذربایجان/"سید شوشنیسکی" را به عنوان نمونه مطرح می کندومعتقد است که:خواننده مشهور خلق از غزلهایی که با مصراعهای زیر شروع میشود مایه"چاهارگاه" را با الهام آغاز میکرد:

جوانلیق کوچ ائدر قویما گئدر الدن زمان کئچسین(فضولی).

گوش قیل ای کی بیلیرسن اوزونی واقف کار(سید عظیم شیروانی)و...

سید شوشنیسکی غزلهای بالا را فقط به لحاظ اینکه موافق با شعبه"مایه چاهارگاه" بود برای اجرای آواز خویش انتخاب می کرد.

"خان شوشنیسکی" اشعاری را که دارای روحیه مبارزه جویانه بوده در موغامات"راست-ماهور هندی- حیراتی- و چاهارگاه" اجرا می کرد.

خوانندگان موغام برای هر دستگاهی باید شعر وغزلی انتخاب نمایند که مفهوم آن بتواند فکر ومضمون موسیقی و ویژگی آن موغام را به طور کامل بیان کند.ومصراعها در جملات مضمون موسیقی ودر آوازها تجسم عینی خود را پیدا کنند.

سید شوشنیسکی در هماهنگ نمودن غزلها با موغام بسیار ماهر بود. او برای هر موغام چنان شعر و غزلی مناسب انتخاب می کرد که موغام جان می گرفت وشکوفا می شد.(سید شوشنیسکی1966-1889م).

هنرمند شهیر و آواز خوان بزرگ- "بولبول1961-1897م(بنیانگذار موسیقی پروفسینال-وکال) معتقد است: موغاماتی که توسط اجداد ما پایه ریزی شده وبه تکامل رسیده است قرنها خواهد ماند.زیرا که این هنر از ارکان فرهنگ ملی ما می باشد.

"بختیار وهاب زاده"- شاعر خوش ذوق ودانشمند معاصر-در منظومه ای تحت عنوان "موغام پوئماسی"  قطعه زیبای زیر را با نام موغام سروده است:

داش اوره کلرده یانیب داشلاری سیندیردی موغام

حاققا دوشمن اولانی  حاققا    تاپیند یردی  موغام

نه گمان ایله میسن اونداکی طلسیم لری سن؟

"کوری آهیله قوروددی"سالی یاندیردی موغام

اونون هر گوشه سی بیر خاطره بیر جانلی کتاب

گئچیلن یوللاری هردن بیزه آندیردی موغام

سو چیلر کینلی اوره کلرده غضب تونقالینا

نئچه قصدین اونونو کسدی دایاندیردی موغام

او اوره ک یانغی سی گوز یاشلاری بیر چنگه بولود

اویادیب یاد داشی وجدانی اوساندیر دی موغام

دفن ائدین سیز منی "زابل- سه گاهین" مایه سینه

دئیرم بلکه منی بیرده اویاندیردی موغام

چوخ کیتابلار اوخودوم ظن ائله دیم"بختیارام"

منه چوخ مطلبی آهسته جه آندیردی موغام.

                                                                                     

تاثیرات روحی وروانی موغام در استاد عالیم قاسیم اف

نوروز بایرامی

نوروز

 

 

نوروز بایرامی، باهار بایرامی- قدیم خالق بایرامی. (فارسجا-نو روز(Nou ruz) —نوو روز، اؤزبکجه ناوروز(Navruz)، تورکمنجه نووروز (Nowruz)، قازاخجا ناوریزNaurız, ، قیرغیزجا نوروز(Nooruz)، تورکجه نئوروز(Nevruz)، کوردجه نئوروز(Neuroz)، کریم تورکجه سی ناورئز(Navrez))

نوروز شیمال یاریمکوره سینده آسترونومیک یازین باشلاندیغی، گئجه-گوندوز برابرلیگی گونونده (مارتین 20، 21، 22 د) کئچیریلیر. بیر سیرا خالقلار یاز فسلی نین گلمه سینی طبیعتی نین جانلانماسی ایله باغلامیش، بو موناسیبتله شنلیکلر کئچیرمیش، اونو یئنی ایلین باشلانغیجی کیمی بایرام ائتمیشلر. قدیم زامانلاردان باشلایاراق ایران، افقانیستان، تاجیکیستان، اؤزبه کی ستان و بعضی باشقا شرق خالقلاری ایله یاناشی آذربایجانلیلاردا باهارین - یئنی ایلین گلیشینی شنلیکلرله قارشیلاییردیلار. مارتین 21-ای ایران و افقانیستاندا رسمی تقویمین ایلک گونو ساییلیر. نوروز همچی نین بهای تقویمی اوزره ایلین ایلک گونودور.

 نوروزون منشایی و تاریخی

نوروز بایرامی نین منشایی، اونونلا باغلی اساتیرلر، میفلر قدیمدیر. تدقیقاتچیلار نوروز بایرامی نین محض یاخین شرقین قدیم اکینچیلیکله مشغول اولان خالقلار آراسیندا مئیدانا گلدیگینی سؤیله ییرلر. نوروز بایرامی نین آیر-آیری تاریخی و افسانوی شخصیتلرین (افسانوی ایران شاهلاری کیومرس (اوئستادا قایئ مردان) جمشید و باشقالاری) آید ایله باغلاماغا چالیشمیشلار. ایسلام دینی و یاخین شرق و اورتا آسییا اؤلکهلرینده یاییلدیقدان سونرا عرب خیلافتی بو اؤلکهلرین خالقلاری نین عادت عنعنه لری نین بایراملارینی تقیب ائتمه یه باشلادی. عصرلر بویو دینی خادیملر موختلیف طریقت نوماینده لری بو بایرامی تبیی و تاریخی کؤکلریندن آییرماغا چالیشمیش، اونا دینی، مؤوهومی لیباس گئییندیرمه یه جهد گؤسترمشلر. حتّی بعضی دین خادیملری بئله بیر فرضیییه یه اویدورموشلار کی، نوروز بایرامی گویا ایو خلیفه علینین حاکیمیته (656-661) گلدیگی گونله علاقه داردیر. حالبوکی ایمام علی اییول آییندا حاکیمیته گلمیش، نوروز ایسه یازدا بایرام ائدیلیر. اصلینده، خالقین بایراملا علاقه دار کئچیردیگی مراسیملر هئچ بیر دینی ائحکاملار ایله باغلی دئییلدیر. اکثر خالقلار او جومله دن آذربایجانلیلار باهار بایرامی نین اسل ماهیتیندن دوغان بیر سیرا عادت-عنعنه لری، اویونلاری ایندییه دهک ساخلامیشلار. اورتا اسر مؤلیفلری شرق اؤلکهلرینده ایسلام دینی یازیلدیقدان سونرا دا نوروز بایرامیندا یاز عنعنه لری نین، اکینچیلیک تقویمی اعتیقادلاری نین مؤحکم یئر توتدوغونو گؤستریرلر. ابو رئیهان ال-بیرونی (6 جی اسر) نوروز بایرامی حاقیندا موختلیف روایتلردن اونون یارانماسی سببلریندن، بو بایرام موناسیبتیله خالق آراسیندا یاییلمیش عادت-عنعنه لردن بحث ائتمیش، نوروز بایرامی نین طبیعتین اویانماسی اکینچیلیک تصروفاتی نین باشلانماسی ایله باغلی اسل دونیوی بایرام اولدوغونو قئید ائتمیشدیر. نیزامول مولک (نظام الملک) (6 جی اسر) " سییاست نامه " اثرینده نوروز بایرامیندان یازین گلیشی ایله علاقه دار کئچیرلن کوتلوی خالق بایرامی کیمی بحث ائتمیشدیر. نوروزون گلیشی کلاسسیک شرق او جومله دن، آذربایجان پوئزییاسیندا گئنیش یاییلمیش " باهارییی " آدلی لیریک شعرلرده ده تصویر و ترننوم ائدیلیر.

[نوروز دونیا خالقلاری نین بایرامی کیمی

هر بیر خالق بو بایراملا باغلی ائتنیک، یئرلی میللی خوصوصیتلرینه اویغون، اؤزونمخسوس مؤوسوم نغمه لری، مراسیم نغمه لری یاراتمیشدیر.

عومومیلیکده نوروز ایراندا، قافقازدا و مرکزی عاصییادا چوخ طنطنه لی شکیلده قئید ائدیلیر. ایران و آذربایجاندان علاوه تورکمه نیستاندا، تاجیکیستاندا، ؤزبه کی ستاندا، پاکیستاندا، قازاخیستاندا، قیرغیزیستاندا بو بایرام خوصوصی طنطنه ایله قئید ائدیلیر. آلبانییادا سولطان نئوروز بایرامی دینی بایرام کیمی بکتاشیلیک طریقتی نین داعوامچیلار طرفیندن قئید ائدیلیر.

عومومیتله نوروز دونیانین اکثر اؤلکهلرینده بو خالقلارین نوماینده لری طرفیندن گئنیش شکیلده قئید ائدیلیر. بو جور مکانلار آراسیندا لوس-آنجئلس، تورونتو، لوندونو سایماق اولار. لوس-آنجئلس شهری نین اوجاق قالاماغا دایر سرت قرارلاری وار، هئچ بیر کسه اؤز مولکونده اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیر. حتّی بونا باخمایاراق جنوبی کالیفورنییادا یاشایان و نوروزو قئید ائتمک ایسته ین ایرانلیلار و آذربایجانلیلار کالیفورنییانین چیمرلیکلرینه گئدیر و اوجاق قالاماغا ایجازه وئریلمیش یئرلرده اوجاق قالاییرلار.

نوروزو کوردلر ایراقدا و تورکییه اراضیسینده قئید ائتدیکلری کیمی پارسلاردا هیندیستاندا و پاکیستاندا قئید ائدیرلر.

[ نوروز آذربایجاندا

آذربایجاندا عادته گؤره نوورویز بایرامیندا گؤیردیلن سمه نی یازین گلمه سی نین، طبیعتین جانلانماسی نین، اکینچیلیگین رمزیدیر. آذربایجان کندلیسی سمه نی گؤیرتمکله نؤوبتی تسسرروفات ایلینه برکت، بوللوق آرزولامیش، بایراما دؤرد هفته قالمیش، هر چرشنبه آخشامی و بایرام گونو تونقال قالاماقلا، ماهنی ( " گون چیخ! " نغمه سی و س.) قوشماقلا اودا، آتشه، گونشه اولان اعتیقاد و اینامینی ایفاده ائتمیشدیر. بوتون بو مراسیملر ایسلامدان چوخ-چوخ اول مؤوجود اولموش قدیم شرق عنعنه لری نین داعوامیدیر.

نوروز بایرامی قاباغی عادتن ائوده حَیطده آبادلیق، تمیزلیک ایشلری آپاریلیر، آغاج اکیلیر و س. نوروز بایرامیندا شیرینیات نؤولری (قوغال، کولچ، فسه لی، پاخلاوا، شکربورا، شکرچؤرگی و س.) و پلوو بیشیریلیر. رنگبرنگ یومورتا بویانیر، مجمگی و سینیلرده خونچا بزه نیر، شام یاندیریلیر، تونقال قالانیر، سمه نی قویولور، اؤلنلرین خاطیره سی یاد ائدیلیر، کوسولولر باریشیر، قوهوم-قونشولار بیر-بیرینه قوناق گئدیر، پای گؤندریرلر. آشیقلار باهاری مدح ائدیر. اوغلان و قیزلار تزه پالتار گئییب چالیب اویناییر، یاللی گئدیرلر. جاوانلار آت چاپیب، گولشیر، کوشتو توتورلار. نوروز بایرامیندا " هاخیشتا " ، " بنؤوش " ، " کوس-کوسا " اویناییرلار

خدیجه بیتلی جوجه !!!

عمو اوغلو

 

بـعـــــــــلي

 

بيزيم تويوخ سيزده دي؟

 

بـعـــــــــلي

 

كيشه له گلسين

 

گلميري

 

وور قيچي سينسين

 

سينميري

 

سال تنديره

 

يانميري

 

چؤمچه ني گتير

 

نيلير سن؟

 

فرش توخورام

 

فرشي نيلير سن ؟

 

گلين گلير

 

گلين كيمدي؟

 

خديجه

 

بيتلي جوجه!

رقص آذربایجانی

آشنايی با رقص آذربایجانی

 

رقص تواماً و بيواسطه در درون موسيقي حيات و تحول يافته است. در سرزمين آذربايجان، از  ديرباز رقص با معني و مضمون و در عين طراوات و دارا بودن جنبه حماسي و قهرماني خود در مراسم پيش از شكار مبارزه و در نهايت پيروزي و قدرداني از خدايان طبيعت و شكستن طلسمها اجرا ميشده است. در دوراني كه انسانها، آفتاب، ماه، باد، آتش، آب، خاك درختان و حيوانات را مقدس ميشمردندو ستايش ميكردند به رسم پرستش و نيايش و عبادت طي مراسمي دست به انجام حركات موزون ميزدند. ستايش و حرمت آتش در شرق و بويژه در آذربايجان اهميت زيادي داشت. آتش مظهر روشنايي‌گرما، محو كننده تاريكي بود. و به اين اعتبار در ستايش قدرت آتش با انجام حركات  موزون با موسيقي، جشنهاي خود را انجام ميدادند. براين اساس است كه نقشهايي ايجاد شده بر  صخره هاي قوبوستان (نام محلي در نزديكي شهر باكو در جمهوري آذربايجان) اهميت حركتهاي  موزون در نزد مردمي كه در حد 0-8 هزار سال پيش ميزيسته اند را نشان ميدهد.

تكامل تدريجي رقص از گردش موزون و پريدن از آتش تا انجام مراسمي با فرمهاي بديع،  حركات ظريف، پانتوميم و تقليد و نقل، راه درازي را پيموده است. اين سلسله از حركات بامعنا،‌مفهوم و مضمون شكار، كمين، رديابي، رماندن، گرفتن وجنگيدن و با تمثيلهايي چون فرا رسيدن بهار،‌بيداري طبيعت، كاشت، برداشت، برداشت‌ محصول، باغ چيني، صيد ماهي، كومه سازي و در نهايت درحركات موزون پهلواني و حماسه هاي با شمشير كوراوغلو، با سينه اي فراخ، با نگاهي به دوردست، مغرورو گاه آرام، گاه تند، پايكوبان، با پرشها و جهشهاي سريع و نشاني از مهارتهاي جنگي، باريتم تند طبل ها، به اوج ميرسد.

زندگي مردم آذربايجان از ديرباز با رقص عجين بوده است. تاريخ انواع حركات موزون در آذربايجان از نظر فرم و نحوه اجرا،‌به صورت انفرادي يا دسته جمعي، اعم از مردانه يا زنانه و تعداد ايفاكنندگان بقدري متنوع و مبسوط است كه در فرهنگهاي تركي، كردي، ارمني، گرجي و … با نامهاي گوناگون تبلور يافته و در بسياري از موارد حركات موزون فرهنگهاي مختلف در پايه مشترك و در جزئيات باهم تفاوت دارند. با اين حال ميتوان صدها نوع از حركات موزون را بنابه نام محل يا فرد شهير، مفهوم زباني، نحوه اجرا بصورت حركات موزون غنايي و ليريك پهلواني و حماسي، مراسمي كميد و … تقسيم بندي كرد

 

رقص ليريك: ياللي، شالاخو، اوزون دره، تره كمه، واغزالي، سينديرما، توراجي، گولوم آي،قيتقيلدا، آلما، لاله، دستمالي، يئري- يئري

رقص پهلواني و جنگي: قزاقي، قفقازي، لزگي، قايتاغي، كوراوغلونون قايتارماسي، كوراوغلونون باغيرتيسي، ميصري، زوتي- زوتي، زنجير توتماق، تار آباسي

رقص مراسمي: كوسا- كوسا، آذربايجان، ميرزهيي، آسماكسمه، آغيرقاراداغي و ….

توضيح درباره فرم و نحوه اجراي تمامي انچه ذكر شد در اين مقاله نميگنجد و تنها به اشارتي  كوتاه و به تفكيك از هر كدام بسنده ميشود.

 

ياللي: از رقص ريشه دار و باستاني است كه در فرهنگهاي آذربايجاني، كردي، ارمني گرجي، و  برخي ديگر از فرهنگهاي آسياي مركزي بطور گستردهاي رواج دارد. ظاهراً اشعار حكيم نظامي گنجوي در منظومه خسرو و شيرين، در توصيف حركتهاي پاي ايفاگر- به مانند گردش زخمه  بر چنگ – به ياللي ميباشد:

ياللي با مشايعت نوازندگان سورناودهل در صفي طولاني، دست در دست، با دستمال يا چوبي در دست رهبر صف، بصورت جمعي اجرا ميشده است. تحول ياللي و گستردگي نحوه اجراي آن به صدها گونه آهنگ و طرح انجاميده كه از آن ميتوان به انواع زير اشاره كرد:

چولاغي، اوچ آدديم، دونه ياللي، قازقازي، كوچه ري، ائل يالليي، ايكي اياق، قالادان قالايا، شه راني، قاليئي، چوپ چوپو، و …

ياللي در دو نوع بصورت رقص مستقل و حركات موضوعي بصورت تاترونمايش – هك در حين رقص موتيفهاي قهرماني و روحيات ايلي، جواني و چابكي خود را مييابد- اجرا ميشود كه دوزياللي، سيياقوقو، ته نزهره و عرفاني از اين قسم است.

از ياللي در قسمتي از اپراي كوراوغلو ساخته ئوزير حاجي بيگوف در قسمتي از اپراي نرگس ساخته مسلم ماقامايف در قسمتي از باله گلشن ساخته سلطان حاجي بيگوف در اثري به نام ياللي  ساخته جهانگير جهانگيروف، در قسمتي از باله قوبوستان كولگهلري ساخته قاراقارایف و آهنگسازان روسي و بعضاً اروپايي استفاده شده است.

 

لزگي: رقصهاي قفقاز و ماورا آن بشمار ميرود كه به شكل گستردهاي در آذربايجان متداول است. لزگي، حماسي، باوقار، پرتحرك و ريتميك است كه توسط مردان بصورت جمعي و با  هنرنمايي تك تك ايفاگران با حركات پا، پنجه پا، بصورت سريع با تمثيلي از حالت تاخت و سوار بر اسب و غالباً با خنجري در دست يا دستهاي مشت كرده، با حركاتي بديع و گاه اكروباتيك، چرخش روي زانوها، پرشها اجرا ميشود.

 

قايتاغي: نوع ديگري از رقص است كه در آذربايجان با عناوين اوج دوست، يئددي قارداش ، اوغلانلار رقصي اجرا ميگردد. از قايتاغي در آثاري از گلينكا، روبنشتين، برودين، نيازي، قلييف، حاجييف، رستم اوف و برخي ديگر از آهنگسازان استفاده شده است.

 

كور اوغلو: از رقصهاي قديمي است كه توسط سورنا و دهل اجرا ميشود. كوراوغلو، پرصلابت،‌حماسي، رزمي و پهلواني است كه در ابتدا با سرعتي آرام شروع شده و تدريجاً تند ميشود كه به يادبود قهرمان افسانهاي دوران فئودالي يعني كوراوغلو ناميده ميشود.كوراوغلو از قديم در انواع مختلف و با نامهاي گوناگوني مانند: كوراوغلونون قايتارماسي، ميصري، كوراوغلونون باغيرتيسي و … همچنين در ورزشهاي باستاني و زورخانه توام با  حركات موزون رايج بوده است. در زورخانه گاه در ميان رقصهاي ورزشكاران نمايشي از كشتي و حركتهايي با دست و بدن و مانند زنجيره توتماق و بالاخره به مانند دوست، ياللي را از  نوع زوتي- زوتي با حركتهاي پهلواني خاصي اجرا مينمايند.

 

ميصري: (شمشير عربي منسوب به كوراوغلو) غالباً توسط عاشيقها، باريتمي شبيه به مارش و با انجام حركات مشكل و سنگين و غالباً با شمشير توسط ايفاگران اجرا ميشود.

 

 

 

حربه - زوربالار

حربه – زوربالار

 

دوشمنلري قورخوتماق و هده له مك اوٍچون هده - قورخولو سؤزلرديلر.

اؤرنك اوٍچون

 

آتيمين قويروغونا باغلاتديررام

نسليوي كسرم

كؤچووو داليوا چاتارام

وئرررم انينله اوزونووو بير ائدرلر

 

اوشاق متللرينده و ناغيللاردا بعضًا بئله حربه –زوربالارا راست گليريك :

 

وئررم سني ايگيتلره

باغلاتديرام سؤيوتلره

يوگوتدورم آغ ايتلره

 

آسديررارام

كسديررم

دار قويودا باسديررارام

 

عاشيق شعرينده خصوصًا قهرمانليق دستانلاريندا بير چوخ حربه- زوربا نومونه لري ايشلنميشدير:

سنه ائيديم بولو بگي

گؤرموسن قيزميش ببيرم

حاققين اؤلدورم بيله يين

ديندن دؤنموشم گويرم

 

ميدان باشيندا دوراندا

بنووشه بوغو بوراندا

ديشلريم قيجيشديراندا

ايسته رم پولاد گميرم

 

باشقا اورنكلر:

 

سنين كين سنه دئيرم

قات  قات بويونلاريوي يئره سوخارام

ساققاليوي قورو قورو قيرخديررام.

بير ده بوردا گؤرسم آتاوي بالاسيز قويارام.

دريوه سامان باسديررام.

دده وي يانديررام.

گؤر سنه نيلرم.

قولاقلاريوي دووارا ميخلاتديررام.

سنه بير توي توتوم.

سنه بير آش پيشيريم، اوستونده بير قاريش ياغ دورسون.

ديري-ديري قويلاتديررام.

باشين ازرم

ننه وي آغلار قويارام.

يئدي دنه سنين كيميني بير يومروغا وورارام.

اوْلووو آتارام ايتلر قاباغينا.

شالواريوي شال گردن ائلرم.

جييريوي چيخاردارام.

ائله ووررام باشين چؤنر داليوا.

بويونو يئره سوخارام.

ووررام ميل دوراسان.

منه بير سوز دئيه نين آغزيني جيررام.

چايا سوسوز آپاررام، سوسوز گتيررم.

 

بعضا ده گولمك اوٍچون يالاندان قورخوتما و حربه-زوربالار دئييلير مثلا:

 

دوررام آياغا ،اوتوررام يئره ها

ائله ووررام ايكي قولاغيوين آراسيندان بير باش چيخار.

من آسقيرسام، قولاقلارين يئلپيك چالار ها

 

آلقيشلار

آلقيشلار

 

آلقيشلار، نجيب و خيرخواه ديلگي ايفاده ائدن موعيّن مراسملرايله باغلي اوْلان آرزولاري بيلديرن . سؤيَلودير

آلقيشلارا خئيير دوعا دا دئيرلر .آلقيش مضمونجا قارغيشين ضدي ساييلير، بير پارا آلقيشلار وار كي عئينا قارغيشين منفي ايفاده سيدير. مثلا " سني گؤروم قازانديغيني داوا - درمانا وئرمه يه سن" آلقيش و " سني گؤروم قازانديغيني داوا - درمانا وئره سن" قارغيشيدير.

دئييلديگي كيمي آلقيشلارا كئچميشده "جادي" كيمي بير اينانج وار ايميش.

كاشغرلي اوز اثرينده بعضا ميثال اوٍچون آلقيش دا يازميشدير.

يول اوغور بولسون(يول اوغور اوْلسون)

دده قورقود كيتابيندا بير چوخ يئرلرده خصوصًا دستانلارين سونوندا آلقيشلارا راست گليريك :

يوم وئره يين خانيم:

يئرلي قارا داغلارين ييخيلماسين

كولگه ليجه قابا آغاجين كسيلمه سين

قانادلارين اوجلاري قيريلماسين

چاپار ايكن آغ _ بوز آتين بودورمه سين

چاليشاندا قارا پولاد اؤز قيليجين كوتلمه سين

آغ ساققاللي بابان يئري اوچماق اوْلسون

آغ بيرچكلي آنان يئري بهشت اوْلسون

آخر سونو آري ايماندان آييرماسين

آغ آلنينا بئش كلمه دوعا قيلديق قبول اوْلسون

گناهنيزي گؤركلي محمد مصطفي يوزو سويونا باغيشلاسين

 

آلقيشلارين دا باشقا قاليب سؤزلر كيمي قوللانماسي نين اؤز يئرلري وار.مثلا:

قيز كؤچورنده :

اوغوللو ،قيزلي اولاسان

آللاه بير بيريزدن آييرماسين.

آللاه سيزي بير- بيريزه مهريبان ائله سين

وارلي، دولتلي اولاسان.

خوشبخت اوْلاسان

 

چيراقلاري يانديرانا:

ايشيقليغا چيخاسان.

 

بؤيوگونه نه ايسه گتيريب ،وئرن اوشاغين گتيرديگي شئيي اليندن آلماق هامان اليني اوجالديب، دئيرلر:

اوْ بوْيدا اولاسان .

 

باشقا اورنكلر:

ياي گونو آغارتيسيز، قيش گونو يورقانسيز اوْلماياسان.

آلله سيزي منه چوخ گؤرمه سين

سوفره ز آچيق اولسون

اليز قولوز آغريماسين

باختين آچيلسين

جيبين دولو اوْلسون

اللرين آغريماسين.

باشين قاراداغجا اوجالسين.

الله ائويوه بلا يئلي اسديرمه سين.

بخته ور داغيندا چپيك چالاسان.

الله سني آتا-آناوا چوخ گورمه سين.

بئشيگين اوشاقسيز اوْلماسين.

ايشله مه ييب،ييه سن.

آلله ايشيوي راست گتيرسين

گلين پالتاريوي گييه سن

بركتلي اوْلسون

الله قوت وئرسين

بوش بئشيك گؤرمه يه سن

آللاه بايداغيوي اوجالتسين.

سني گوروم يوز ياشاياسان.

اوزون گولسون.

 

قارغيشلار

قارغيشلار

 

قارغيش ناراضيليغي نيفرتي ايفاده ائدن سؤزلردير. مثلا:

"آغ گون گؤرمه يه سن"،

. "واي خبرين گلسين"

عاشيق شعرينده ده و عاشيق دستانلاريندا دا نظم حالينا گلميش قارغيش لارا راست گليريك . مثلا

آرزي - قمبر دستانيندا، قمبر اؤز دوشمنلريني و رقيبلريني قارغايير، اونون قارغيشلاري

"جادي"كيمي اثر قيلير و نئجه دئميشدي ائله اوْلور. مثلا :

آي هؤكولسون هؤكولسون

قانلي داغلار سؤكولسون

آرزيني بزيَنين

اون بارماغي تؤكولسون

بو باياتيني اوْخودوقدان سوْنرا آرزيني بزيَن آروادين بوتون بارماقلاري بندي - بنديدن قيريلير، ...

دستاندا گوروندوگو كيمي آيدين اوْلور كي هم قارغيش لار هم ده آلقيش لار قديم زامانلار دا "جادي" و "اووسون" ايله سيخ باغلي اوْلان ويردلر وسؤيَلولر ايميش لر.

ديوان الغات التركده بئله بير قارغيش واردير:

تانري قارغيشي آنين اوزونه )تانري قارغيشي اونون اوزونه(

دده قورقو ُت داستانلاريندا دا بير چوخ قارغيشلارا راست گليريك.مثلا :

قارشي ياتان قارا داغلاريني سندن سوْنرا من نئيلرم،يايلار اوْلسام منيم

گؤروم اوْلسون.

سويوق  سويوق سولارين ايچر اوْلسام منيم قانيم اوْلسون.

تاولا تاولا شاهباز آتين مينر اوْلسام منيم تابوتوم اوْلسون.

آشاغيداكي طنزله قاريشيق قارغيش دا عاشيق ادبياتينداندير:

 

سنين ارين اؤلسون ،منيم آرواديم

دوشسون آراميزا واي گوله  گوله.

 

عاشيق قربانينين ده وزيره سؤيله ديگي قارغيشلار ديّقته لايقدير :

 

وزير سني قارغييرام

حق ديلگين يئتيرمه سين

گؤيدن مين بير بلا ائنه

بيرين سندن اؤتورمه سين

اوتوروبسان آغ اوتاقدا

قان قوساسان لاختا – لاختا

سني گؤروم اؤلن واختدا

ديلين كلمه گتيرمه سين

 

قورباني قالدي بورادا

چاغير الله چاتسين دادا

مئيدين قالسين آرادا

ائل ييغيليب گؤتورمه سين

 

بعضا قارغيشلاري، سوًيوشلرله بير بوًلومده يئرلشديريرلر .آنجاق بونو بيلمك لازيمدير كي سؤيوشلر عصبيت اوزوندن دئييلير و اوندا گوجلو تحقير و توهين لحني واردير . حال بوكي قارغيش توهين دئييل بلكه بير بد دوعا دير.اوندا كيمسه نين شخصييتينه توخونولماز.

 

باشقا اؤرنكلر:

آلله باشيوي قويوب آياغيوا داش سالماسين

دوْكتورلار آستاناسيندان قورتولماياسان

قاپي – قاپي ديله نه سن

سنينكي سنه دَيسين

يئره باتاسان

آدين باتسين.

ابولفضل بئليندن وورسون.

سني گوروم ايگيد اؤله سن.

اللرين قوروسون.

اونو گوروم ياريماسين.

بويا-باشا چاتماياسان.

سني گوروم ننه ن پالتاريوي قوجاخلاسين.

سني گوروم پالتارين تزه قالسين.

بوخچان باغلي قالسين.

آغ گون گؤرمةيه سن .

قاپي  قاپي ديلنه سن.

واي خبرين گلسين.

اوٍزووه داش يامانسين.

سني گوروم چورك آتلي اوْلسون سن پيادا.

سنين كيمي اوغلاني چاي آشاغي آخيرديم،

چاي يوخاري آختاريم.

اونو اوندان دا پيس گونه قالسين.

نئيليم نئج-ائله ييمه قالسين.

آللاه اونا قنيم اوْلسون.

ياتسين،دورماسين.

.باغينين اوجاغي كئچسين.

خيشا گئتمز اؤكوزون اولسون، ايشه گئتمز اوغلون اولسون.)قاشقايي(

نبي آغا آدلي بير عاريف ده تبريز پادشاهيني بئله قارغيميشدير:

يانارين يانماسين

آخارين آخماسين

خزينه ن داشا دؤنسون

 

دئييملر

دئييملر

 

دئييملر اؤز آنلاملاريندان فرقلي بير آنلام داشييان ، مجازي بير ايفاده دير . دئييملر مجاز ، استعاره ، كنايه ، تشبيه و ايهام كيمي سؤز صنعتلرينين يانيندا ناغيل ، لطيفه و سايره نين ده بعضي عوٍنصورلريني ده اؤز ايچلرينده ساخلاييرلار .مثلا :

دوز چؤرك ، دوٍز چؤرك ، ياخشيليغي ، دوستلوغو اونوتماماق آنلاميندادير . و اؤز ايچينده خلقين بير گله نگيني عادت ، عنعنه سيني ده ساخلاميشدير .

ايت ايليندن قالما كئچميش زمانلاردان قالماق ؛ اعتباريني الدن وئرمك ، آنلاميندادير و اؤز ايچينده خلق تقويميندن و ميتولوژيسيندن بير نيشانه لر ساخلاميشدير.

آشاغيدا بير نئچه دئييم و اونلارا عاييد لطيفه ياخود دا "شان نزول" وئريلير :

علي ، ولي ، پير ولي

باخ قاباغا آياق وور

من دئييرم فدم دمه ، سن دئيير سن دامدان داما

نودانا مينمه مشقيندن دوشمك.

او مراغا باسديغيدي

و…

بير چوخ دئييملر مصدر حالينداديرلار. مثلا:

دوٍنياني ايكي اللي توتماق

ديله دوشمك

گؤزه گيرمك

باش وورماق

و…

عئيني حالدا دئييملرين بير چوخو موختليف زامانلاردا و موختليف شخصلر اوٍچون صرف اوْلونار .

مثلا :

آناسيندان (آنامدان) امديگي)امديگيم( سود بورنوندان ) بورنومدان( گلدي)گله جك).

دئييملر بير چوخ كيتابلاردا آتاسؤزلري و مثللرله بير يئرده قئيده آلينميشدير.

ديوان الغات التركدا دابير پارا دئييملر ثبت اولموشدور .مثلا:

يوزآت منينگ آذاغين كئسدي)يوز آت منيم آياغيم)آراسيندان(كئچدي(.

 

باشقا اوًرنكلر:

توتوق وئرمه مك

يئريشينه حرام قاتماق

فينجان اويناتماق

اونون ايپي اوْدون قالامالي دئييل.

ممه يئيندن،پپه يئينه قدر

دلينين يادينا داش سالماق

ايلان ديلينه داري سالماق

دده سينين كوًهنه بورجونا وئرمك

آدي ايت دفترينده ده اوْلماماق.

نه يئميسن ؟ تورشولو آش .

يئتنه يئتير ،يئتمه ينه بير داش آتير.

پيشيك آسقيرماسا

َايري اوتوراق،دوز دانيشاق

دارتيلماميش دنين وار؟

يئرينه ايشييب ،بير ده شيرين چاي ايستير

سن گئت اوًز قوتورونو قاشي

 

اوشاقلار 5

آنا وطن

 

"دوغما آنامسان منيم

اي مهريبان وطنيم"

 

عشقينده گره ک يانام

سنسن مهريبان آنام.

مني بسله ين ده سن

مني سسله ين ده سن.

"دوغما آنامسان منيم

اي مهريبان وطنيم"

 

تورپاغيندان گوج آلديم

شؤهرتينله اوجالديم.

سنده‌دير شان- شؤهرتيم

اي اولوي محببتيم!

"دوغما آنامسان منيم

اي مهريبان وطنيم"

 

نه قده‌ر کي جانيم وار

ايلي‌ييم وار، قانيم وار

سئوه‌جه‌يم سني من

لاپ اوره‌کدن اي وطن!

"دوغما آنامسان منيم

اي مهريبان وطنيم"

 

گؤیرچین

منیم آدیم گؤیرچین

قانادلاریم چین به چین.

 

ماوی سما مکانیم

آغ بولوددور هر یانیم.

 

قارانلیقدان بئزارام

گئجه‌یله یوخدور آرام.

 

ایسته‌رم کی هر زامان

نه چن اولا نه دومان.

 

سما اوزو آچیلا

دونیایا نور ساچیلا.

 

یئر اوزو باشدان باشا

چیچک‌له دولوب داشا.

 

باغلاردا گوللر اچا

دوزلرده مارال قاچا.

 

نغمه‌لر سوزه دیلدن

غم سیلینه کؤنولدن.

 

هامی سئوینه گوله

شنلیک یاییلا ائله.

 

گونش گویده نور ساچا

آرزولاریم گول آچا.

 

.من‌ده گزه‌م سمانی

شاقراق گؤرم هر یانی.

 

اوندادیر کی دئیه‌رلر-

منه هر آخشام – سحر:

- ای قانادی چین به چین

آغ کؤینکلی گؤیرچین!

قاناد آچ گؤیده دولان

سن باریشیق قوشوسان!

 

 باهار گلير

 

شنليک نورو تؤکولور

آل گونشين گؤزوندن

دره گولور داغ گولور

"باهار گلير" سؤزوندن؛

اري يير داغلاردا قار

اؤزون يئتيريب باهار

شنليک ائدين اوشاقلار!

 

چيخيبدير استيقبالا

لاله  ,  نرگيز  ,  بنؤوشه؛

باخ ! دوشور حالدان  حالا

گوللو باغچا, سيخ مئشه؛

قوشلار ائتميره آه زار

اؤزون يئتيريب باهار 

شنليک ائدين اوشاقلار!

 

گيئيبدير ياشيل دونون

جاوان لاشيب طبيعت

اوره يينده وار اونون

اودو سؤنمز محبت

گزير او ديار  ديار

اؤزون يئتيريب باهار

شنليک ائدين اوشاقلار!

 

گزير تاپا سئوگيلين

ياشايالار سئوينجک؛

باهار دير گؤيچک گلين

اونا باغلاييب اوره ک؛

اولوي دير بو پاک ايلقار

اؤزون يئتيريب باهار

شنليک ائدين اوشاقلار !

  

قوي بيزيمده قلبيميز

سئوسين سئويلسين هر آن؛

طبيعتي سئوه ک بيز

سئو گي دن يارانير جان؛

شيرينله شير آرزولار

اؤزون يئتيريب باهار

شنليک ائدين اوشاقلار!

 

ياز گلسين کؤنول لره

نغمه دئسين دوداقلار؛

يول وئرمه يک کدره

سئوگيميز اولسون باهار

شنليک ائدين اوشاقلار!

 

 

 قيرميزي پياله

 

من داغلارين قيزي يام

آل- قيرميزي دونوم وار،

قان کيمي قيرميزي يام

مني سئوه ر شن باهار.

 

دونوم داغ ياراشيغي

اؤزوم ياماجا بزه ک،

رنگيم گونش ايشيغي

گؤرونورم شفق تک.

 

آديمي بيلدينيزمي-

آي مهربان اوشاقلار !؟

قيرميزي يام قان کيمي ،

منله گؤزه لدي داغلار...

 

بيلمه دينيز؟

  قوي دئيم :

-قيرميزي پياله يم.

باهار فصلي گلر کن

داغدا آچان لاله يم .                                              

 

 ياشاسين باهار

آييليبدي يئر،

هر يان گؤزه لدير.

آنا طبيعت

اؤلوبدو جنت.

هريان گول- -چيچک،

گؤزلدي ، گؤيچک؛  

  ياشاسين باهار !

 

گؤم- گؤيدور چمن؛

آچيب ياسمن.

قيزارير لاله،

آخير شلاله.

دوم- دورو آخار

جوشغون بولاقلار؛

ياشاسين باهار !

                 

گوللرين چتري،

تورپاغين عطري،

ياشيل مئشه لر،

آيدين بير سحر،

گؤزه ل گؤيچک دي،

يوردا بزه کدي؛

ياشاسين باهار!

ياشاسين باهار !

 

اوشاقلار 3

«پيشي‌ييم‌»

 

 من‌ يئديكجه‌ حسرت‌ - حسرت‌ باخيرسان‌،

 اوره‌ييمي‌ يانديريرسان‌، ياخيرسان‌.

 هئي‌ يالوارما: ميیو - میيو، پيشي‌ييم‌!

 اوّل‌ گئديب‌ اللرين‌ يو پيشي‌ييم‌!

 سونرا گليب‌ هئي‌ ديزيمدن‌ ويرگينان‌

من‌ ده‌ دئييم‌: پيشي‌ييم‌ بويورگينان‌!

 

 

 «منيم‌ قيزيم‌»

 

 واختيندا ياتار،

 واختيندا دورار،

 گونده‌ اوچ‌ دفعه‌

ديشلرين‌ يويار،

 واختيندا يئيه‌ر

 صبحانه‌ سيني‌،

 واختيندا يازار

اوخور در سيني‌.

 مخصوص‌ يئري‌ وار

 كتابـــلاريـنـين‌،

 يئرينه‌ ييغار

او هربير زادين.‌

 قوناقدان‌ آلماز

 تئز قولچا قلارين،‌

 ياخشي‌ ساخلايار

 اويونجاقلارين‌.

 او آناسينا،

كومك‌ده‌ ائده‌ر،

 بونونچون‌ اونو

هامي‌ چوخ‌ سئوه‌ر.

 

 «توك‌ يارپاقلي‌ آغاجلار»

 

 تؤكولدو بيرجه‌ - بيرجه‌

آغاجلارين‌ يارپاغي‌،

 الوان‌ رنگه‌ بوياندي‌

باغ‌ - باغاتين‌ تورپاغي‌.

  گونشين‌ قارشي‌سيندا

 چيل‌ - چيلپاق‌ دايانديلار،

 كؤلگه‌لرين‌ گؤرنده‌

 لوتلوقدان‌ اوتانديلار.

 سئرچه‌لر پيريل‌ - پيريل

‌ بوداقلارا ائنديلر،

 توك‌ يارپاقلي‌ بوداقلار

 ايسينيب‌ سئوينديلر.

 

 «تنبل‌ حسن‌»

 

 بير اوغلاندير تنبل‌ حسن‌

نئجه‌ تنبل‌ گَل‌ گؤره‌سن‌!

 اَلي‌ قارا، اؤزو قارا

 شالوارينين‌ ديزي‌ قارا.

 اوزون‌ يوماز سحر – سحر،

مدرسه‌يه‌ بئواخت‌ گئده‌ر.

 او مشقيني‌ غلط‌ يازار،

توپورجكله‌ سيليب‌، پوزار.

 میدادلارين‌ هئي‌ قاتدايار،

 مشق‌لرين‌ شولاتدايار.

 معلّیمي‌ دئيه‌ر ديكته‌،

او صفر آلار كوفته-‌ كوفته‌.

 بير اوغلاندير تنبل‌ حسن‌،

نئجه‌ تنبل‌ گل‌ گؤره‌سن‌!

 ائولرينده‌ بيرايش‌ گؤرمز،

 درس‌ لرينه‌ فيكير وئرمز.

 گئجه‌ گوندوز توپ‌ اوينايار،

 هر كیلاسدا اوچ‌ ايل‌ قالار.

 كیتابلاري‌ جيريق‌ - جيريق،‌

 اوستو- باشي‌ شيره‌- شيرتيق‌.

 او آينايا باخسا اگر

آيناني‌دا چيركه‌ چكر.

 بير اوغلاندير گوزه‌ل‌ گؤيچك‌،

 اؤزو - گؤزو دولو ميلچك‌.

 

 

 «سوت‌»

 

 مه‌لر، مه‌لر قويونوم‌

 داغدان‌ گلر قويونوم‌.

 آنام‌ ساغار سوتونو،

 دولار بايدا بوتونو.

 سَحر سوتو يئيه‌رَم‌،

آنا ساغ‌ اول‌ - دئيه‌رم‌!

 

 

 

 «قويونوم‌»

 

 گئديب‌ داغا قويونوم‌ ،

اوتلاماغا قويونوم‌.

 يايلاقلاردا حاللانار،

 تؤكو يئره‌ ساللانار.

 آتام‌ قيرخار توكونو ،

يونگولله‌د‌ر يوكونو.

 آنام‌ اونون‌ يونوندان

‌ منه‌ تيكَر بير يورقان.‌

 

 «گولوشوم‌ آغ‌ - آبّباغ‌»

 

 كئفيم‌ سازدير، آلنيم‌ آچيق‌ اوزوم‌ آغ‌،
 اللريم‌ آغ‌، ديشلريم‌ آغ‌، اوزوم‌ آغ‌.
 تنبل‌ليگه بولانميشدي‌ ايشلريم‌،
 هيچ‌ يومازديم‌ قاپ‌- قارايدي‌ ديشلريم‌.
 اوره‌ييمده‌ ساخلاميشديم‌ آرزيمي‌،
 گولمه‌گه‌ده من‌ آچمازديم‌ آغزيمي‌.
 فيرچالاديم‌ سحر، آخشام‌، هر گئجه،‌
 پيس‌ ايي‌ گلمز ديشلريمدن‌ اينديجه‌.
 گلين‌ باخين‌ ديشلريم‌ آغ‌، اوزوم‌ آغ‌!
 گولوشوم‌ ده‌ آغ‌ - آبّباغ‌ دير، آغ‌ - آبّباغ‌!

«يايلاق‌»

 

 ائل‌ چيخاندا يايلاغا

ياماجلاردا گول‌ آچار،

 ائل‌ چيخاندا يايلاغا

 بولاقلاردا، ديل‌ آچار.

 

 قويون‌ - قوزو اوتلايار

 چیمنده‌ دسته‌- دسته‌،

 چوبان‌ چالار توتَه‌يين‌

 چاتاندا بولاغ‌ اوسته‌.

 

 دومان‌ آلار داغلاري‌

 گاه‌ ياتار، گاه‌ اوينايار،

 توسدوله‌ين‌ اوجاقدا

 قارا چايدان‌ قاينايار.

 

 آينا كيمي‌ پاريلدار

دره‌ لرده‌ صاف‌ سولار،

 اؤز عكسينه‌ باخاندا

حئيران‌ اولار قوزولار.

 

 آنام‌ تيكر گؤزونو

هر گون‌ آخشام‌ يوللارا،

 قاباقدا گلن‌ قويون‌

بودور قارادير، قارا.

 

 «دوغوم گونون‌ مبارك‌»

 

 گؤزه‌ل‌ بالا شمعي‌ پوله‌

شيرنيني‌ كس‌ گوله‌ - گوله‌!

 بئش‌ ياشيني‌ وئردين‌ باشا ،

بو گون‌ گيردين‌ آلتي‌ ياشا.

 موباركدير تازا ايلين،‌

سن‌ عؤمور سور شيرين‌ - شيرين!‌

 ايل‌لر يئل‌ تك‌ گليب‌ گئده‌ر،

سن‌ عؤمرونو ائتمه‌ هده‌ر.

 هنر گؤستر، ياشا، يارات‌ !

آرزوم‌ بودور: آرزونا چات‌!

 قوللوق‌ ائتسَن‌ سن‌ وطنه‌

 فخر ائده‌جك‌ ائل‌لر سنه‌.

 قوي‌ سويله‌سين‌ اوبان‌ ائلين‌،

 ـ موباركدير تازا ايلين‌!

اوشاقلار 4

«باليق‌ اولاجاغام‌»

 

 آنا مني‌ اوياتما

من‌ هله‌ ده‌ ياتميشام‌،

 شيرين‌ يوخولاريم‌لا

هئي‌ باشيمي‌ قاتميشام‌.

 اَل‌ - اوز يوماق‌ درديندن‌

دورانميرام‌ يوخودان‌،

 آنا بيلميره‌م‌ نه‌ دن‌

يامان‌ قورخورام‌ سودان‌!

 خئيري‌ اولسون‌ باليغين‌

 گئجه‌ - گوندوز اوينايير،

 نه‌ يوخودان‌ دوراندا

 گئديب‌ ال‌ - اوزون‌ يويور.

 نه‌ هر غذادان‌ سونرا

يويا جاقدير ديشلرين‌،

 او اوينايا - اوينايا

گؤرور تامام‌ ايشلرين‌.

 آنجاق‌ بو ايشلر ايچون‌

 مني‌ سئومه‌ يير آتام‌،

 من‌ ده‌ تنبل‌ليگيمدن‌

بير باليق‌ اولاجاغام‌.

 

 

 

 «باهار»

 

 باشيم‌ اوسته‌ گونشين‌

ساچاق‌ - ساچاق‌ تئل‌لري‌،

 نفسيمدن‌ گئده‌ جك‌

قارين‌، بوزون‌ اثري‌.

 آياغيم‌ آلتدا چيمن‌

 اَتگيمده‌ گول‌ - چيچك‌،

 قارانقوشلار قاييدير

ائل‌لر اولور سئوينجك‌.

 ياغيش‌ ياغير، گون‌ چيخير

تاغ‌ قورور گؤي‌ قورشاغي‌،

 سئل‌لر، سولار شاريلدير

دره‌لردن‌ آشاغي‌.

 كاروان‌ - كاروان‌ آغ‌ بولوت‌

ماوي‌ گؤيده‌ دوزولور،

 ديمديگيندن‌ قوشلارين‌

بال‌ نغمه‌لر سوزولور.

 چيچكلرين‌ عطريندن‌

 فرحله‌ نيب‌ بير آندا،

 تازا پالتار گئييرلر

طبيعت‌ ده‌، انسان‌ دا.

 فروردين‌، ارديبهشت‌،

 خرداد منيم‌ اوچ‌ آييم‌.

 باهارام‌ من‌، باهارام‌،

 گوزه‌ل‌ ليكده‌ يوخ‌ تاييم‌.

 

 

 «ياي‌»

 

 نه‌ بولود وار، نه‌ دومان‌،

ماوي‌ گؤيده‌ گون‌ شاخير؛

 هاوانين‌ ايستي‌ سيندن‌،

 اوز - گؤزومدن‌ تَر آخير.

 دَنه‌ دولوب‌ سارالدي‌،

دالغالاندي‌ سونبول‌لر،

 آرمود، اَريك‌ يئتيشدي‌،

مئيوه‌ اولدو آغ‌ گول‌لر.

 ياماجلاري‌ چيمن‌دن‌

ياشيل‌لاشدي‌ داغلارين‌،

 آغاجلاري‌ مئيوه‌ دن‌

اَلوان‌لاشدي‌ باغلارين‌.

 باش‌ اَگديلر بوداقلار

 قودرتينه‌ توپراغين‌.

 ييغيلديلار سئرچه‌لر

كؤلگه‌سينه‌ ياپراغين‌،

 كؤچوب‌ گلدي‌ ائلاتلار

 قيشلاقلاردان‌ يايلاغا،

 باشلاديلار اوشاقلار

چايدا، گؤلده‌ اوزماغا.

 تير، مرداد، شهريورم‌،

 باهار تك‌ اوچ‌ آيام‌ من‌.

 ايلين‌ لاپ‌ ايستي‌ فصلي‌،

 محصول‌ فصلي‌ يايام‌ من‌.

 

«پاييز»

 

 بوز افوقدن‌ بويلانير

سولغون‌ گونش‌ ساپ‌ ساري‌؛

 غملي‌ - غملي‌ كؤچورلر

 دورنالارين‌ قاتاري‌.

 باشا چاتدي‌ ياي‌ فصلي‌

يئنه‌ آچدي‌ مدرسه‌،

 كلاسلاردا اوشاقلار

يئنه‌ وئردي‌ سَس‌ سَسه‌.

 كولك‌ اَسدي‌ قوپاردي‌

ياپراقلاري‌ بوداقدان‌،

 بير پارچاسي‌ نارینجي‌

بير پارچاسي‌ آل‌ - اَلوان‌.

 نَفَسيندن‌ آغ‌ يئلين‌

سولدو چيمن‌، سولدو گول،‌

 هيجرانيندان‌ بولبولون‌

ياپراقلارين‌ يولدو گول‌.

 شئه‌ چؤكوبدور چیمنه‌،

 دومان‌ بورويوب‌ داغي،‌

 توسدوله‌يير چوبانين‌

ياش‌ تيكانلي‌ اوجاغي‌.

 كاروان‌ - كاروان‌ قاپ‌- قارا

 گؤيده‌ بولودلارا باخ‌!

 بوداقلاردان‌ سال‌لانان‌

قيپ‌ - قيرميزي‌ نارا باخ‌!

 مهر، آبان‌، آذرم‌

 چن‌ - دومان‌ نَفَسلي‌يم‌؛

 من‌ پاييزام‌ رنگلرين‌

 مئيوه‌لرين‌ فصلي‌يم‌.

 

 

 

 

 «قيش‌»

 

 گيزله‌ديبدير گونشي‌

قارا بولوت‌ لاي‌ با لاي‌،

 شاختاسيندان‌ هاوانين‌

دوندو بولاق‌، دوندو چاي‌.

 گؤيدن‌ ياغان‌ پامبيقلار

آغارديبدير باشيمي،‌

 قارلي‌ ساچيم‌، ساققاليم‌

چوخ‌ گؤسته‌رير ياشيمي‌.

 آغ‌ پالتاريم‌ گؤرنده‌

هامي‌ دئيير - قيش‌ - منه‌،

 اوشوينده‌ اَل‌لري‌

ائديرلر قارقيش‌ منه‌.

 يون‌ پالتارلار گئييرلر

ائولرده‌ده‌ پینج يانير،

 آنجاق‌ لوت‌دور آغاجلار

قار ياغديقجا ايسلانير.

 قاردا دوندو شاختادان‌

يئنه‌ده‌ ياغ‌ تزه‌ قار!

 مئشه‌لري‌، داغلاري‌

 آغ‌ اؤرتوكله‌ بزه‌ قار!

 قوي‌ اوشاقلار سئوينجك‌

 قار آدامي‌ دوزلتسين‌،

 قار گولله‌سي‌ اويناسين‌

 زوي‌ گئديب‌ شادليق‌ ائتسين‌.

 دي‌، بهمن‌، اسفند منم‌

 قارلي‌ قيشام‌، قارلي‌ قيش،‌

 ايلين‌ قوجا فصلي‌يم‌

 ساچ‌ ساققاليم‌ آغارميش.‌

 

 

 «مستان‌ پيشيك‌»

 

 آي‌ پيشي‌ مستان‌ پيشي‌!

 گوزلري‌ مرجان‌ پيشي‌!

 گاه‌ ياتيرسان‌ اويورسان‌،

 گاه‌ اوزونو يويورسان‌؛

 میيو میيو ائديرسن‌،

 اللريمي‌ ديديرسن‌.

 

اوشاقلار 2

«كپنك‌»

 

 چيچكلرين‌ رنگين‌ يالار كپنك‌،

 هر چيچكدن‌ بير رنگ‌ آلار كپنك‌.

 گؤزه‌ل‌ اولار، گويچك‌ اولار كپنك‌،

اؤزوده‌ بير چيچك‌ اولار كپنك‌.

 قاناديندا گيرده‌، گيرده‌ خالي‌وار ،

قاراسي‌ وار، ساريسي‌وار، آلي‌وار.

 او هر يئردن‌ باغچا- باغي‌ چوخ سئوه‌ر ،

اوشاقلارلا اويناماغي‌ چوخ‌ سئوه‌ر.

 اوچار، اوچار دوز چاتاندا يول‌ اوسته‌

 گليب‌ قونار چيچكلي‌ بير كول‌ اوسته‌.

 قانادلارين‌ گاه‌ اوجالدار، گاه‌ يايار ،

كول‌ اوستونده‌ بير چيچگه‌ اوخشايار.

 بير اوشاق‌دا اونو گؤروب‌ سئوينر،

گئده‌ر توتسون‌ قلبي‌ گوپ‌- گوپ‌ دؤيونر.

 بارماغي‌نين‌ دوز اوجوندان‌ قالخار او ،

اوشاغي‌دا يانديرار او، ياخار او.

 بوردان‌ اورا، اوردان‌ اورا هئي‌ اوچار،

اوشاق‌ اونون‌ داليسيجا هئي‌ قاچار.

 تؤوشر - تؤوشر اَلي‌ اوزاناق‌ قالار ،

دوروب‌ اونون‌ داليسيجا يالوارار:

 گئتمه‌، گئتمه‌ آي‌ قانادلي‌ چيچه‌ييم‌ !

كوسمه‌ مندن‌ منيم‌ گؤزه‌ل‌ گؤيچه‌ييم‌!

 قورخورام‌ كي‌ اودو ايشيق‌ ساناسان‌،

 گئديب‌ گيريب‌ اود ايچينده‌ ياناسان‌.

 شاملار آغلار سنه‌ تؤكر گؤز ياشي‌،

 من‌ ده‌ ياننام‌ شاملار ايله‌ ياناشي‌.

 آياقلارين‌ ايپكدن‌دير كپنك‌!

قانادلارين‌ چيچكدن‌دير كپنك‌!

 كاش‌ كي‌ سني‌ بيرجه‌ دفعه‌ توتايديم‌ ،

گيرده‌، گيرده‌ خال‌ لاريندان‌ اؤپيديم‌.

 يالواريرام‌ يولون‌ دوشسه‌ تبريزه‌

 بير آخشام‌ دا يئنه‌ فوناق‌ گل‌ بيزه‌!

 

«اليم‌ ايله‌ آياغيم‌»

 بو اَليم‌دير، بو آياغيم‌،

 بو گؤزوم‌دور، بو قولاغيم‌.

 گؤزلريم‌له‌ من‌ گؤره‌رم‌،

 قولاغيم‌لا ائشيدَه‌رم‌.

 گؤرسم‌ هاردا شوگالات‌ وار

 آياقلاريم‌ دورماز قاچار.

 اللريم‌له‌ سويارام‌ ،

تئز آغزيما قويارام‌.

 

 «قيزيم‌»

 

 قيزيم‌، قيزيم‌، آي‌ قيزيم‌!
 اولدوز قيزيم‌، آي‌ قيزيم‌!
 آتان‌ ايشدن‌ گليبدير
 دور گتير بير چاي‌ قيزيم‌!

«تولكو ايله‌ قارقا»

 

 بير قارقا اوچا - اوچا

پنير گوردو بير پارچا،

 قوندو آغزينا آلدي‌،

يئنه‌ده‌ قاناد چالدي‌.

 يول‌ اوسته‌كي‌ چینارا

قوندو او آلا قارقا.

 چینارين‌ كؤلگه‌سينده‌

 چیمنلرين‌ اوستونده‌

 بير تولكو مورگولوردو،

قارقا اونا گولوردو.

 تولكو قالخيزدي‌ باشين‌،

قارقايا چاتدي‌ قاشين‌.

 سونرا گؤره‌ك‌ نئيله‌ دي‌

او قارقايا سؤيله‌دي‌:

 

 ـ سن‌ نه‌ قشنگ‌سن‌ آ قوش‌ !

سن‌ نه‌ ملك‌سن‌ آ قوش‌!

 رنگين‌ نه‌ قَمَري‌ دير

با خاندا غم‌ اَريدير!

 آياقلارين‌ اينجه‌دير ،

اولدوز گؤزلرينجه‌دير،

 سسين‌ نئجه‌دير گولوم‌

بير اوخو من‌ده‌ بيليم‌!

 

 قارقا حيله‌ني‌ دويدو

پنيري‌ يئره‌ قويدو،

 ديرناقلاريندا توتدو

اوچو ساينجا اوتدو،

 ديمدي‌يين‌ چكدي‌ يئره‌

اوخودو بيردن‌ بيره‌:

 

 عزيزيم‌ حيله‌ كارا

 اولمادي‌ حيله‌ كارا

 كئچدي‌ پخمه‌ زاماني‌

 تولكو گزمه‌ بئكارا !

 تولكو اَيري‌ - اَيري‌ باخدي،

‌ گؤزلريندن‌ ياش‌ آخدي‌.

 اَله‌ آلماقچون‌ اؤزون‌

 تولكو زمزمه‌ ائتدي‌

 بؤيوك‌ صابرين‌ سؤزون‌:

 «اوندا كي‌ اولاد وطن‌ خام‌ ايدي‌

 آخ‌ نئجه‌ كئف‌ چكمه‌لي‌ ايام‌ ايدي‌»

 

«گونش‌ ايله‌ قار»

 

 قاپيميزا قار ياغدي‌،

 قارين‌ رنگي‌ دوم‌ آغدي‌.

 من‌ قاپيدان‌ باخيرديم‌

 دوستلاريمي‌ چاغيرديم‌،

 بيز اولدوق‌ دسته‌ - دسته‌

 زوي‌ - زوي‌ گئتديق‌ بوز اوسته‌،

 قار توپودا اويناديق‌،

آنجاق‌، حاييف‌ دويماديق‌.

 گونش‌ چيخدي‌ پارلادي‌

 قار اريدي‌، قالمادي‌.

 

 

«آتام‌ بئكاردير»

 

 اوندا آتامين‌ ايشي‌ وارايدي‌

 منه‌ آلاردي‌ چوخلو اويونجاق‌؛

 ايندي‌ بئكاردير پولو يوخ‌ آنجاق،‌

 ايش‌ تاپسا، منه‌ باشماق‌ آلاجاق.‌

 

اوشاقلار باغچاسی وبلاگین دان گوتورولموش 

اوشاق لار 1

«يالانچي‌ چوبان‌»

 سحر- سحر بير چوبان‌

داغا ديرماشماق‌ همان‌

 اَلين‌ قويوب‌ قولاغا

چيغيراردي‌ اوجادان‌

 ـ قورد آپاردي‌ قويونو

تئز گلين‌ آي‌ جاماعات‌!

 قويمايين‌ هَده‌ر اولسون‌

يازيقدير بو حيوانات‌!

 

الَه‌ آغاجي‌ گَلن‌

 اوز قويارديلار داغا،

 اونلاري‌ گؤره‌ن‌ چوبان‌

باشلاياردي‌ گولماغا،

 ـ اَده‌ هارا گليرسيز؟

من‌ ظارافات‌ ائديرديم‌

 بير تولكويموش‌ گؤردويوم‌

من‌ اؤزومو ايتيرديم‌.

 

هر گون‌ يالانچي‌ چوبان‌

 اوتاراركن‌ قويونو

 كندلي‌لرين‌ باشينا

 آچاردي‌ بو اويونو.

 

 بير گون‌ يالانچي‌ چوبان‌

سحر داغا ديرماشدي‌،

 قويونلار قاباغيندا

 اوكنددن‌ اوزاقلاشدي‌،

 نئچه‌ جاناوار بيردن‌

ديرماشديلار دره‌دن‌،

 چوبان‌ چيغيردي‌ هاراي‌ !

آي‌ جاماعات‌ گلين‌ هاي‌!

 هر كس‌ ائشيتدي‌ سسين‌

سؤيدو اونون‌ دده‌سين‌

 ـ فیلان‌، فیلان‌ گؤره‌سن‌

يئنه‌ نه‌ قورقو قوروب‌،

 قارا قويون‌ سوتوندن‌

يئييب‌ چؤلده‌ قودوروب‌.

 

 بير نفرده‌ گلمه‌دي‌

چوبانين‌ كؤمه‌گينه‌،

 چوبان‌ دؤرد جاناوارا

نه‌ ائله‌سين‌ تكينه‌؟

 جاناوارلار بير آندا

سورويه‌ داراشديلار

 بئشين‌ بوغوب‌ دؤردون‌ ده‌

گؤتوردولر قاشديلار

  

 «باجاريق‌» 

 بنؤشه‌نين‌ آتاسي‌

اونا دؤرد شيرني‌ وئردي‌،

 اؤز بالاجا باجين‌لا

آپار ياري‌ بؤل‌ - دئدي‌!

 بنؤشه‌ده‌ گؤتوردو

شيرني‌‌نین اوچ‌ ايري‌سين‌،

 او خيردا باجي‌سينا

وئردي‌ تكجه‌ بيري‌سين‌.

 آتاسي‌ بونو گؤروب

‌ سوروشدو بنؤوشه‌دن‌

 - قيزيم‌ بس‌ سن‌ سايماغي‌

باجارماييرسان‌ نه‌ دن‌؟!

 بنؤوشه‌ آتاسينا

جاواب‌ وئردي‌ سئوينجك‌:

 آتا! من‌ باجاريرام‌

 باجارمايير بو چيچك‌

 

 «مدرسه‌دن‌ گلنده‌» 

 قاييداركن‌ مدرسه‌دن‌

سالام‌ وئرديم‌ آتاما من‌؛

 آتام‌ دئدي‌: قيزيم‌ گلدين‌؟

 سؤيله‌ گؤروم‌ نه‌ اؤيرندين‌؟

 دئديم‌: آتا بير قولاق‌ آس‌ !

فارسلار دئيير اوراغا، داس‌.

 اؤيرنميشم‌ اَليف‌ بِ يي‌،

 اوخويورام‌ من‌ هر شئيي‌،

 بو بابادير، باخ‌ بودا آب‌

 بو آت‌ بو ديش‌، بودا جوراب‌؛

 اؤيرنميشم‌ بخش‌ ائتمه‌يي،‌

دئييرسن‌سه‌، دة‌ هر نه‌يي‌.

 اللريم‌له‌ پارچالارام‌،

سسلريني‌ من‌ سايارام‌؛

 سسلر ديَجَك‌ قولاغيما

گتيره‌رم‌ بارماغيما.

 

 آتام‌ دئدي‌: «بو آلماني‌

 بير پارچالا گوروم‌ هاني‌؟»

 آلمالاري‌ گؤره‌ن‌ چاغي‌

گتيرديم‌ من‌ تئز پيچاغي،‌

 بونو گؤرجك‌ آتام‌ گولدو ،

ائله‌ گولدو، ائله‌ گولدو

 گؤزلريندن‌ ياش‌ تؤكولدو؛

 دئدي:‌ قيزيم‌ كلاسدا سن‌

 ائله‌ بئله‌ بخش‌ ائديرسن‌؟!

 اؤز يئريمده‌ دايانديم‌ من‌،

 آتامدان‌ برك‌ اوتانديم‌ من

 

«آتا بير چرخ‌ آل‌ منه‌» 

 ـ آتا! بير چرخ‌ آل‌ منه‌
 احمدين‌ چرخلريندن‌،
 يَهري‌ آلچاق‌ اولسون‌
 اؤزوم‌ سوره‌ بيليم‌ من‌!

 ـ اوغول‌ نئچه‌ يول‌ دئييم‌؟
 دئميشم‌ كي‌ آلارام‌،
 آي‌ باشي‌ ياخينلاشير
 بير آز دؤز پوللانارام‌.

 ـ منه‌ هئي‌ سؤز وئريرسن‌
  آلماييرسان‌ آتا جان‌!
  قورخورام‌ كي‌ يئنه‌ده‌
  سنين‌ چيخسين‌ ياديندان‌.
  ايسته‌ميرم‌ آي‌ باشين‌
  ائله‌ بو گون‌ آل‌ دئديم‌،
  قوي‌ ايندي‌ده‌ اوشاقلار
  ايتَه‌له‌سين‌ من‌ گئديم‌.

 بير قده‌ر فيكيرله‌شيب‌
 آتا قالخيزدي‌ باشين،‌
 او گؤرمك‌ ايسته‌ميردي‌
 بالاسي‌نين‌ گؤز ياشين‌،
 بير سيگار آليشديريب‌
 آتا گئتدي‌ ايشينه‌،
 هيچ‌ بيلمه‌دي‌ او گونو
 فيكري‌ نه‌دير؟ ايشي‌ نه‌؟
 ـ اوغلوم‌ قوي‌ ياتسين‌، دئيه‌
 گئجه‌ اؤزون‌، يوباتدي‌،
 قيچلاري‌ گلر - گلمَز
 گليب‌ ائوينه‌ چاتدي؛‌
 ائهمال‌ آچيب‌ قاپيني‌
 گليب‌ گيردي‌ يئرينه‌
 بيردن‌ گؤزو ساتاشدي‌
 اوغلونون‌ گؤزلرينه،‌
 زول‌ - زول‌ اونا باخاراق‌
 نه‌ ديندي‌، نه‌ دانيشدي‌،
 آتاسي‌نين‌ اوره‌يي‌
 ياندي‌ - ياندي‌ آليشدي‌.

 

 «تاپماجا» 

 نه‌ اَتي‌ وار، نه‌ قاني‌،
 سن‌ اونا يولداش‌ اولسان‌
 آپاريب‌ دولانديرار
 قاريش‌ - قاريش‌ دونياني‌.
 نه‌ آغلايار نه‌ گولر
 سني‌ گاهدان‌ آغلادار
 سني‌ گاهدان‌ گولدور‌ر
 نه‌ ده‌ سوروشسان‌ سوروش‌
 سنه‌ دوز جاواب‌ وئره‌ر.

 

«وطن‌» 

 دؤيوشدولر ايكي‌ كَل‌،

 ياش‌ بير، گوج‌ بير، بير هئيكل‌.

 ووروشدولار

 دوروشدولار

 هر ايكيسي‌ دايانديلار

 بوتون‌ قانا بويانديلار

 بير يوروش‌له‌

 بيردن‌ - بيره‌،

 آغ‌ كَل‌ ويريب‌،

 قارا كلي‌ سردي‌ يئره‌!

 هورا چكدي‌، چپيك‌ چالدي‌

 كل‌ يي‌يه‌سي‌ سئويندي‌؛

 كيمي‌ دئدي‌:

 آي‌ بخته‌ور

 گئت‌ كليني‌ سئو ايندي‌!

 ياريش‌ بئله‌ سوناچاتدي‌،

 «آغ‌» دؤيوشو آپاردي‌.

 اودوزانلار اعتراضلا،

 بيردن‌ هاي‌ - كوي‌ قوپاردي‌:

 ياريم‌ ساعات‌ تئز گليبدير

 دئديلر آغ‌ ميدانا،

 بئله‌ ليك‌له‌ ياريش‌ يئري‌،

 وطن‌ اولموشدور اونا.

 سوكوت‌ چؤكدو،

 هامي‌ سوسدو،

 دوشوندو درين‌ - درين‌.

 قضاوتي‌ باطل‌ اولدو،

 بودليل‌له‌ داورين‌.

 

«دة‌ او نه‌ دير؟» 

 اولدوزلارين‌ آراسيندان‌

 منه‌ باخير يانا – يانا،

 من‌ قاچاندا اودا قاچير

 ديغيرلانا، ديغيرلانا.

 من‌ گئده‌نده‌ اودا گئدير

من‌ دوراندا اودا دورور،

 نئچه‌ ساعات‌ اويناييريق‌

نه‌ تؤوشه‌ يير، نه‌ يورولور.

 او گلنده‌ گؤيون‌ اوزو

اولدوز - اولدوز چيچك‌ آچير،

 نوبه‌ - نوبه‌ گونش‌ ايله‌

يئر اوزونه‌ شفق‌ ساچير.

 او گلنده‌ گونش‌ گئديب‌

«گون‌ باتان‌» دا سؤنوب‌ باتير،

 گونش‌ گلجك‌ اودا گئديب‌

داغ‌ داليندا گيريب‌ ياتير.

 

«زَمي‌» 

 بير گؤزو يئرده‌دير،

 بير گؤزو گؤيده‌.

 آتام‌ نیگراندير،

 آتام‌ نیگران‌.

 اكيبدير زمي‌سين‌،

 مين‌ زحمت‌ايله‌.

 قورخور قوراقليقدان‌،

 قورخور دولودان‌

منيم‌ده‌ زميم‌ وار،

 ياشيل‌، يام‌ - ياشيل‌

 نه‌ يئره‌ باخيرام‌،

 نه‌ بولودلارا،

ايسته‌يير ياغماسين‌،

 ايسته‌يير ياغسين‌.

 منيم‌ زميم‌ هارا،

 اونونكو  هارا!

نه‌ سوسوزدان‌ يانار،

 نه‌ دولو وورار.

 اونو من‌ بيچمه‌ره‌م‌،

 اؤلسَم‌ آجيمدان‌.

اونو گؤيَرتميشم‌،

 آغ‌ بير كاغازدا،

 ياشيل‌ میداديمين‌،

 ياشيل‌ اوجوندان‌.

 

 «پاييز» 

 هاوا سرينله‌دي‌

چاتدي‌ ياي‌ باشا،

 بوياندي‌ طبيعت‌

الوان‌، تاماشا.

 دئمك‌ پاييز اولدو،

آچدي‌ مدرسه‌،

 اوشاقلار هاي‌ - كوي‌له‌

 باشلادي‌ درسه‌.

 كؤلگه‌لر اوزاندي‌،

 گونلر قيسالدي‌،

 گونش‌ شعاعلارين‌

 چارچارپاز سالدي‌.

 اييده‌لر قيزاردي‌،

 هئيوا سارالدي‌

 داغلارين‌ ديك‌ باشين‌

 دومانلار آلدي‌،

 دريلدي‌ مئيوه‌لر،

پوزولدو، باغلار،

 مين‌ رنگه‌ بوياندي

‌ باغدا يارپاقلار.

 بولودلار، دومانلار

 ياناشدي‌ داغا

 ائلاتلار اؤزقويدو

 يئنه‌ قيشلاغا.

 آراندا گؤيردي‌

 يئنه‌ده‌ اوتلار

 قويونلار، قوزولار

 چیمن‌ده‌ اوتلار

 داغليق‌ منطقه‌دير

 بيزيم‌ يئريميز.

 ياناجاق‌ فيكرينده‌

اولمالي‌ييق‌ بيز.

 گاهدان‌ ياغيش‌ ياغير،

 گاهدان‌ يئل‌ اسير

 سويو دوندورماغا

هاوا تله‌ سير.

 بير آدي‌ «پاييز» دير،

 بير آدي‌ «گؤز» دور

 بو فصله‌ «سون‌ باهار»

 دئسك‌ده‌ دوزدور

 پاييزدا دئينده‌

 قيشين‌ قارداشي‌

 آغارير پاييزدا

داغلارين‌ باشي‌

 

اوشاقلار باغچاسی وبلاگین دان گوتورولموش

آتالار سؤزو و مثللر

آتالار سؤزو و مثللر

 

آتالار سؤزو و مثللر خلقين حياتي و معيشتي، ايش و فعاليتي ايله داها سيخ باغلي اوْلان فورمجا كيچيك، معنا جا گئنيش ياراديجيليق نوعلريندن بيري دير . آتالار سؤزو و مثللرده آتا، بابالاريميزين حكمتي، ذكاسي و عصيرلردن بري الده ائتديگي سيناق و تجروب هلرين نتيج هلري عوموم يلشديريلير.

 

آتالار سؤزو و مثللرين فرقي

 

آتالار سؤزو و مثللر فورمجا عئيني شكيلده اوْلسالار دا مضمونجا بير آز فرقلنيرلر، دئملي آتالار سؤزو ف يكري تام افاده ائدير، اونلاردا عومومي لشديرمه، فيكير درينليگي اؤنملي يئر توتور، حال بو كي مثللر چوخ زمان موعين حادثه يه عاييد، غير- قطعي بير فيكير سؤيل هيير. آتالار سؤزونده قطعي حؤكم وئريلير، مثللرده حادثه يه ايشاره اوْلونور، اونون آدي چكيلير و فيكير تماملانمير.

مثللردن نمونه اوْلاراق :

 

آز آشيم، آغريماز باشيم

آدامين يئره باخاني، سويون لال آخاني

ياز گونون ياغيشي، ار-آروادين ساواشي

 

آتالار سؤزوندن نمونه اولاراق:

 

تهراندا دئسه لر باشلاري قيرخين، تبريزده باش كسرلر.

قاري دوشمن دوست اوْلماز.

آغاج بار وئرديكجه، باشيني يئره قويار.

سياست ننه-باجي تانيماز.

ار آتسيز اوْلماز، تورك تاتسيز اوْلماز.

دوه چيني قوناق چاغيرانين دروازاسي گئن گرك.

دوٍز گئدن دوٍزده قالماز.

تك الدن سس چيخماز.

 

خوراسان توركلري )گرايلي شيوه سينده (آتا سوًزلريندن بونلار سبزوار ولايتينين قوزئيينده يئرلشن بام صفي آباد شهرجيگيندن توپلانميشدير.:

 

داغ داغا يئتيرمَس،آدام آداما يئترَر(داغ داغا يئتيشمز ،آدام آداما يئتشر)

كينه دوشمني دوْست اوْلماس، ياريم چوًرك چاشت اوْلماس.

ياخوند قونشو ،آچا قردشده يئگراقدو )ياخين قونشو،اوزاق قارداشدان يئيراقدير)

سندن خير تاپان تاريدن زوال تاپار.

قلمين اوجي،،قيلينجين گوجو

ديلي اوْلانين زورو اوْلماز

چاغييا بويور ،آرديندان يوگور.

دوخون آجدان نمه خبري بار؟(توخون آجدان نه خبري وار ؟)

آت مينن آتاسيني تانيماز.

آج قارنين ايماني اوْلماز .

هئچ اوت بئتوت دؤي.

آغانين يوخلوغو ، بيبي نين شوخلوغو

قيل قمچييا قوتدي.

جوجه قلبيرين آستينده  قالماز

قونشون پيس اوْلدو كؤچ قوتار ،ديشين آغريا چك قوتار.

تونبانسيزين دوشونه بير گز بئز گيرر

كور كورو تاپار ،سو چوخورو

 

گرگانين راميان و فندرسك ماحالينين آتالارسؤزوندن بير نئچه اؤرنك:

 

عقل باشدادير ،نه ياشدا.

لوقما ، بوغما

تامانسيز ،ديزي ييرتيغا گولييه. (تومانسيز ديزي ييرتيغا گولور)

بيي يالان ساخلار ،ائشگي پالان.

چاغايا ايش بويور،آرديندان يوگور .(اوشاغا ايش بويور،داليسينجا يوگور)

خار خاساك ،قازان قاينادار.

گلينين آياغي، چوبانين تيياغي (گلينين آياغي. ،موبارك اوْلور چوبانين چوماغي )

 

ديوان اللغات الترك ده يوزلرجه آتا سوًزو ومثل واردير .كاشغرلي اونلارا ساو آدي  وئرميشدير.همين سوْز بوگون آذربايجاندا سوًز -سوًو عيباره سينده ايشلنمكده دير .آشاغيدا بو آتاسوًزلريندن بير نئچه سيني وئريريك:

 

بير قارغا بيرله قيش گلمس.(بير قارغا ايله قيش گلمز )

اتلي تيرنكاقلي اذيرمس ( ات ديرناقدان آيريلماز)

قوزدا قار اكسومس قويدا ياغ اكسومس

(قوزئيده قار اسگيلمز،قويوندان ياغ اسگيلمز)

بوزدان سوو تامار (بوزدان سو دامار.)

آغيز يئسه كوًز اوياذور (آغيز يئسه گوًز اوتانير)

بوًري قوْشنيسين ييمز )قورد قوْنشوسون يئمز)

آج نه ييمس،توْق نه تيمس(آج نه يئمز،توْخ نه دئمز)

آوچي نيچه آل بيلسه ،آذيق اونجا يول بيلير

)اوْوچو نئچه آل بيلسه ،آيي اونجا يول بيلير(

اوْت تيسه آغيز گوًمس(اوْد دئسه آغيز گوًينه مز)

قارغا قازغا اوًتگونسه بودي سينور

(قارغا قازي يانسيلاسا بودو سينار)

توي سيلكينسه ائشكه يوك چيقا

)دوه سيلكينسه ائشكه يوك چيخار(

ييلان يارپوزدان قاجار قانچا بارسا يارپوز اوتروگلور

)ايلان يارپيز دان قاچار ،هارا وارسا)گئتسه( يارپيز قارشي گلير(

بيرين-بيرين مينگ بولور،تاما-تاما گوًل بولور

)بيرر-بيرر مين اوْلور،داما-داما گوًل اوْلور(

قوْش قيليج، قينقا سيغماس

(قوْشا قيليج (بير)قينا سيغماز(

قالين قاز قيلاووزسوز بوْلماس )بوْيوك قاز سوروسو قيلاووزسوز اوْلماز(

توي نغمه لري

توْي نغمه لري

 

توي مراسيمينده ده اوًزونه مخصوص ماهنيلار اوْخونار . مثلا تبريزده چوخ يايغين ماهنيلاردان بيري آشاغيداكي ماهنيدير:

 

چيخديم بَيين اوْتاغينا،

گليني آليب يانينا،

قادان آناوين جانينا.

تويلار موبارك، موبارك باده

اي گولو ريحان موبارك باده

 

حيطلري بازيليدي،

كاتان كؤينك يازيليدي.

آنا كؤنلوم آرزيليدي.

تويلار موبارك موبارك باده

اي گولو ريحان موبارك باده .

 

فخر ائدير گلين آناسي،

هونرليدي بو بالاسي.

گلين دئمه نار داناسي.

تويلار موبارك، موبارك باده

اي گولو ريحان موبارك باده .

 

فرهاد اردبيلين يورتچو ماحالينين توْي قايدالارين يازاركن گلينين تعريفينده اوْخونان بو نغمه لري قئيد ائتميشدير.

 

توْي دويوسون آريتميشام؛

دامدان – داما داغيتميشام؛

قيز آناسين قاريتميشام.

گؤًروم آي قيز توْيون موبارك اوْلسون،

قوْهومون ، قارداشين ،ائلين ،وار اوْلسون.

 

كربلا يولوندا سالديرديم گونبز،

توْيونو ائيله سين گؤًزه گؤًرونمز.

اوْخودو قورآني دئديلر بيلمز.

گؤًروم آي قيز توْيون موبارك اوْلسون،

قوْهومون ، قارداشين ،ائلين، وار اوْلسون.

 

بَيين تعريفينده ده بئله اوْخونار:

 

خوْنچايا دوزموشم نوْغولنان بادام،

توْيونو ائيلرم اوركدن شادام.

توْيونو ائيله سين حضرت آدام

گؤًروم آبَي توْيون موبارك اوْلسون ،

ساغديشين،سوْلدوشون،ائلين وار اوْلسون.

 

بَي بزندي چيخدي دامين اوستونه،

شفق سالدي دووارلارين اوستونه،

گئدين دئيين دوشمانينا، دوستونا:

گلين گلير دوْلو قازان اوستونه.

گؤًروم آ بَي توْيون موبارك اوْلسون ،

ساغديشين ،سوْلدوشون،ائلين وار اوْلسون

 

ايلخيچيدا بئله نغمه لر اوْخونار:

 

ساق ديشينا روستم اوْلماز برابر

سولديشينا ايسفنديار يالاندير.

بَي اوزو كوچه ني ائديب موٍنوّر

گؤروم آ بَي تويون موبارك اوْلسون

 

گليني آپارماغا گلن اوْغلان آداملار بئله اوْخورلار.

 

آپارماغا گلميشيك،

يار آلماغا گلميشيك.

اوْغلانين آدامي ييق

آپارماغا گلميشيك.

وئرين بيزيم گليني!

قايني باغلا بئليني!

قيزيل گوللر كولدادير؛

ال چاتمايان قولدادير .

قيزين باختي آغ اوْلسون؛

قوهوملاري ساغ اوْلسون

 

خراسانين دره گز بؤلگ هسينده گلين آپاراندا بو ماهنيني اوْخورلار:

 

آت گتيرين آتلانسين،

آتي كهر يار،يار

گلين گلسين تئز مينسين

آدي گؤهر يار،يار.

روخصت وئرين قيز چيخسين ،

اوْلدو سحر يار،يار،

يولا سالين تا گئتسين

وئردي خبر يار،يار.

اوچ باجيدان بيريسي،

آتلانادي يار،يار

ايندي اونون گونوسو

پاتلانادي يار،يار.

گلين بئلي اينچه دي

اينچه بئللي يار،يار ،

اوّل چاغا اوغلاندي

بيلين ايندي يار،يار.

نئچه صانديق جاهازلار،

قيفيل تؤلو يار،يار،

بيزدن سيزه قيز گلر

زولفو تؤولويار،يار.

 

قاشقايلار دا بئله اوخويارلار:

 

اوباميز سرحدده دير،

مئيليميز شربتده دير.

بيز كي قيزي آپارديق

دوشمنلر حسرتده دير.

گلينه باخ گلينه ،

الين ووروب بئلينه.

گلينه پيس دئمه يين

قاچار گئدر ائوينه.

گلين گلير ،خان گلير،

بيزيم ائله جان گلير.

آت گتيرين چوللايين

طاووس نقشي يوللايين.

ليباسيني تئز گئيسين

يولا سالين تا گلسين.

بيزيم اوبا ايراقدير

گلين گلسين، تئز مينسين.

اوچ باجينين بيريسي،

قدملري گؤز اوسته

گلين بئلي اينجه دير

واريميزدان اوجادير

 

گلين آتا ائويندن چيخان گون بَيين كيچيك قارداشي گلينين بئلينه شال باغلايار وبو باياتيني اوْخويار:

 

آنام،باجيم ،قيز گلين،

ال آياغي دوز گلين.

يدّي اوْغلان ايستيرم،

بير جه دته قيز گلين.

نوروز بايرامي نغمه لري

نوروز بايرامي نغمه لري:

 

نوروز بايراميندا ، خوي ،مرند كندلرينده ، ائله جه ده آذربايجانين بير چوخ يئرلرينده بئله نغمه لر اوْخونار:

 

گلير نوروز بايرامي

آچيلار گوللر هامي.

ساخلا گلين آنامي

آنامي ،هم آتامي.

 

نورز گلير، ياز گلير

نغمه گلير ، ساز گلير.

باغچالار دا گول اوْلسون!

گول اوسته بولبول اوْلسون!

 

نوروز ، نوروز خوش گلدين

خوش گلدين ، بوش گلدين

بوش گلدين ،دوْلو گلدين

بول گلدين ، سولو گلدين

 

اردبيلده سحرين آلاقارانليغيندا دوروب،نوْو اوستونه گئدر ،نوْو اوستوندن آتلانيب: دئيرلر

 

.« ديش آغريم،باش آغريم،گوًز آغريم ، بوردا قالسين »

 

بايرام قاباغي آذربايجانين بير چوخ يئرلرينده تكه مچيلر گلر ويازين

 موشتولوقچوسو كيمي تك ه م

اوينادار، تكه م ساياسي اوْخويارلار.

"فرهاد اردبيلين يورتچو ماحاليندا ائشيتديگي تك هم سايالاريندان نئچه سيني ثبت ائدميشدير:

 

تكه م گلدي ،قيشين عوًمرو قوتاردي،

چوْبان توتدو اوْنو داغدا اوْتاردي.

گلير بايرام ،داليسينجا ياز گله جك.

سيزين بو تازا بايراميز موبارك.

 

تكه مين ده كندي وار،

اويناتماغا فندي وار..

هر قاپيدا اوْيناسا

بير نلبكي قندي وار.

 

تكه م گئتدي مئشگينه

وعده وئردي بئش گونه.

گلمه دي اوْن بئش گونه،

تكه مي اوًلدوردولر

آتديلار خان كوًشگونه.

 

آشاغيداكي سؤزلري ده عليرضا اردبيلدن توپلاميشدير:

 

آي منيم آلا تكه م

باشيما بالا تكه م.

گزه گن آروادلارين

سيرغاسين يالا تكه م.

 

ياشيللار آي ياشيللار ،

دوواردان بوْيلاشيرلار.

بو آيّامين قيزلار

ار اوسته ساواشيرلار.

 

آغ دومانين اوزلري،

يئره گلمز ديزلري.

بو آيامين قيزلاري

كبين كسير اوًزلري.

 

تكه م گئتدي مرنده،

تاماشادي گلنده.

كول باشينا تكه مين،

قايناناسي اوًلنده.

 

تكه م تكه م آتلاما

قول –قيچيوي قاتلاما.

ساباه كي بايرام گلير،

گئديب،چوًلده اوتلاما.

 

تكه م بير اويون ائيلر،

قوردولان قويون ائيلر.

ييغار گيلان دويوسون،

چپيشين تويون ائيلر.

 

اميرالموًمنين تخته چيخاجاق،

يئزيدين بوينونا نوخدا ووراجاق،

شيرين شربت سو يئرينه آخاجاق.

سيزين بو تزه بايراميز موبارك،

آييز، ايليز،گونوز، هفته ز موبارك.

سولطان سر توْوله ده باغلار بوْز آتي،

اوْنون بوينوندا وار قيزيل ساعاتي،

خانلار ،بَيلر بيزه وئرسين باراتي.

سيزين بو تزه بايراميز موبارك،

آييز، ايليز،گونوز، هفته ز موبارك.

چيلله گئجه سي نغمه سي

چيلله گئجه سي نغمه سي :

 

داش ماكيدا چيلله گئجه سي بو نغمه ني اوخويارلار:

 

آي چيلله ، چيلله قارداش

آتين قامچيلا قارداش.

بير گلدين دانيشماديق،

قلبيم آچيلا قارداش .

 

قوشا چايدا )مياندابدا) چيلله آخشامي گون باتاركن اود يانديريب، اوٍستوندن آتيلارلار . سوْنرادا اوْدو قاريشديريب ، داغيديب، بئله اوْخويالار :

 

چيلله قوْودو ،چيلله قوْودو

سحر مينجيق ، سحر مينجيق.

 

سحر مينجيق دئديكده ساباهيسي گون مينجيق – مينجيق ياغيش ياغماسيني آرزيلارلار .

 

آخر چرشنبه نغمه لري:

 

ايلين آخر چرشنب هسي قيزلار سودان آتيلار ، بو نغمه ني اوْخويارلار :

 

آتيل ، ماتيل چرشنبه

باختيم آچيل چرشنبه.

 

سو باشينا گلن باشقالاري ايسه :

.« آغيرليغيم ، اوغورلوغوم، درديم ، بلام ،تؤكولسون بو سويا گئتسين »

. دئيه سودان آتيلارلار