آمریکالی ار

 
جلال آل احمد
ترجمه: عليرضا ذيحق

.


جلال آل احمد 1302 – اینجی ایل، آذر آیینین 2 – سینده تهران - دا دونیایا گلدی. 1323 ده حزب توده – یه قوشولدو. اوچ ایل سونراسی بو حزبدن آیریلدی. او ایلک ناغیل توپلوسو "گؤر گؤروش"و (ديد و بازديد) بو ایللرده یایینلادی. او زامانکی آیدینلانما حرکتلرینده اؤنملی تاثیری اولان جلال آل احمد، ناغیا یازماقدان علاوه اجتماعی مقاله لر، سفرنامه لر ده یازیب، ترجمه اثرلری ده اورتایا قویدو.بلکه ده آل‌احمد – ین اَن اؤنملی اؤزللیگی اونون نثری ایدی؛ یاخشی اؤرنکلرینی «خسی در ميقات» و «سنگی بر گوری» ده گؤره بیله جه گیمیز سیخیلمیش، عصبی، اعجازلی بیر نثر.
جلال آل احمد 18 شهريور 1348 – ده گيلان - ین اسالم – ینده دونیاسینی ده ییشدی.
.


__________

.
آمريكالی أر

«... ودكا؟ يوخ. ممنونام. ودكانين زفتين آلانمارام. ويسكی اولسا يئنه بير سؤزدور. اودا بير آزجا! أللرينيزه قوربان. يوخ، سوقاتيلسادا زفتين آلانمارام. «سودا» وارمی؟ تأسف‌لر آخی او كثافتين ايت اخلاقی منه ده اثر ائله‌ييب اگر بيله‌سينيز كی نه قدر ويسكی ایله سودا ايچردی اينانماسی‌نيز! پاپام ائوينده ديليمه‌ده اصلاً ده‌يمه ميشدی. پاپام اؤزوده ديلينی وورمازدی. ايچگیيه هئچ ياخين گئتمزدی. يوخ. مؤمن - مقدس آدام ‌دا دئييل. ائله بئله‌دا. بيزيم عائله‌ده رسم دئييل‌دی. آمما او كثافت اول شئی ‌كی منه اؤيره تدی ويسكی ایله سودا دوزه لتمك ايدی. ايشدن قاييداندا، ويسكی ‌ایله سوداسی ائوه‌ گيرجك الينده اولماليدی. أللرينی يوماميشدان قاباق.

اگر من بيله رديم كی او أللری ايله نه ايشلره باخير؟! ائوده كی اولمازدی گاهدان هوس ائده‌رديم ويسكی سيندن آزجا ايچم. البته او واخت‌لار هله قيزيمی دوغما ميشديم. تك قالماقدان حوصله‌م قاچيردی. آمما خوشوما گلميردی. بوغازيمی پيس آجيشديريردی. اؤزوده نه قدر يالواراردی كی بير ليكده اوتوروب ايچك فايدا وئرمزدی. آمما حامله‌كی اولدوم، يالوار - ياخارينان باشلادی منه آرپا سويوندان دوزه‌لميش ايچگی‌لر وئرمه‌‌یه كی سودوم اوچون ياخشی‌دير. آمما اونون نه ايشده چاليشديقيندان باش آچديغیم گوندن، اختيارسيز باشلاديم ويسكی ايچمه‌گه. بيرينی اؤزومه تؤكوب بيرينی ده اونون «قير فرند»ی ساييلان قادينا. يعنی مثلاً اونون قاباقكی نشانلیسی. آخی منی باشا سالان‌دا ائله او ايدی. بيرليكده اوتوردوق ويسكی ايچمه‌يه و اوره‌ك سؤزلريميزی آچيب دئمه‌گه. ايندی آغلاما هاچان آغلا. دوشونمه‌لی بير زاددی. آدام ديپلمه اولا، گؤزه‌ل اولا - بيليرسینيز دا.... – آتاسی ساييلان اولا، انگليزجه كلاسينی بيتيرميش اولا و مجبور اولمايا هر كيشی‌نن يولا گئده اوندا بئله بير اويونا راست گله! ... دوغرودان دا اينانماق اولمور! بوقدر عالی تحصيلات آلميش جوانلاری اؤز مملكتينده تؤكولوبدولر، ييغانلاری دا يوخدور بوراخاسان، بوقدر مهندسی، دوكتور و ... آمما او كولباش لاردا يا گئدير‌لر فرنگی آرواد آليرلار يادا آمريكالی سين. ساح آدام دا تاپميرلار. كوچه‌لرينده اولان پستچی‌لارين قيزلارينی آليرلار، يادا يوللاری اوستونده‌كی سوپرماركت ده ايشله ين قيزلاری يادا كلينيك ده ايشله‌ين، ايش‌لری چكيلميش ديش‌لرين روادآآرواد آرواد يئرينه پامبوق تيخماق اولان قوللوقچولاری.

اوندا هله گؤر كی بونلار نه ایفاده ده ساتيرلار! دئيه‌سن ائله «سوزان هيوارد» ديلار يادا «شرلی مك‌لين» له «اليزابت تايلور» ون اؤزودولر.

قويون هله بيرينی سيزه تعريفله‌ييم. كئچن لرده بوقيزلاردان بيرينی گؤردوم. ايكی آی ايدی بير ايرانلی اوغلانا گئتميشيدی و اون بئش گون ايدی ايران دا ايديلار. ارينی تلگرافلا چاغيرميشديلار و چوخ تله سيك كی قاييت ايرانا اولوبسان پارلمان عضوی. ائو صاحابی منی دعوت ائتميشيدی گئد‌م اونلارا، آمريكالی قوناغی تك قالمايا. بيری اولا كی اونون ديلينی قانا، دردلشه‌لر. دوز كئچن هفته ‌ايدی. قيز ايكی كلمه تگزاسجا دانيشماغی ایله ... يوخ. گولمه‌دی. شوخلوق ائله‌ميرم. آغزينی ائله گئندن آچيردی كی گل گؤره‌سن. ديرناقلاری هله قالين قئييم ايدی. بللی ايدی كی گون ده بير تشت پالتار يويورموش.

باخين گؤرون هله نه دئييردی؟ دئييردی: «بيزگلمه ييميزله سيزه تمدن گتيرديك. پالتار يويان ماشين‌دان توت گاز اوجاغيناجان بيز... » و بئله ئكی سئر- سئفئه سؤزلردن أللريندن بللی ايدی، هله ده تگزاس‌دا پالتاری تشت‌ده اوووب يويورموش. گل بو یول بونلارين ایفاده‌لرينه! مال اوتاران قيزی ‌ايدی، تورپاقلاريندا نفت تاپيليب آللاها دا بنده لیک ائله مه ینلردن ده دئییلدی. يوخ اونلاردان ايدی كی هله ده اؤزگه‌نين مال - جاميشين اوتاريرلار. البته چوخ‌ دا ايسته‌مه‌ديم اوزونه گتیرم. آمما او مجلس‌ده اولوب بو سؤزلری ائشيدن بير كيشی زور ايله نئچه اينگيليزجه كلمه‌نی دال با دال دوزوب دئدی: «اگر تمدن بو شئی‌لردی كی سيز دئييرسيز، بيز باغيشلاييريق پالتار يويان ماشين‌لا بيرگه سيزی‌ده بيزه تحفه يوللايان او کمپانی یه.» البته او قيزباش آچمادی. يعنی اونون انگليزجه سينی قانمادی ناچار اولوب اؤزوم ترجمه‌ ائتديم. او كيشی‌‌نين چاوابينی قاييديب وئرمك عوضی، باشلادی كی حتماً اخلاقين خوش دئييلميش و يا اؤزونو ألدن آياقدان قويوبسان كی أرين بوشاييب دير. لاپ بو آچيق‌ليق دا. كيشی‌نين او ايتی ليك‌ ده‌كی سؤزونون زهرينی آلماق اوچون، باشلاديم باشدان كئچيرتديگيم حياتدان آزاجيق دانيشماغا كی آمريكا دا ايديم و آمريكالی أريم وارايدی. ايندی بوشانميشام. أريمين نه ايشده چاليشديغين آنلاتجاغین دؤندو منه دئدی: بو كی عيب اولمادی، هئچ بير ايشده چاليشماق عيب‌ دئييل. حتماً ننه دده سی بير ايش ايشله‌ييب‌لر كی اونون ميراثی سنين اوشاقان يئتيرمه‌سين. يادا اخلاقين خوش دئييلميش، و بئله نچی سؤزلردن. ائله بيل اصلاً تازا يولدان يئتيرمه‌ييب؛ بيرآزادا بيزی بورجلو چيخارديردی. بللی ايدی دا. أری پارلمان عضوی‌ ايدی. آخی اگر بو باشی داشلی‌لار گئديب بو كيمی تورشاميش‌لاری آلمايالار، منيم كيمی بير قيز گئديب اؤزونو اودا سويا آتماز ... يوخ. أللریز آغريماسين! بيله‌مه چوخ وئرمه‌يين، حاليمی كورلايار. آج قارين لا ويسكی. آزجا ديبينده اولسا بس دير. بير قيرچا پنير اولسا پيس دئييل .... ممنون. بو پنيردی؟ نييه به بو قدر آغ. نه ده شور! هارا مالی‌دی؟ ... ليقوان؟ به هارانين دی؟ ... بيلنمير‌م . تكجه هلند ايله دانمارك پنيرين تانيييرام. آمما بو بيرينی ... اصلاً اونو ايسته‌مه‌ديم. پوسته ائله هرزاددان ياخشی‌دی. ممنونام. دوغوردان هاردايديم، نه دئييرديم؟‌ هن. آمريكالی لار كولوپوندا اوننان تانيش اولدوم. بير ايل ايدی كی اينگيليزجه اؤيره‌نمك اوچون كيلاسا گئديرديم. ديپلم آلماق همان كنكورا يازيلديم. اؤزوده اوقالاباليق دا. مگر اوقدر آدام ايچره كنكوردان چيخماق اولار؟ بونا گؤره ده پاپا دئدی گئت كلاسا. هم باشين دوموك اولار، همده باشقا بير ديل اؤيره‌نرسن. او كثافت او واخت بيزيم معليم‌یميز ايدی. اوجا بوی، خوش تيپ، ساری تئل، لاپ كاميل بير آمريكالی. اوزون و كفه‌لی أللری وارايدی. أللری يازی دفترلری اوزه‌رينی تامام حالدا توتاردی. بلی‌دا. بير- بيريميزی خوشلاديق. اول باخيشدا چوخ دا ادبلی ايدی. ايلك دعوتی مندن، بير رسامين سرگی‌سينه گئتمك ايدی. «عباس آباد» دا تيكيلميش يئنی بير كولوپدا. اونلاردان كی بدن سيز باش چكيرلر يادا تيكه - تيكه رنگ‌لری يان- يانا دوزوب بير ياستيق چكيب آدينی آدام قويورلار و باشينی بير پيالايا اوخشاديرلار و يا ايكی آرشين پارچايا اوچ - دؤرد لكه رنگ سپيرلر.

پاپا ايله مامانی دا دعوت ائتميشدی. اونلار دا سئويندیکلريندن يئرده - گؤيده دورموردولار. سونرا اؤز ماشينیلا بيزی ائوه قايتاردی. اونو دا چوخ احترام و ادبله ماشينين قاپی سينی آچماق و بئله نچی زادلارلا، اودا هله ده ماشينلاری اولمایان پاپا ايله مامانا. ايشين نه اولدوسو داها بللی ايدی. او گئجه‌دن ايش‌لر اؤز آخارينا دوشدو. سونكو چاغيريشی منی بير رقص مجلسينه آپارماق‌ ايدی. بايراملاردان بيریدی. نظريمه «تنكس قيونيق» ايدی. ای وای! نئجه يانی قولاغيزا چاتماييب؟! بير آمريكادی بير ده «تنكس قيونيق» شوكور ائتمك گونودور. اوگون دو كی آمريكالیلار قيرميزی دریلی لری بوسبوتون قيريب قورتارديلار... البته كی پاپا بو ايشه ايذين وئردی. نييه به وئرمه‌يه ايدی؟! كيلاسدان ائشيكده‌كی كيسمه يوخ ايدی اونلا اينگيليزجه دانيشيب تمرين ائتميش اولام. باشقا بير ديلی ده دانيشماياناجان اؤيره‌ننمه سن! عوضينه او دا هفته ده بير گون بيزه گليردی، فارسجانی ياخشیجا اؤيره‌نسين. آمما سيزه هله دئييم اوشنليك‌دن. بيلميرسيز نه خبرايدی! بير كدونو ائله شكله سالميشديلاركی سانكی بير دازالاغين باشی دير و بيله سينه گؤز، بورون آغيز قويموشدولار. ايچينده ده بير چراغ يانديرميشديلار. بير چال - اويناسين ايدی گل گوره سن! بالا - بالا انگليزجه نی ده اؤيره‌نميشيديم. مجلس ده اؤزومو غريبه حس ائتميرديم. البته ايرانلی لاردان ‌دا اوردا چوخ وار ايدی. او گئجه نه قدر يالواردی كی ايچگی ايچم ايچمه‌ديم. اونون دا ائله بيل منيم بو اخلاقيمدان خوشو گلدی. چونکو منی ائوه آپاريب يئتير‌نده، او قدر منی مامانا تعريفله دی گل گؤره‌سن. البته سؤزلرينی اؤزوم ترجمه ائديرديم. داها اؤزومه بير بؤيوك ديلماج اولموشدوم. بو ساياق ليقلا سگگيز آی برابر اولدوق. كرج - ده قاييق سورمك دن توتدو، شاه عبدالعظيمه جان گئتديك. سينامايا، موزه‌يه، بازارا و ائله يئرلره‌كی اگر او اولماسايدی، عؤمروم بويو او يئرلری گؤرمه‌يه جکدیم. «كريسمس» گئجه سی بيزی ائوينه دعوت ائتدی. «كريسمس» گئجه سينی كی بيليرسيز ندير. پاپا ايله ماما دا وارايديلار. «فيفئر» ده وارايدی. تانیيير سيز دا، فريدون - و دئيير‌م، قارداشيمی، لوس آنجلس - دن بيله سينه ايكی دانا پيشميش هوندوشقا يوللاميشديلار... ای وای! سيزين به ندن خبريز وار؟! «هوليوود» اولان يئری دئيير‌م دا. البته تكجه اونا يوخ، بايرام گئجه‌سی غربت ده اولان آمريكالی لارين هاميسينا يوللاميشديلار. بللی دير دا، بير يئرده كی اوجور بير كثافتی ائله نچی بير ايش اوچون تهرانا يوللاييرلار، گرك ‌ده هوندوشقاسين، ويسكی‌سين و سيگارين دا يوللايالار. اينانين كی راضی ايديم اوغرو اولا، قاتيل اولا، قانگئستر اولا آمما او ايشين صاحابی اولمايا ... أللریزه قوربان. لطفاً آزجادا ويسكی، قدحين لاپ ديبينده، ائله بيل آمريكانين دئييل. اونلار «بوبن» ايچيرلر. تورپاق دادی وئرير. بو «اسكاچ» دير. آمما چوخ ايتی‌دير. انگليس‌لی لرين اؤزلری كيمی. دوغرودان هاردايديم. ندن دانيشيرديم؟! هن! او گئجه منه ائلچی دوردو. چوخ رسمی حالدا شام باشيندا! من اؤزوم ده ترجمه ائتديم. ماراقلی بير زاد دئييل می؟ ايندیيه جان كيمسه بو تهر أره گئتمه ييب. هوندوشقانی بؤلوب هره‌نين پايينی بشقابا قويدو. سونرا شامپاين، آچيب پاپا ايله مامانين قدح‌لرينی ‌ده دولدوردو. مامان ايچمه‌دی. آمما ندنسه پاپا ايچدی. من اؤزوم ده يالاندان بير آغزيمی ووردوم. اول ده چوخ توند و تورشاشيرين ايدی. آمما توندلوگو گئتمک همن شيرين ليگی قالدی. سونرا باشلادی پاپايا دئیه‌كی سنه ائلچی دورماق ايسته‌يير‌م. همده يالوار - ياخار ائتمك كی اهمالجا و ساييلا - ساييلا دئيه‌م كی عسگر ليك دورانين سوروب، وئرگی وئرمك‌دن معاف دی. قان قوروپو فيلان دی و ناخوشلوغو يوخدور. مين بئش يوز دلار آيليق آلير. قاييتسا اولاجاق سگگيز يوز دلار. آمما واشينگتن دا ائوی وار. هئچ قيسطی يا اجاره‌سی يوخدور. آنا – آتاسی لوس‌‌آنجلس - ‌ده ديرلر. اونلا هئچ ايش‌لری يوخدور و بئله سؤزلردن. پاپا ائله لاپ او اول گوندن بو ايشه راضی اولدو. چونکو بيله مه دئدی: «باشينی اوجا توت قيزيم. مين دنه قيزدان تكجه بيری سن كيمی آمريكالی‌يا أره گئده بیلیر. شوخلوق كی دئييل! آمما يئنه سن اؤزون بيلرسن. سنسن كی گرگ اؤزونه حيات يولداشی سئچه‌سن! بير هفته ماجال آل، بوتون فيكرلرينی ائله يه سن. بو ايشی ‌ده گؤردوك. البته لاپ او اولدن ائله ايش قورتولموش كيمين ايدی. بوتون قوهوم - قونشو بيليردی. ايكی - اوچ يولدا قوهوم - اقربا طرفيندن قوناقليق وئريلمك و بئله نچیي زادلار دا اولدو. نه قدر ده پاخيل‌ليق ائديرديلر و قيزلارينی اوزه چكيرديلر! بو ايشين اوستونده ائله، عم قيزيم و خالا قيزيلاريم ‌لا كوسولو اولدوق.

پاپام دوز دئييردی، شوخلوق‌ كی دئييل دی. بوتون قيزلار اونون آرزوسوندايديلار و او تكجه منه ائلچی دورموشدو. منیم ده گلیب اونون خئيريندن كئچیب باشقاسینی آلماسینا اجازه وئرمه ییمین هئچ معناسی يوخ ايدی. بو آرادا تكجه ننه‌مین سسی چيخيردی. دئييردی قوهوم دا بيزيم كاشانلی واريميز ايدی، اصفهانلی واريميز ايدی، بوشهرلی ده. آمما داها آمريكالی يوخوموز ايدی. نه تانیييريق كی كيمديلر. عائله‌سينی کی تانيمادين، قاپی- قونشودان اونون پيس -ياخشی‌ليغينی کی اؤيره‌ننمه دين، اونون فايداسی يوخدور. و بئله‌نچی قاری‌ننه سؤزلريندن. كبين كسمه‌ميزه ده هئچ گلمه‌دی. مراسيمده اولماسين دئیه دوردو گئتدی مشهد - ه. آمما منيم كئف اوستونده كئفيم ايدی. تانيش بير كبين كسن چاغيرميشديق. بوتون قوهوم - قونشولار واريديلار، بير سيرادا آمريكالی‌لاردان. عقد سفره سيندن بوللو، عكس سالديلار، أريمين دوستلاريندان بيری ده فيلم چكيردی. آمما آمان بو آمريكالی لارين أليندن، هرزاددان باش آچماق ايسته‌ييرديلر. هی باشلاييرديلار سورغو - سؤالا. هادا دئييردين كی بابا من ايندی گلين چيخميشام قالسين سونرايا قولاق آسميرديلار. بونون آدی ندير؟ قندی نه جور اووارلار؟ چؤره گين اوستونده نه يازيليب؟ اوزه‌رليگی هاردان گتيره‌رلر؟ .... آمما هر نه سه كئچدی. كبين كسمه گونو، تانيشلارين ايكی سينی ده شوفرليک اوچون اؤر اداره‌لرينه استخدام ائتديلر. يوزمين تومن ده كبينيم اولدو... «لا اله الا الله» سؤزونوده عقد سوفراسی‌نين باشيندا دئمه‌گی اونوتمادی كی كبینيميز شرعی اولسون. نه ايشده چاليشديغی دا او کی، بيز بيلديگميز انگليزجه معلم ايدی. آمما قباله‌ده يازديلار «حقوق‌دان» آمريكا كنسول لوغوندان ايكی نفر ده بو ايشه شاهيد اولدو. من ائله اونو بو دانيشديغی يالان ايله زندانا سالديرا بيلرديم. لاپ آزيندان اونو مجبور ائده بيله‌رديم كی قيزيما وئرديگی دؤرديوز دولاردان باشقا، آلتی يوز دولار دا قويا اوستونه وئره. آمما نه فايدا!! اونو گؤرمه‌يه هئچ گؤزوم يوخ‌ايدی. اوزونو گؤرمه‌يه بير آن دا حاضير دئييلديم. بونا خاطير ده آخير دا راضی اولدو اوشاغی اؤزومه وئره، چونکو اونلارين قانونلاری ائلییه بيلردی اوشاغی اؤزو ساخلایا. البته من ده كبينيم دن كئچديم. پولو دا اؤزونون تايی جهنم اولاردی. اگر بيلرديز پولونو نه يوللاردان أله گتيرير منه حق وئره‌رديز! او پولو قيزيل ائديب بويوندان آسماق اولارمی مگر؟ او پولا أت - دوگو آليب يئمك اولارمی مگر؟ بو سؤزلری اوگون او قيزدا دئييردی. اول - آخير دفعه‌ايدی بيله سينی گؤروردوم. طياره ايله لوس‌‌آنجلس - دن واشينگتون - ا گلميشدی. اوچاق آلانيندان دوز دوروب گلميشدی بيزه. ايكی ايل تامام واشينگتن دا ايديم اما اونون قوهوم- اقرباسيندان بيرجه نفرده گؤرمه ميشيديم. اؤزو دئييردی يول اوزاقدی، هره نين باشی اؤز ايشينه دوموك دو و بوجوره سؤزلردن. من ده راحت ايديم. گؤزون اوسته قاشين وار دئين يوخ ايدی. البته گاهدان مكتوب لاشارديق. قيزيمين فتو شكلينی يوللاركن اونلاردا اونون دوغوم گونو مناسبتیله بير تحفه يوللارديلار. بير ياشيندا ليق شكلينی ده يوللاديق. اوندان سونرا، هئچ خبر اولمادی تاكی او آرواد تاپيلدی. سلام عليك ائله‌ييب چوخ ادبله اؤزونو تانيتديردی. بو تك ليكدن نه ياخشی داريخميرسان می؟ نه گؤز‌ل قيزين واردی، دئدی. سؤزلرينه قولاق آسا - آسا پالتار يويان ماشين‌لا اللَه شيرديم. اونون دوزگون ايشله‌مه مه گينه خاطير قيراق - بوجاغينا باش چكيرديم. هئچ اؤزونه آلمادان ايره‌لی گليب باشلادی يارديم گؤسترمه‌يه. دوزه‌لدی. پالتارلاری ايچينه دولدوروب گئتديك اوتوردوق. باشلادی اوره‌گينی بوشالتماغا. دئدی او بلا آداخلی ايدی كی بيله‌سينی آپاريرلار كره - ده محاربه‌يه. محاربه قورتولور داها لوس آنجلسه قاييتمير واشينگتن - دا اؤزونه ايش تاپير. آللاه بيلير بو محاربه لرده جوانلارين باشينا نه اويون گليركی قاييدان زامان، بئله نچی ايش‌لردن چكينميرلر. من سوروشدوم نه ايشدن؟ باشلادی كی البته ايش عار دئييل، آمما بو ايشده چاليشديغی اوچون قوهوملارين هئچ بيری داها اونو سايميرلار. هر نه قدر ده او ايسته‌ييب بير تهرليكله اونلاری باشا سالا فايدا وئرمه‌ييب... منيم اوره‌گيم دوشدو قيدی - ويدی‌يا كی اولمايا جلاد اولا. الكتريك صندلين يا گاز اتاغینين مأمورو اولا. آخی ايشكنجه ايشينه باخان بير آدامين چاليشماسينی دا حقوقی ايشلره باغلاماق‌ اولار. آمما اونون هانسی ايشين پئشينده اولدوغونو بيلديرمک همن ائله بيل دونيا باشيما فيرلاندی. ائله اولدو كی او آرواد اؤزو دوروب گئتدیبيله مه بير قدح ويسكی دولدوردو سونرا اؤزونه ده تؤكوب باشلادی يئنه اوره‌‌ك سؤزلرينی آچيب دئمه يه ...

بير زامان اونون اوچونجو آداخلیسی اولان اريمدن دانيشدی. چونکو بيری «پئرو» محاربه سينده اؤلوب، ايكينجی‌سی ويتنام - دا، بيری ده شانسينا بوجوره چيخيب. دئييردی اصلاً بللی دئييل قاييدانلار نييه بئله نچی عجيب - غريب ايش‌لره باخيرلار يا دا اوغرو، دلی، قاتيل و سئفئه چيخيرلار. مندن سوروشدو نه جور اولوب ايندیيه جان اونون نه ايشده چاليشديغينی آنلاماميشام. آخی هر نه اولسا دا من ده كی كيفلت قيزی، يتيم اوشاق يا داكی آراليق قيزی دئييلديم گؤزومو يومام گئده‌م اونا. ديپلمه ايديم، گؤزه‌ل ايديم، آنا - آتام ساييلاين ايدی ... اللریزه قوربان. بيرينی ده وئرسز ايچه‌رم. سيزين ده قوناقلاریز گلمه ‌ديلر. بوغازيم چوخ پيس قورويوب! آمما بيلمير‌م ندنسه او قيز منيم اوره‌گيمده اؤزونه تئز يئر ائله‌دی. چوخ تر- تميز و مودللی زادلی ايدی. دئييردی يئددی ايلدی لوس آنجلس‌ - ده يا ار داليجا گزير يا دا سينما اولدوزلوغو اوچون چابالير. سونرا آياغا قالخيب پالتارلاری سرديك. قيزيمی كاليسكايا مينديريب قويدوق ماشينا، گئتديك اريمين چاليشديغی يئره. آخی من هله اينانميرديم. گرك اؤز گؤزومنن گؤرئيديم! اول ده ادراه‌سينه گئتديك. سلام عليك ائله‌ديک. باشلاديلار بويوردوغوز ندير و هانسی پاركی يا چمنی سئويرسيز. نه شكليده اولسون، جنسی نه جور آغاجدان. اگر بيلمسه یدين بورا نه ايشين يئری‌دير فيكر ائد‌ردين ايسته‌ييرلر گلين - داماد اوتاغی بزه‌يه‌لر. هرزاد نقشه اوزونن. ان - بويو و شيكلی‌نين نه ساياق ليغی، نه جوره تاختادان دوزه‌لمه سی و اوزه‌رينده كی اؤرتوك ايله گول بوداقلارينی هانسی آلبوم‌لاردان سئويب سئچمه‌‌ييميز و اگر فايتونلا آپارمالی‌ييق نئچه آتلی اولماليدير و اگر ماشين لا آپارمالی‌‌ييق نه سيستم ده و نه مدل ده اولماليدير. هم ده كی نئچه نفر قارشيلاماغا لازيم دير و هره‌سی نئچه آلارلار، نه حدده ائله‌يه بيلرلر تأثر دويغولارينی گؤسترميش اولالار، كيم اؤزونو هانسی قوهومون يئرينه قويماليدير و نه جور پالتار گئيمه‌ليدير، هانسی كليسا دا ....

بيرزاد دئيير‌م بيرزاد ائشيديرسيز. اداره‌لرينده اوقدر دفتر دستك وارايدی گل گؤره‌سن. كيبريت اوزه‌ريندن توتدو سيله جك كاغازيناجان او اداره‌نين آدی وئريلميشدی. تبليغ اوچون چاپ اولموش كتاب و دفترچه لرده ائله جمله‌لر و شكيل‌لر وارايدی كی آدام مات قاليردی مثلاً «عؤمرولوك يوخو ناز مخمل ده» يا «فلان پارك جنت باغينا تای‌دير» و بئله نچی سؤزلردن. اوردا چاليشانلار بيزی دؤوره‌له ميشديلر كی تك ليكده ايسته‌ييرسيز يا عائله‌زله؟ نئچه نفرليك اولمالی دير؟ سيزين خئيریزه دير عائله‌لر اوچون تيكيلميش يئر سئچه سيز. هم اوجوزدو هم ده قيسطا باغلاماق اولار ...

لاپ دوزو اوره‌گيم آزقالا پارتلاييردی. هئچ اينانمالی دئييلدی او بو ايش‌لره باخا. آخی اؤزو دئميشدی حقوق ايشینده چاليشيرام. دئديگی «لاير» كلمه‌سی هله ده قولاغيمدا سسله‌نيری. لاپ آخيردا اؤزوموزو تانيتديرديق و اريمين هاردا چاليشديغين سوروشدوق. البته چوخ دا پيس جوره يوخ كی، نه اوچون گلديگيميزی آنلايالار. كی بلی بوخانيم او آغانين باجیسی دير و لوس آنجلس - دن اونو گورمه‌يه گليب. گرك آخشاما قاييدا. من ده اريمين بو گون هاردا ايشله‌دییی يئری بيلميرديم اونا گؤره... چيخديق ديشاری دوز گئتديك اونون ايشله‌دیگی یئره. شيمشاد آغاجلاری آرديندان اونو گؤرمه‌يه نه‌جان، هله اينانميرديم. ايش پالتارلاری اه ینينده ايدی. قوللارينی چيرمالايیب دوشموشدو چمن لری اؤلچوب بيچمه‌گه. اؤلچو بيچی دن سونرا، اونلارا نشان قويوب الكتريك قازما ايله دؤره لرينه خط ساليردی. گئديردی بير آيریسينا ساری. سونرا قارالاردان ايكی نفر گليب چمنی قه ليب كيمی كؤكدن قوپاريب آتيرديلار يوك ماشينينا. سونرا اريم يئنی‌دن يئری سؤكوردو و او قارالار تورپاقلاری گؤتوروب باشقا بير ماشينا بوشالديرديلار. بئله ليكه ايش‌لرينه دوام وئريرديلر. آمما هامی سينين پالتارلاری بير شكيل‌ده ايدی. اؤزلری ده چوخ دقت ايله چاليشيرديلار! بير اوووج تورپاغی دا قويموردولار حرام اولا و قيراقداكی چمن‌لرين اوستونه تؤكوله. بيز ايكميز ماشين‌دا اوتوروب تومموشدوق اونلارين ايشينه و شيمشاد آغاجلاری آرديندان اونلارا باخاركن گؤزلريميز ياشاريردی. بيزيم ماشينين كناريندان ايسه، دال با دال يوك ماشينی ايدی‌كی تورپاق داشیييرديلار. چمن آپاريرديلار يادا يئنی تابوت گتيريرديلر. يئرين قازيليب چوخورا دوشمه‌سی قورتولانا قدر تابوت‌لاری سيرا ايله دوزوردولر چمن‌لرين اوستونه. اؤلدورولن عسگرلرین ويتنام دان قايتاريلدیقلاری گونلرايدی، دسته دسته گونده اوچ - دؤردويوز نفر. باشلاری چوخ قالاباليق ايدی. اريم گيلدن باشقا اون - اون بئش دسته ده ايشله ييرديلر. هر دسته پاركين بر ألينده عجيب ده بير پارك ايدی. آدی «آلينگتون» ايدی. ائشيتمیش اولمالیسیز. بير واشينگتن دی بير آرلينگتون. بوتون دونيادا آدليم‌دی. اصلاً بير آمريكادير بير آرلينگتون. البته بو سؤزلری ائله اوگون اوقيز بيله‌مه دئدی. استقلال محاربه‌لری زامانيندان اؤزونه آدا قازانميش «كِندی» ده اوردادير. جماعت اونون مزارينا تاماشايا گئديرلر. ائله بير تشريفاتلی رژه و مشق قوروپودا وارايدی كی گل گؤره‌سن. باشدان باشا چمن ايدی و قيراقلاری تپه كيمی ديك. چمن‌لرين دؤره‌سی دولو ايدی آغاج و مزارلارين آغ رنگلی باش داشلاری‌ وار ايدی. هر‌ه‌نين آد – سانی دا اونلارين اوزه‌رينده يازيلميش‌دی عسگرلر بير ياندا، افسرلر بير طرفده و باشقا درجه صاحابلاری دا هره اؤز بؤلومونده. او قيز دئييردی گؤروسن می؟ ارتش ده اولدوغو كيمی، هره اؤز سيراسيندادير. من بيرزاد دئيير‌م سيز بير زاد ائشيديرسيز. دئييردی بيز آمريكالی‌‌لارين بوتون چاليشمالاری بورايا ختم اولور... اوره‌گي چوخ يانيقلی ايدی! يئددی ايل گؤزو يولدا ايدی و اوچ نيشانلی سينی ألدن وئرميشدی. ايكی سينين مزارينی گؤستردی. «كِنِدی» ‌نين ده يئرينی ها بئله. رژه قوروپونا دا باخديیب قاييتديق. چوخ دا دوروب تاماشا ائتمه‌گه حوصله‌م يوخ‌ ايدی. ناهاری دا ائشيك‌ده يئديك. صونرا گئتديك سينمايا. آمما قيزيم اوقدر زيريلدادی هئچ بيلمه‌ديم فيليم نه‌ايدی. ناهاردان سونرا ساعات دؤردده منی ائوه يئتيريب گئتدی.

اوجوز دوشمك اوچون گئت قاييت بيليطی آلميشدی. اوگون قاييتماغا مجبور ايدی. سون سؤزو منه نه اولسا ياخشی‌دير؟ دئدی محاربه‌لرده اوقدر اؤلو ييغيشديريرلاركي قاييداندان سونرا داها، ديریلر دونياسينی بوسبوتون اونودورلار... آخشام باشی أريم ايش‌دن قاييتماق همین، اولوب كئچه نی بيله سينه دئديم. لاپ دوزو او قيز گئد‌ندن سونرا، بوتون واختيمی فيكره‌ دالميشديم و ايرانلی دوست‌ تانيشلارلا تيلفونلاشمیشدیم. جومموشدوم او ايلك گونلره چوخ يالوار ياخارلا، منی چكیب آپاردیغی مسگرآباد قبرستانليغينا. هله تويوموزدان قاباق ايدی. ائله بيل گئديريك گلستان موزه‌سينه باخماغا، او واختاجان من هله بيلميرديم مسگرآباد نه اوچوندور و نه‌جور يئردیر.

دئديگيم كيمی اگر او اولماسايدی من هله تهرانين چوخ يئرلرينی تانيماميشديم. اورا گئدنده ده من كی بيلميرديم هاردادی، شوفری تانیييردی. شوفر ده چون ارمنی ‌ايدی، بيزيم كفن - دفنی ميزدن هئچ نه بيلميردی. اونا گوره ده مسگرآباد - ين قاپيچی‌لارینين بيرينی چاغيردی من ده اونون دئديك‌لرينی ترجمه ائتديم. بو سورغو سوالين نه اوچون اولدوغونو هئچ هوش ائله ميرديم. ياديمدادير كی ننه‌م بو ايشين اوستونده، منی نم نه قدر دانلادی كی بو ايشلرين نه معناسي وار؟ ‌نامازسيز گئده‌نين جماعتين قيزينا ائلچی دوشمه‌سی بس دئييل دی هله بير ده اونو گؤتوروب آپارير مسگر آبادا!

... اونوتماميشام كی اونلا بيرليكده اولان باشقا بير آمريكالی، قاپيچی نين سؤزلرينی ائشيده‌ندن سونرا قاييديب اريمه دئدی، گؤرورسن دا، حتی تابوت ‌‌دا ايشله‌تميرلر. بير تيكه پارچايا بوكمه‌گين پول ياتيرتماسی يوخدو... بيله‌سينی تانیييرديم بودجه وزيرینين مشاوری ‌ايدی. قرار - مدار قويدولاركی بو خصوصدا سونرا بيرليكده دانيشالار. ياديمدادير او گون كی بيلدی بيز تابوت ايشله تمه‌ريك بيله مه تعريف له دی‌كی بيز گلين- كوره‌كن كيمی بزه‌ییب قوياريق تابوتا. قوجا دا اولسا آغزينا پامبوق تيخيب باشينی داراييب فئر قوياريق‌. بونلارين هامیسی نين بير دونيا خرجی وار. من ده شام باشيندا بو سؤزلرين هامیسینی ننه ‌مه تعريفله دیم، او دا مندن اينجيميشدی. او گوندندن ائله باشلادی ميرتلانماقا تا كی كبين كسمه گونو قويدو گئتدی مشهده. آمما ندنسه بو ايشلردن من هئچ نه آنلاميرديم. آخی سيز اؤزوز دئيين ايگيرمی ياشيندا، پوللو، گؤزل بير قيز، اونون دا الی بير آمريكالی ائلچی‌نين الينده، بئله نچی زادلارا هئچ شبهه يئتيره‌رمی؟ اصلاً منيم نه ايشيم وار ايدی مسگر‌آباد - ين ايشينه! هله چوخ قاليردی بو ايش‌لر منی ننه‌م كيمی فيكره آپارا. واشينگتن - دا اولاندا، هردن بير ائشيدرديم دئييری قارالار بيزيم ايشیميزی اليميزدن چيخارتماق ايسته‌ييرلر. بير يولدا سوروشدوم، آخی قارالار قضاوت ائده ‌بيلرلرمی؟ آخی من هله او گونه‌جان فيكر ائديرديم «لاير» قاضی دئمك دير. او دا حقوقی و عدليه ايش‌لری ايله چاليشار. هر حالدا، دئملی قاپيدان كی ايچری گيردی ويسكی‌سينی الينه وئريب بيرينی‌ده اؤزومه تؤكدو‌م. اوز به اوز اوتوراركن قضيه‌نين اوستونو آچديم. بوتون فيكيرلريمی ائله ميشديم و ايشين هر اوزونو ساليب چيخميشديم. ايرانلی يولداشلاريمدان بيری تلفوندا دئدی كی بللی‌دی دا، بونلارين هاميسی ائله بو ايشين صاحابی‌ ديلار. بوتون بشريته گور قازيرلار! بيله سينه دئديم سن ‌ده ائله بيل شعار وئرمه‌يه واخت‌ تاپيبسان؟ البته بيليرديم كی اوره‌يينی بوشالتماق ايسته‌يير. چونکو اوتورومو لغو اولونموشدو. نه قاييدا بيلردی نه ده قالا بيلردی. ايسته‌ييردی تابعيتی‌نی ده‌ييشيسین و مصر تبعه‌سی اولسون. يئری ده يوخ ‌ايدی من دئيم اگر بوجوردی نييه به آمريكا - دان ال چكنميرسن؟ چوخ ايسته‌مه لی بیر ‌جوان دا‌ کی من اؤزوم ده نئچه يوللار آرزو ائتميشديم كاش اونون آروادی اولايديم، بيليرسیزمی جاوابيمدا نه دئدی؟ دئدی ائله بيل باشينا هاوا گليب ‌ها! ائله بيل آمريكا‌ - نين خوشلوغو اوره‌يينی ووروب ‌ها! دوز ائله بو تهر. آمما اؤزو نه ايشده چاليشيردی؟ هئچ ايشده! ايكی آمريكالی آرواد، اونو كئچين ديريرديلر. فيكر ائتمه‌يين كئفلی‌يم يادا اوزوم آچيليب هر نه گلدی دئيير‌م ها! او آروادلاردان بيری معلم ‌ايدی. او بيریسی ده طياره ده قوللوقچو. هره‌سی‌نين اؤزلرينه‌ ائولری وار ايدی. بو آغا اوغلان دا هئچ اؤزونه آلمادان، اوچ گون بونون ائوينده اولاردی دؤرد گون او بيرینين. شاهليق ائديردی. لاپ كؤرفز شيخ‌لری كيمی. نه درس اوخويوردو نه ده گليری وار ايدی. بيله سينه پول يوللوياندا يوخ ‌ايدی. ائو - ائشيگینی اوزه چكمك اوچون ايرانلی لاری يالوار - ياخارلا ائوينه آپاراردی. بو ايشين نه قدر قولای و چيركين اولدوغوندان دا هئچ چكينميردی. بلی! بوجور اولور دا، من ایگيرمی اوچ ياشيندا دورورام قيزيمين اليندن ياپيشيب قاييديرام ايرانا. آمما يئنه آللاه اونون ايشينی راست گتيرسين؛ منی اونوتمور. اونا صلاح مشورت ائده‌ندن سونرا، گؤردوم تلفون زنگ ووردو. تلفونو گؤتورماخ همین گؤردوم بير ايرانلی جواندير حقوق درسی اوخور. اونون يولداشی ‌ايدی. منی سيخينتی‌دان قورتارماق اوچون هر جوره يارديما حاضير ايدی. اوندان ايسته‌ديم بيله‌می گؤره. ياريم ساعاتاجان اوتوردوق و قضيه‌نين هر اوزونو آچيب حاللاج لاديقدان سونرا بير قرارا گلديك. ائله بونا گؤره ده خياليم راحت ايدی. اريم گلندن سونرا، بيليرديم نئيله مه‌‌لیيم. ساعات اوناجان اوتوروب بيله سینن ويسكی ايچیب دانيشديم. آخيری باشا سالديم كی آمريكا - دا قالان دئييلم. نه قدر يالواردی كی بو ايشی سن هاردان آنلاييبسان بير زاد دئمه ديم. فيكر ائديردی آتا - آناسی يا باجی قارداشلاری شيطانليغين ائله‌ييب لر. نه قدر ده يالواردی كی هله دور گئد‌ك گزمه‌گه، سينمايا، كولوپا و قضيه‌نی صاباح حل ائده‌ريك قبول ائتمه‌ديم. سون سؤزومو دئيندن سونرا، گئتديم گيرديم اوشاغين اوتاغينا و قاپينی باغلاييب يئره سريلديم.

لاپ دوزو چوخ كئفلی ايديم، اينديكی كيمی. دوزلوسو قاضی ‌ايدی كی دئييردی بو ايشده او بيری ايش لر كيمی بير ايشدير و بوشانماغا علت ساييلماز... دئديم اگر سيزين قيزیز اولسايدی بئله نچی بير آداما وئره‌رديزمی؟ دئدی چوخ تأسفله قيزيم يوخدو! دئديم اگر گلينيز صاباح گله دئيه اريم اولده معلم ايدی، ايندی بو ايشين صاحابی دير و يا اصلاً يالان دانيشميش اولاي... اريم داها قويمادی دانيشام سؤزومو كسدی. ايسته‌ميردی دئديگی يالانين اوستو آچيلا. بو جورده اولدو رضايت وئردی. قيزيما وئرديگی آيليق سندلرينی ده امضالادی و ايرانا قاييتماق خرجينی ده ائله اوردا اؤده‌دی. بلی ائله بو تَهر اولدو كی بيزده آمريكالی - ‌يا اره گئتديك. اللریزه قوربان، بير قدح ويسكی تؤكسز ممنون اوللام. سيزين ده بو قوناقلاریز بللی دئييل نييه گلميرلر... آمما .... دوغوردان اولمايا... اولمايا او قيز منی اؤز باشيندان آچماق اوچون، بئله بير اويون اوینايا؟! «قيرل فرند» ینی دئيير‌م . هن؟ ... »

ترجمه تاريخی 20/2/73
 

گويچه ماحالي و خسته بايرامعلي   یازان:  حسين سيامي

خسته بايرامعلي قديم گؤيچه ماحاليندا ياشاميش، قوشما، گرايلي، غزل، تجنيس، مخمس ژانرلاريندا شعرلر يازميشدير. شاعير هم كلاسيك، هم ده شفاهي خالق ادبياتي عنعنه لريندن بهره لنميش، اثرلرينده انسان سعادتي، خوشبختليك، محبت، آزادليق كيمي عموم بشري ايده آللاري ترنوم ائتميشدير.
گويچه ادبي محيطي نين خسته بايرامعلي يه قدركي دؤرو يالنيز عاشيق ياراديجيلغي چرچيوه سينده انكشاف ائتميشدير بو قدرتلي ائل شاعيري نين بو عائله گليشي گؤيچه شعر دونياسينا يئني بير نفس گتيرميش، بونون احوال- روحيه سيني تزه لميشدير. قوشمالاري نين و مخمسلرينين معاصر ليي اورژينال غزللري و حكايه لري باشليغي آلتيندا يازديغي ائپيك- ليريك قوشما شكيلي اثرلري كناردا چيخارميش، كلاسيك نغمه‌لره اساسلانان اسلوبو و شيرين، آخيجي ديلي بو شاعرين اؤزونه مخصوص جهتلريني بارز شكليده اظهار ائتميشدير.
هر بيري آيريجا بير بيتگين صنعت نمونه سي اولان ((قوجانين حكايتي)) ((عزرائيلين حكايتي)) (( ديلنجي حكايتي)) و ((ايكي دوستون حكايتي)) كيمي اثرلري آيريليقدا مودريك كماللي بير احوالاتين، نظم اثرلرين كامل تصويريدير.
اونون مختلف شعرلري آراسيندا مضمون و معنا باخيميندان، خصوصي ماراق دوغوران، صنعت اينجي لري واردير.
بير نادان آغاران ساچيما گولدو
عؤمروم خانه سيندن مين داش سوكولدو
دئييرلر: قامتين نه تئز بوكولدو؟
دئييرم فلكدن ناگهان منم
حيات اوحياتدي، قوجالان منم
54 ايل عؤمور سورن اؤلمز صنعتكارين جوان ايكن قوجاليقدان شكايتي تصادفي دئييل دير. اونون حياتيندا چكديگي طالع آغريلاريني ((آغري)) داغيدا چكه بيلمزدي. بونونلا بئله فلكين آمانسيز اويونلارينا مردليكله سينه گرن، بير نئچه ايل عرضينده دالبادال سينه سينه 7 اوغول، بير قيز، بير باجي، بير قارداش داغي چكيلن بوداغ اوركلي آدام اؤز نيك بين دويغولاري ايله بوتون فاجعه لره اوستون گلميشدير.
ياخشيلارا ياخشيليغي آداولار،
ياخين دونوب، يامان گونده ياداولار گوز ياشيني دوشمن گورسه شاداولار
آغلاسان پنهاندا آغلا اوره‌ييم
- دئين صنعتكار عؤمورونون ان غملي دقيقه لرينده ده نيك بين ياشاميشدير. كؤرپه واختيندان يتيم قالان، دائما عذاب- اذيتله قاتلاشان، طالعين آغير امتحانلاريندان چيخان و اولمازين مصيبتلرله اوزلشن اوجا بويلو، ساغلام بدنلي، پهلوان هيكل‌لي بايرامعلي نين اؤزونه ((خسته)) لقبي گؤتورمه‌يي ده محض زمانين و محيطين كشمكشلي اويونلاري ايله باغلي اولموشدور.
خسته بايرامعلي سينه دفتر، اولدوقجا ساوادلي، هاردا، كيمه و نه دئمه‌يي باجاران، اولدوقجا جسارتلي يعني خالق يولوندا جانيندان كئچمه‌يه حاضير اولان صنعتكار ايدي، بير سؤزله شاعيره خاص اولان بوتون خصوصيتلر اوندا جمع لنميشدير.
خسته بايرامعلي اجتماعي تربيه چيدير، او، اخلاقيني، بيليگيني خالقا چاتديرماغي باجاران شاعير ايدي او، هم‌ده فيلسوف شاعيردي، فيكيرلرينين مركزينده ((جمعيتين كاميللييي فلسفه سي‌نين حياتي ليينيده دير)) ايده آلي دورور.
جمعيتي دوشوندوكجه بوتون سواللاري فلسفي باخيشلا تحليل ائدير.
خسته بايرامعلي ياراديجيليغيندا وطنپرورليك، ديلينه، خاليقينا باغليليق اولدوغو حالدا، اجتماعي، سياسي دير چوخ خالقي دوشوندورون موضوعلارادا اؤز اثرلرينده يئر وئر ميشدير.
نهايت خسته بايرامعلي ليريك نغمه لر اوستادي دير. ليريكا اونون ياراديجيليغينين اساسيني تشكيل ائده‌رك، محبتيني الهي بير يوكسكليگه قالديرير. شاعيرين ليريك قهرماني اينجه بئللي، قاراتئللي، ترياناقلي آذربايجان گؤزه‌ليدير.
بايرامعلي حساس، كؤورك، اينجه قلبلي اولدوغو قده‌ر و وقارلي، عارف، كماللي و صراف باخيشليدي. او هر يئتن گؤزله ميل ائله‌مز. سئودگي گؤزلي عقلينه، ذكاسينا گؤره ترنوم ائديب، اصلينه، ذاتينا، نسيل- نجابتينه گؤره قيمت وئرير.
بايرامعلي هر يئتنه وورولما،
خوب گؤزلين اصلي، ذاتي گركدي.
او، فردي محبتي بشري سئوگييه چئويريب علوي دويغولارين ترنومونه قوشولور. بوعلوي محبت انساني نجيبلشديرير. اوندان وفا، فداكارليق كيمي گؤزل، انساني كيفيتلر تربيت ائدير. اونون الاهي پري لي گؤزلليكده مثيل سيز اولان مارالي، داغلار قيزي ((لاله)) دير.
گؤزلليگي ديللر ازبري اولان بو داغلار گؤزلي بايرامعلي نين عومور كتابينا دؤنوب آچيلديقجا آچيلير، اوخوندوقجا اوخونور…
شكر ازيب هم دوداغا، ديله‌رسن
خوش آرزولار، خوش نيتلر ديله‌رسن
من دليلي سالدين ديلدن- ديله‌رسن
بايرامعلي خسته دوشوب بئله، يار.
خسته بايرامعلي بوتون عؤمور بويو بير آدين قولو اولوب، بير آدين ترنومونه چاليشيب، ((ناغي قيزي لاله)) آدي.
وارليغين عشقيمين تمنا سيدير،
گؤزلرين كؤنلومون اؤز دونياسيدير.
اؤلونجه اوره‌ييم ياشاداسيدير،
ايلك آديم اؤزومو، سون آديم سني.
بئله جه عشقينين يولوندا اسيم- اسيم اسديگي ديلبر اونون عؤمرونون معنا سينا چئوريليب ياراديجيليغينا گوجلو تكان وئرير.
آغير نسيل- نجابتلي بير نسليدن، ايمكانلي بير عائله دن اولان ((لاله)) دؤورون قانونلارينا اعتراض سسيني اوجالديب، علوي محبتينه صاديق قالير. يوخسول بايرامعلي يه كؤنول وئرمكله اؤزونو دونيانين خوشبختي سايير.
((لاله)) ان چتين آنلاردا بئله بايرامعلي يه آرخا، كمك، ياخين سيرداش اولماغا چاليشير. سونرالار بو خوشبختليك اوزون چكمير. فلك سانكي بو صميمي، مهربان عائله نين قصدينه دوروب، بير- بيرينين آردينجا اونلارين سينه سينه يئددي اوغول، بير قيز داغي چكمكله تپه دن- ديرناغا يانديريب كولونو چيخارير. بودردلر، آغري اجيلار آزميش كيمي باشي مين جور- جفا چكميش بايرامعلي عائله سي نين ايكينجي سيناق دوورو باشلانير.
قانلي- قادالي محاربه ايللري، حسرت، انتظار، دؤزوم، ديانت دونوندا ايكي سئون قلبي بيرده امتحانا چكير.
ياغي دوشمنه قارشي قهرمانليقلا ووروشان خسته بايرامعلي بير آن دا اولسون عائله سيني اونودا بيلميردي بوزلو سنگرلرده لاله سي نين عشقيله دؤيوشن شاعير يوزدن آرتيق مكتوب، شعر گؤندرميشدي اونا.
دئمه اوزاق دوشدوم، آي ناغي قيزي،
بو آيريليق بير گون اؤتر داريخما…
خسته بايرامعلي ائتمز آه و زار،
دارگونده اييلمز ديانتيم وار.
بير گون گلر پوهره لرده گول آچار،
باغچا ميزدا بولبول اؤتر داريخما.
عؤمور بويو خسته بايرامعلي ايله، يولداش اولان عذاب- اذيت محاربه ايللريندن سونرادا اونون ياخاسيني بوراخماميش، نهايت 1952- نجي ايلده شاعير اسرارانگيز بير حالدا زكام خسته ليگيندن رايون خسته ناناسيندا دييشدي.
گويچه ماحالي اينديكي ائرمنستان جمهوريتينده يئرلشير. هله شاعيري تورپاغا تاپشيرماميش عائله سيندن شاعيرين بوتون سندلريني دولت آرخيوينده ساخلاماق اوچون طلب ائتميشلر. سندلرله برابر بوتون ال يازمالارين، شعرلر و حكايه‌لريني ده آپاريب محو ائتميشلر.
شاعرين كؤرپه اوغلو ((ماشلاللاه)) بؤيريوب بويا- باشا چاتديقدان سونرا اونون شعرلريني بير- بير سينه لردن توپلاييب، نهايت 1987- نجي ايلده خسته بايرامعلي نين ((منيم گؤيچه‌م)) آدلي شعرلر كتابي ايشيق اوزو گؤردو.

QAZI VƏ XORUZ

QAZI VƏ XORUZ

 

Qazının hǝyǝtindǝ axsaq bir xoruz var idi. Bir gün

hǝyǝtdǝǝlǝnǝrkǝn xoruz bir manqur («qara yarım

qǝpiklik») tapır. Xoruz manquru dimdiyinǝ götürüb hǝyǝtin

ortasına qoyur vǝ banlamağa başlayır: «Quqqulu-qu, bir

dǝnǝ manqur tapmışam!» Qazı adamlarını göndǝrdi,

manquru xoruzdan aldılar.

Xoruz yenǝ banladı: «quqqulu-qu, qazı mǝnǝ

möhtajmış»

Qazı adamlarına dedi: «Aparın, xoruzun manqurunu

qaytarın»

Xoruz manquru alıb yenǝ banlamağa başladı:

«Quqqulu-qu, qazı mǝndǝn qorxarmış!»

Qazı yenǝ öz adamlarına dedi: «Bu xoruz mǝni tǝngǝ

gǝtirdi. Gedin, başını kǝsin, bişirib plovun üstünǝ qoyun.

Onu yeyǝjǝyǝm».

Xoruzun başını kǝsǝndǝ o yenǝ bǝrkdǝn banlayıb dedi:

«Quqqulu-qu, nǝ iti bıçaqmış!»

Xoruzun başını kǝsǝndǝn sonra qazana salıb bişirdilǝr.

Xoruz qazanda da banladı: «Quqqulu-qu, nǝ isti hamamdır!»

Plovu bir böyük nimçǝyǝ çǝkib xoruzu üstünǝ qoydular.

Xoruz banladı: «Nǝ ağja tǝpǝdir!»

Qazı xoruzu parçalayıb yemǝyǝ başladı. Çeynǝyib

udanda xoruz banladı: «Nǝ darja küçǝdir!» ..Xoruz

plovqarışıq qazının qarnına düşǝndǝ bir dǝ banladı:

«Quqqulu-qu, nǝ lehmǝ dǝrǝdir!»

Qazı o qǝdǝr yedi ki, qarnı partladı. Xoruz qazının

qarnından çıxıb banladı: «Quqqulu-qu, qazının qarnı yırtıldı,

mǝnim janım qurtuldu!»

 

حیکایه و ناغیل

jAVAB

 

Keçmiş zamanlarda uşaqlar mollaxanalarda oxuyanda,

ǝvvǝljǝ onlara çǝrǝkǝdǝn (Qur'anın otuzunju jüz,i) dǝrs

verirdilǝr. Çǝrǝkǝ dǝ hüvǝlfǝttahül-ǝlimdǝn başlayıb, ǝmmǝyetǝsaǝlunǝ

surǝsindǝ qurtarırdı.

Hansı uşaq ki, çǝrǝkǝni oxuyub başa vurdu, molla üçün

mütlǝq xǝlǝt gǝtirmǝli idi. Xǝlǝtin dǝyǝri uşağın valideyninin

qüvvǝsindǝn asılı idi. Lap azı bir kǝllǝ qǝnd, bir dǝst köynǝktuman,

bir manat da pul olmalı idi.

Kasıb bir kişinin oğlu da mollaxanada oxuyurdu. Uşaq

Əmmǝ sürǝsinǝ çatanda molla üçün heç nǝ gǝtirmir. Molla

tez bir kağıza yazıb uşağın atasına göndǝrir. Kasıb kağızı

açıb oxuyur:

«Söylǝ bir, fikrin nǝdir?!

Oğlun çatıbdır Əmmǝyǝ

Kişi dǝ kağızın ardında bu sözlǝri yazıb mollaya

göndǝrir:

«Əhmǝdin fikri budur:

Pul yoxdur versin mollaya!»

 

حیکایه و ناغیل

AŞI MOLLANIN, BAŞI MOLLANIN

 

Bir molla çayın kǝnarında ǝylǝşmişdi, gördü ki, suyun

üzü ilǝ çay axını bir neçǝ motal üzüb gǝlir. Tez soyunub

girdi suya, motalların ikisini tutdu, ikisi dǝ ona yaxınlaşdı.

Molla ǝlindǝkilǝrin hǝrǝsini bir ayağına keçirtdi, yaxınlaşan

iki motalı da tutdu. Gördü ki, uzaqdan bir motal da gǝlir,

ǝlindǝkilǝrdǝn birini dişinǝ alıb onu da tutdu. Bu zaman suda

bir motal da göründü. Anjaq molla nǝ qǝdǝr jan atdısa,

altınjı motalı tuta bilmǝdi.

Çaya gǝlǝn bir kişi ǝl uzadıb motalı tutanda, molla fısfısla

dedi:

- A kişi, motala şǝrikǝm a!..

Odur ki, deyiblǝr:

Aşı mollanın, başı mollanın,

altıdan beşi mollanın,

yerdǝ qaldı bir dǝnǝ,

onda da var işi mollanın.

 

صابيرين يازديگي بير حکايه

 

آذربايجان ساتيريک شعيرينين بويوک داهي اوستادي  ميرزا علي اکبر طاهير زاده(صابير) ين «ميدانه چيخير»آدلي حيکايه بواولوشاعيرين نثر يازيلاريندان بيريسي دير .صابيرين شعرلري اوزرينده بوگونه کيمي بير چوخ تدقيق اولوندوقي حالده نثر يازيلاري آزاراق تانينديقيندان ايتگين و گوزلردن ايراق قالميش.آشاغيدا کوچوک حيکايه بو بويوک شاعيرين نثريازيلاريندان بيرسي دير کي «کليات هوپ هوپ نامه »کيتابيندان  1320 –نجي ايلده تبريزده باسيلميش کيتابدان آليناراق ؛اورژينال شکلينده وئريلير.صابيرين شعر ساحه سينده ياراتديقي يئني چيليق ،نثريازيلاريندا دا گورمک مومکوندور.خاطيرلاتماق گرکير يازيني اورژينال وئريلماقيندان منظور او دوورانين يازي اوسلوبي و تورک يازيسي نين او دورانلاردا يازيسي تانيماق آماجي نظرده آلينيب.



ميدانه چيقور...

محمود،معنوي بر تربيه نک..بر تربيه دينيه نک آغوش حمايه سنده بويوموش؛حيات اختماعيه ده کي تلخي ؛خودکاميدن ذره قدر نصيبه دار اولموش ايدي.او،حياتني کوينک گوزل طاغلري..مشه لري..چمنلري..صولري اراسيندا بويوتمش معيشتک،ذوقک،خص.صيله عالم جديدک..عصرترقينيک تکاملندک خبري يوقدي..او الهک يولده سيحه بي حدوديني چکمگدن باشقه بر مشغله بيلمزدي..انسانيتک ؛مملکتينده؛تازه آدي تازه صداسي هنوز ايشيديلمگه باشلاديغي وقت؛محمود ؛استغراق خاموشي ايچنده تجليات طبيعيه سنک اشعار متصوفه سي ايله دمگذارايدي......

گوزل طاغلر..گوزل چمنلر..گوزل صولر بونلر هپ طبيعتک وسائط الهامي در،هرروح اوز،نصيبه ارشاديني اونلردن آلار..محمودده طبعتدده کي الهامات متعاليه سني او گبي شيلره مجلوب گورييوردي..وطنک يکي يکي سوزلريني ايشيدکجه..ملتک نوع عميقني گوردکجه فطرتنده مر کوز اولان حس آتشين، انشعاله باشلادي.اولدن وطن و ملت قايغوسي يادينه کلمزکن ايندي وطن.. ملت فريادلريني عيوقه چيقارييورديووفقط،چه سود ؟نه بوفريادي ايشيده جک جماعت نه ده بو حسياتي آ کلايه جق ملت واردي؟...

بو حسيات تصوفک ،تصوف دگل ؛حسيات تعصب و جهالتک ايچينده   ياشايه- مامق امکاني باش گوستردي.ظلام ايچينده نور؛شبپره طبعان بشريت ايچون اک بي انصاف دشمندر.محمود ده اويله اولدي..اوزاوداسي اوزاقرباسي ..اوز عائله سي اونک خصم جاني اولديلر..اوده اوز جگرپاره لرين بواوغورده علم ..حريت،انسانيت..مدنيت اوغورنده فدا ايتدي..اغتراب ايتدي..اوز محيط اجتماعيسنده برجه مصدرعرفان و مدنيت بيلديگي(...)يه کلدي..او آرتيق اوراده راحت ايدي مسرورايدي..مسعود ايدي..اوني يوزينه قارشي تکفير تلعين ايتميورلر..اونک حريت فکريه سنه ..آثار قلميه سنه جبرايله ايتميورلردي..هر کاه که اونک شهرنده کي رفاه معيشتي يوقدي،فقط سعي قلمي ايله ..ناموسلي..غيرتلي آديله ادبيات مبيه سي آراسينده برموقع ممتازکسب ايتمشدي..اويازييور چاليشيور بشريته مرحمت..شفقت گوسترييوردي؛بولنديغي يرده برافکار جديده دارالعرفاننده اشغال ايتديگي موقع تدريسي اونک گذارش حياتنه خادم اوله جقدي.ايندي حر،آسوده برفکره مالک؛مستريح!

***

پرستشکاري بولنديغي حيات مطبوعاته ده برکره داخل اولسه؛آرتق،مورانه اولسه ده ايده جگي بوخدمتله ذوق معنويسني تطمين وجداننک غليانني تسکين ايده جکدي.اويله اولدي.يقندن طانيديغي برغزته نک علمله سي صره سنه گيردي،مطبعه نک پريشان وقسوت انگيز حياتني داها بيلمه ن بو آدم اک آز اجرت خدمتله فخورانه چاليشيوردي.«روحم؛بوسعيدن محظوظدر؛گوج اولسه ده دوام ايده جگم چونکه غايۀ املم ملته خدمتدر!»دييوردي او؛اعضاي مطبوعاتک سياناهيسنه حرمت..محبت گوستردي.اونلري مصلح انسانيت بيلردي..اونلري اقدس اوامر الهي اولان :بنم عندمده ان بيوک احسان بيزالبشر تأميزصلاح وسعادت خائم اولانلرک قوللغيدر!فرمانني اجرايه کوکل بيلردي.

فقط هيهات؛تصادف اوني اويله آلداتدي که بوتون غيظ قلبيسي بر آنده مدهش بر قوه مدخره گبي پاتلادي.....غزته نين مديري خلقاً عادي؛طبعاً دني؛وجدانني منفعت شخصيه سي اوغرنده پايمال برساخته کاريدي...

اوهيچ بر وقت اينانميوردي که بويله بروجدان بويله عادي بر لئامت مطبوعات مليله سنک برعضومهمنده بولونسون؛لکن گرکدي که بوحقيقتي لايقيله اوگرنسون؛پرستشکاري اولديغي بوصحائف مطبوعاته بويله آلچق و مخرب برميقروبک نه صورتله ياپشديغي اوگرنمک ايسته يوردي.برگون وظيفه سيله مشغولدي..مرتب لردن برينک شکواي متظلمانه سني ايشيتدي.تاثري آرتدي رقت شعري هيجانه گلدي.تازيانه آتشبار اولان خامه جوالندن غير اختياري برقاچ مصراع دوگولدي..پک آجي ايدي.اوزي ده آغلادي..دها متيقظ..دها مراقلي برصورتده تدقيق محيطه باشلادي..اوح پک برباد!پک ملعونبرحيات..هرکس نفرت ايدييور..شخصاًمعروفي اولان هرکس اوني منفور..لئيم..عادي بيليور..فقط هيهات؛برورقه مطبوعانک صاحبي..افکارعموميه نک شخصاً طانيماديغي بوچهره سياه شيطنت حالا اورته ده طولانيور..ياشايور..

محمود داها زياده تدقيقاتده بولوندي..اوح..ايشيک ايچينه گيرديکجه ملوث بو آدم انسانيت؛ممعارف؛وطن دشمني ايميش!بروسيله اتحاد و اتفاقک پريشاني و اضمحلالنه ده سبب اولويور..اودارالتحصيلک تکاملي آراسينده اويناديغي روللريله انقراضنه ده بادي اولمش...بوتون هئيت تعليميه اوني تامين ايتمش.

داهاداها .....اوت او حتي يکي اويانان و بويکي لک اوغرونده باشلرويرن...قانلردوکن برملتک افرادمعصومه سي آراسيندا ده اختلاف صاليور وبولانيق سوده بالق آولايه جن؛آرتيق هر طرفدن اوزينه قارشي چ.ريلان انتظار استکر اهک اوکنده فساد ايله تامين معيشت ايده جک..ممکن اولورسه ياشاديغي مملکتک قانون استيدادينه مراجعت ايده رک کندسيندن ماتدا بوتون مطبوعات موجوده نکسدينه چاليشه جقميش!!

هيهات هيهات برغزته مديري..بويله بردني بويله برناموس اولسون!محمود بر درلو فکيرينه بوحالي صيغديرميوردي..ومطبوعات ايچينده بويله بر لونک افکارعموميه يي؛ملتي آلداته رق لکه له ديگمه تجمل ايده ميوردي.

نهايت ايشک ميدان ثبوت و علنيته چيقمسي ،اوت بورزيل مخلوقک بومضر بشر پارچه سنک يورق اولمسي گرگدي..

محمود ذاتاً بشريتک رداي دين آرقه سنده عاجز؛سفيل،بي ادراک مخلوقلري حيله و ريا ايله اغفال ايدن آباء استبدادک هپسي تلعين ايده رک چکيلميشدي.

شيمدي ده غيرت وطنيه ؛حمت مليه نک کرسي خطابتي..صحيفه تبليغي محترم برواسصه ارشاد اولان غزته نک ده پرده نفاق و شقاق اولمق اوزره استعمال ايدلديگني گورنجه بوسبتون جهان ده شايان اعتماد برشي اولمديغينه قائل اوله جقدر.

فقط عمرينک اوچده ايکيسي برعماي جهل ايچينده کچيرديگي حالده اواخر ايامده،خيالنه عاشق اولديغي مدنيتک انوار فيضافيضيندن بي نصيب اولمق برانتحار معنوي دن بشقه برشي دگلدي.تحمل ايده بيلمدي.دروننده برحزن يتيمانه طوغدي وجهاً مرارت قبيله سي گورولميان بو آدمک گوزلرينده شيمدي سونک يورغون برشعله نفرت فيشقرييوردي. انسانلرده بوحال نادراًگورونور لکن بو گبي علائم وجهيه اويله درين اسرار روحيه نک ترجماني اولور که بوني محسوسات ماديه ايله تبليغ و افاده غير قابلدر.بوگبي انفعالات معنويه اثناسنده آرزو ايديلان هر شي صميمي در..حقيقي در عادتاًاجابت قبول عندالله محقق اولان خلوص نيت ايشته اوحالک وجودي ديمگدر.خشوع و خضوع روح بويله برهيجانک اعصابي تحريک ايتميشدي باشقه برشئي دکلدر.

***

ادارني ترک ايتمگه قرار ويردي که دهشتي او آنده وجوديني صارصدي..دماغينده براختلال ذهني حصوله گتيردي.معيشت نفسي دگل  اعاشه عياله ..کوچوک ..معصوم بر جه جگ  يادگار حياتنک نشته استقبالي گوزونک اوکنده تجسم ايدي ويردي.

بويني بوکولدي.بدني دونمش بر جسم گبي يوردي.

اوت؛اورادان آلاجغي اجرتک گونده لک حصه سي مديرک آنجق بر چاي صرفنه تقابل ايتديي حالده بوقناعت صابرانه استحقاراًکنديسنه ايديلان معامله بي شعوره ده بوکمگه مجبور ايدي.

شاعرحياتک بويله مهلک برضربه سنه شمدي يه قدر داها تصادف ايتمه مشدي.

بوتصادف اونک قلبنده بر  اعتماد اويانديردي.بواعتماد اوزينه ظلمي اعتسافي رواگوره نک مقرر اضمحلالي ايدي.بو حس قيل الوقوع روحنه تسلي بخش اولدي.گوزلرنده حصول املدن متولدبرشعله انتقام پارلادي.ينه سوندي..وطننده ملوث ده اولسه برجزء مطبوعاتک محوي سروريتي صينديردي.

يشقه برادارهيه انتشايه قرارويرديگي وقت؛متردد ايدي؛قبولي مشکوک ايدي.مراجعت ايتدي.نااميد بررجعت بروسيله قهر داها چيقدي.اک زياده مضهر امن و اعتماد اولديفي سجاياي مقبوله ده ينه بر حاکميت متعبد آرزوسي استشمام ايدييوردي.اغبرار دروني گيتديکجه تزايد ايديور.هر گون بلکه يوزلره بيت سويله جک قدرايتي اولديغي قريحه ابداعي شمدي تالمات درونيه سي تفسير ايده جک بر کلمه بولمقدن عاجز ايدي.

چيلديرميش گبي سوقاغه چيقدي،بتون سوقاقلرده برولوله معيشتک هاي و هوي وشماتتي بينني صارصدي،گورويور..مجمع انام اولان محال بر سماي مضي آلتنده الکترقله نورلانمش سورشبانه حالنده گورونيورايدي.

موزيقه باندوسنک وقور و محقر آهنگ روحنوازس تبديل حسياتنه ياردم ايتدي.اوزموقعي ايله محيطنده کي بو جماعت شبستاني مقايسه يه باشلادي.

هر کس يوزنده براثرسروروار؛گولويورلر،اوينيورلر..قوشويورلر..آشنالرآحبالر بربريني  ايتسام مودتکارانه لريله سلاملايور.تک برجه تک اوزي فکري در؛آرتق شماي الهاماتنده بر طلوع محتشم دوغميور،آفاق حياتي معيشتک قره بولوطلري آلتنده گورونمز اولمشدي.

گنيش«ملت باغي»تک منتظم خياباني آلتنده طالغين ،طالغين قادينلرک انظار دلپذيري اوني جذب ايده ميوردي؛کندي کندينه گزييوردي.هربري برسوداي مغرورک حاکمي عد ايديلان تصوير حاله موافق برکلمه بوله مديغنه پک متاثر ايدي.

باغک هجرا بر گوشه سنه گيتديگندن خبري يوقدي،برالک اوموزينه طوقنديغني اويقودن آييلرجه سنه برتهالکه حيس ايتدي.

-          حضرت !بوپريشان افکارنه؟دنياني گورميورسک که!!..

دئين رفيقيني بوغازنده طيقلان بوغروق برصدائيله سلاملادي.

ارقه داشي ديمشدي که:

-          سنک کي ايشي بيتردي..آرتق غزته چيقميور..

-          عجب نه اوچون؟

-          نيچون اولاجق آرتق بوتون حيثيت ملوثه سني هرکس طانيور..ذاتاً..دن پارده هيچ کسه چاتديره ميورکه..

آرتق ايندي يه قدربوتون بوبي نوا ملتک مقدراتنه طالعنه برپئيس لکه صالان افعال ملوثه«ميدانه چيقور...»وداها بوقويون سوروسنه بکزيان انسانلرک جيوانيتي ابدي قالمه جق که البت:

«ظالملربرگون ديديرر حضرت اله!»



قايناق:

کليات هوپ هوپ نامه- صابرطاهرزاده نک اثري –ناشري طاهرزاده –هلال ناصري کيتابخانا نشري-تبريز1320

یازان:  علي.ب.تورک

 

منبع : گجیل

الله هئچ يئمه ميشديم

 

هئچ ياديمدان چيخماز ولاپ ائله بيل، ايندي او صحنه گؤزومون قاباغيندايدي. دؤرد ياشيم اولار، اولمازدي. سونا بي‌بيم، چوخ مهربان بي‌بي ايدي. اونا گوره الينه هرنه دوشسه‌ايدي، تئز اونو بيزه قيسديراردي. گونلرين بيرينده سونا بي‌بي منه بير ديليم قارپيز وئردي، اوندا مئيوه بير بئله بول اولمازدي. هله قالسين كندمحيطي. اونا گؤره‌ده ايلدن و آلتي آيدان بير مئيوه تاپاندا، لاپ گؤزوموزه تپرديك. هه‌گون اوگون ايدي، سونا بي‌بي منه بير ديليم، اؤزوده قيپ، قيرميزي قارپيز وئردي. من ده اونو بير تبريك كيمي اليمده دولانديريب، يئمه يه بئله قيميرديم. آنام منه دئدي: اوغول اونويني گئسين، الينده ساخلاسان خاراب اولار، بيرده سورتوسن اويان بويانا او كثيف اولار، سورا يئيب مريض لرسن.
من آنامين بو تكليفيندن ياخاقورتارماق اوچون تنگه (كوچه‌يه) چيخماق ايسته‌ديم. آنام لاپ ناراحات اولدو. اونا گؤره‌كي‌، ائشيكده اوشا قلار گؤروب، گوزلري قالار: دئييردي، آنام منه دئدي: هئچ اولماسا قارپيزي قوي ائوده، سورا گئت چوله.
اونه قده‌ر دئديسه، يئنه من راضي اولماديم. نهايت اوستومه جوموب، قارپيز اليمدن آلماق ايسته ديكده، توو دابانا دئييب، قاچديم ائشييه. سونرا كنديميزين باخيب گئديردي. من ده بير قارپيزا و بيرده اوشاقلارا باخيرديم. الله توتان كيمي، اوزومدن اوچ ياش بؤيوك اولان اسكندر آديندا بيريسي گليب، يانيمدا دوردو. آمما اوشاقلار اونا ساري دئييير ديلر. اونون باشي و اوزو ساري رنگه چالديغي اوچون، ائل اونا ساري آدي وئرميشدي. مندن اوچ ياش بؤيوك اولان بو ساري اوغلان، يانيمي كسيب، دنيمز- سؤله مز دورموشدور. منيمده اونون اوره‌ييندن نه كئچيردي، خبريم يوخ ايدي اونا ائله گلييردي كي، منه دئسه بو قارپيزدان اونادا وئريم، من وئرمه يه چه، بونونلادا، اوني گؤز- گؤز ائله‌ييب، بيردن- بيره، سونا بي‌بي وئره‌ن قارپيزي اليمدن قاپيب، قاچدي.
من ده نه قدر چاليشديم، اونو نه توتابيلديم و نه ده تاپابيلديم.
بو مني بتر ناراحات ائله‌دي. دئيه بيلره‌م عؤمرومده بير بئله ناراحات اولماميشديم. ناراحات ليغيمين شدتيندن، دؤرد بنش ساعات آ‎غلاديم و آغلايا- آغلايا دا الله هئچ يئمه ميشديم- الله هئچ يئمه ميشديم دئيه، بوسؤزو هئي تكرار ائديرديم.
من بوسؤزلري دئيه- دئيه آغلايا- آغلايا گئديب، اولارين قاپيسيني كسديم گؤزل خالامنيم بو وضعيتيمي گؤروب چوخ ناراحات اولدو. گؤزل خالا منه سؤز وئردي‌كي، ساري ائوه گلسه اونونكون اونا وئره‌جك و سونرا آتاسي شهره گئده‌نده منه لاپ بوتوو بير قارپيز آلاجاقدي. آمما اوشاق اوره‌يي بونا دؤزموردو. من نئيه الله هئچ يئمه ميشديم. دئيه- دئيه ائوه قاييتديم. منه ائله گليردي كي، آنام مني بو حالدا گؤروب، كئده‌جك او اوغلاني دؤيه‌جك. آمما اونه اينكي گئتمه‌دي، اوسته ليك، الله شوكور اولسون ياخشي اولدو. اونو سنين اليندن آلديلار، بير اوشاق كي‌ آناسي‌نين سؤزونه باخماسا، ائله بئله اولار. آنامين بو سؤزلري منيم بير آزدا درديمي آرتيردي، گئجه قاش قارالاناكيمين، آغلاماقدان گؤزلريمين ياشي آخدي.
بو حادثه‌دن سونرا، سارينين اؤزو، آناسي گؤزل خالادا مني گؤره‌نده چوخلو محبت ائله‌ديلر. آمما اونلارين بو محبت لري، هئچ واخت منيم اوره‌ييمدن، الله هئچ يئمه ميشديم. آغري- آجيسيني چيخاردا بيلمه‌ديم. گون كئچدي، آي دولاندي، ايللر اؤتوب گئتدي. ساري دابير چوخلاري كيمين تهرانا ايش دالينجا گئتدي. بيزده كتده مدرسه اولماديغي اوچون، شهره گلديك، نهايت بونون اوستوندن اوتوز ايل كئچدي. من بايرام تعطيل‌لرينده قوهوم- طايفاني گؤرمك اوچون و بايراميز مبارك دئمك اوچون كنده گئتديم، سن دئمه ساري دا بايرام تعطيل‌لري كئچيرمك اوچون كنده گلميشدي. بيز اونلا، اؤپوشوب، گؤروشندن سورا، منه دئدي: من سن نه آليم، مني حالال ائله‌يه‌سن. من ده جديتله اونا جاواب وئريب، دئديم‌كي، اؤزوه زحمت وئرمه چونكي هئچ واخت سني حالال ائتمه‌جه‌ديم. او دئدي: بلكه بير گون مكه‌يه گئتديم و گليب سندن حاللاليق ايسته‌سم نئجه، دئديم يئنه حالال ائتمه‌جه‌ديم.
او دئدي: بو اؤز آراميزدي ، سن چوخ كينه‌لي آدامسان، دئديم: اوكي منده يوخدو، اودا كينه دير. آمما، اوگونكو ناراحات ليغيمي، هئچ نه‌ايله دييشه بيلمره‌م. من بو سؤزلري دئييب، اونون اليندن توتوب، آپارديم قالا قاپيسيندا، دوز او يئرده‌كي، او آدام، قارپيزي منيم اليمدن هاردا آليب، هارا قاچدي و هاردا يئدييني گؤستره‌نده اونون گؤزلري ياشلا دولدو و سورا اليمدن توتوب، دئدي: مني حالال ائله، من ده دئديم سني حالال ائله ديم. آمما اونو بيل‌ كي، بو هئچ واخت اوره‌ييمدن چيخماياجاق. من بو مسئله‌ني كيچيك قيزيما ناغيل ائله‌ينده او يامان حرصلندي و منه دئدي: آتا او آدامي منه گؤستر قوي گئديم اونو ووروم. دئديم: قيزيم آخي سنين اونا كوجون چاتماز. اونو نئچه وورسان دئيه سوروشدوم. اويئنه ناراحات حالدا، دئدي: بس اوندا اونون من ده اوشاغيني وورام. دئديم قيزيم بونون اصيل گناهي من ده‌دي. چونكي من هم آنامين سؤزونه باخماديم، هم ده هئچ كيمسه‌يه وئرمك ايسته‌مه‌ديم. بونا گؤره‌ده ناراحات ليغيني چكديم.

یازان:  بهروز ايماني

اؤزگه سينه قويو قازان اؤزو دوشر

 

بئله روايت ائديرلر كي قديم اوزاق بير كندده بير آنا ايله اوغول بيرليكده ياشاييرميشلار. اونلارين دونيا ماليندان هئچ زادلاري يوخ ايميش. اري اؤلن گوندن بري آرواد، اوغلونون لازم اولان احتياجلاريني تامين ائتمك اوچون آغير زحمتلره دؤزوب، اليندن گلني اسيرگه ميردي. مثلا قونشولارين، قويونلاريني ساغيب، پالتارلارين يوماقلا باشلاريني دولانديريردي.
گونلر كئچير، آي دولانير. كيچيك احمد عمللي- باشلي بؤيويوب، جوان بير اوغلان اولوب. آرواد دئيير: اي اوغول ايندي منيم قوجاليق و سنين ده ايشله مه لي وقتين دير. اولماسا بير ايش فكرينده اول، بلكه ياشاييشيميزي دولانديرا بيلك. اوغلان آناسي نين سؤزونه راضيليق وئريرب سحر ايش دالينجا شهره گئده جگم- دئيير.
اوزوزه خيرلي سحرلر آچيلسين. سحر آچيلير،اوغلان گئدير شهره. بير چوخلاري كيمي اودا شهرين ميدانچاسيندا دايانير و گؤزله ييركي، بير نفر گليب اونو ايشه آپاراجاق. احمد نه قدر گؤزه‌له يير، گؤرور يوخ اونو هئچ دينديره‌ن اولمادي، اؤزوده ناهارا آز قالير. احمد گؤرور يوخ اگر اون گون ده دايانسا ايش بئله قاباغا گئتمه يه جك. اونا گؤره شهري دولانماغا باشلاييرتي، بلكه الينه بير شئي دولاشسين. اوغلان خيابانلاري، كوچه‌لري گزديكجه اميد سيزلشير. آخيردا گليب، آيري ائولردن گؤزه‌ل و جلاللي اولان بير ائوين قاباغيندا دايانير. بير نئچه دفعه ايسته‌ييركي قاپيني دؤيسون، آنجاق جرات ائله‌ مير. نهايت اوره‌يي چيرپينا- چيرپينا آهسته‌جه قاپيني دؤيور.
هاچاندان- هاچانا ائوين اربابي گليب قاپيني آچاندا احمدي گؤروب تعجبله سوروشور: هه اوغلوم كيمي ايسته ييرسن؟ سؤزون نه دير؟ احمد اوتانا- اوتانا باشيني آشاغي سالاراق. ((ايش دالينجا گزيرم- دئيير)).
ارباب دئيير: لاپ عجب ائله ييرسن، ائله من ده سنين كيمي بير ايشچي آختاتاريرديم. همين گونده احمد، اربابين ايشچيسي اولاراق گؤزله يير كي، فلان شئيي گتير. گؤرور يوخ، بير گون كئچير اما اربابدان خبر اولموركي، اونا ايش گؤردورسون. سحريسي ده بئله اولور. اوچونجو گون، دؤردونجو گونه كئچنده احمد اربابين يانينا گئديب، بو باره‌ده نگران اولدوغونو سؤله يير. ارباب دئيير: اوغول گئت ايش وقتي اؤزوم دئيه‌رم.
بونون اوستوندن بير نئچه گون كئچيب، كئچمه ميش ارباب احمدي چاغيريب، امر وئرير كي، بير اينك كسيب، دريسيني دقتله سويسون. احمد اربابي نين امرينه باش اييب، تئز بير اينك تاپيب، دريسيني سوياندان سونرا، دوه‌لري طويله‌دن چيخاريب، بوش چواللاري اونلارين اوستونه آتيب، اينك دريسيني ده گؤتوروب، اربابلا بيرليكده يولا دوشور. آز گئدير، چوخ گئديرلر، آخيردا اوجا بير داغين اته گينده دوه‌لري دايانديريرلار. ارباب احمده دئيير: تئز اول بو دري ييه بورون گؤروم، نه اولور. احمد خبردن خبري يوخ، ائله دري‌نين ايچينه گيرمه‌سي ايله، سريتلنمه سي بير اولور. ارباب اينك دريسيني احمده بورويندن سونرا، دوه‌لري كنارا چكيب، اؤزوده قاچير، ايري بير داشين داليندا گيرلنير. آز كئچمه‌دن بير نئچه قيرغي گليب، دريني قانادلاري آلتيندا داغين قله‌ زيروسينه آپاريب، يئره قوياندان سورا ديمديكله مه يه باشلاييرلار.
او قدر ديمديك له يير لر كي، دري بير نئچه يئردن دليك- دليك اولور. احمد قورخوسوندان دئشيك لري ييرتيب، اؤزونو بير تهر ائشيگه چيخارير. قيرغي لار اوندان قورخوب، اوچوب گئديرلر.
احمد باخيب گؤرور داغين، اوستو جواهرلرله دولودور. اؤزوده مين ايل قالسا بوردان آشاغي ائنمك ممكن اولماياجاق. احمد يان- يؤرويه گؤز گزديرنده گؤرور داغدا جواهر قدر آدام سومويوده، وار. اونلاري گؤروب آرتيق قورخويا دوشن احمد بيرده آشاغي باخاندا گؤرور اؤز اربابي داغين اتگينده دايانيب. احمد باغيريب، دئيير: ارباب من بوردان نئجه قورتارا بيلرم؟
ارباب دئيير: اوردا كي جواهرلرين هاميسيني آشاغي تؤكندن سونرا دئيه‌رم نئجه گلرسن.
يازيق احمد داغين كله‌سينده هر نه قدر جواهر وارايدي هاميسيني آشاغي تؤكندن سونرا داياندي گؤرسون اربابي اونون آشاغي ائنمه سينه نئجه يول گؤستره‌جك. اما گؤزونه دؤندويوم ارباب دوه‌لريني يؤكله يندن سونرا آرخايين- آرخايين شهره يوللانيب، گئتدي. احمد كور پشيمان دايانيب ايشين آخريني گؤزله‌ييردي كي، بيردن- بيره جثه‌لي بير قيرغي اونون باشي اوستونده دايانير، اونا بير خطر يئتيرمك ايسته ديكده احمد اؤزونو كنترل ائديب، قيرغي‌نين آياقلاريندان برك- برك ياپيشيب، آغيرليغيني داغين آشاغي طرفينه سالير. قيرغي يوخارييا ساري قانادلانير، احمد ده آغيرليغيني آشاغييا سالير. آخيردا احمدين آياغي داغين اته گينده يئره ده‌يندن سونرا قيرغي نين آياقلاريني بوشلايير. قيرغي اوچوب گئدير، احمد شهره قاييدير.
احمد توودابانا دئييب بير باشا اربابين قاپيسينا گلير گؤرور كي ارباب اونو تانيمير، تانيسايدي دا احمدين اورادان سالم قاييتماسينا اينانمازدي. چونكي چوخ ايللردن بري بو حيله‌ايله داغين باشينا گؤنده رديگي يوزلرجه جواندان بيري ايندييه كيمي ساغ قاييدا بيلمه ميشدي. اربابين طرفيندن آرخايين اولان احمد قاباقكي كيمي ايش دالينجا گزديگيني، بيلديره‌ندن سونرا ارباب اونو ايشلتمه يي قبول ائله‌يير. ارباب قاباقكي كيمي بير گون بئله ايكي گون بئله احمده هئچ ايش بويورمور. احمديئنه ده اونون علتيني سورشاندا، لازم اولان گون اؤزوم دئيه‌رم، سؤيله‌يه‌رك اونوآرخايين ائله ييب، دئييركي، گئت قيچلاريني بير- بيرينين اوستونه آشيريب، راحت اوتور، هئچ نه‌يين ده فكريني ائله‌مه.
وقت تماما يئتندن سونرا ارباب احمدي چاغريب دئيير كي، تئز اول بير اينك دريسي، بير نئچه بوش چووال حاضرلا، بئش آلتي دوه‌ايله چؤله چيخاجاييق. احمد تئز اربابي نين امريني يئرينه يئتيريب. بير اينك كسيب دريسيني سوياندان سونرا، بوش چواللاري گؤتوروب دوه‌لرين اوستونه ساليب يولا چيخيرلار.
آز گئديرلر، چوخ گئديرلر آخردا اوجا بير داغين اته‌گينه چاتيرلار. اربابين امري ايله احمد اينك دريسيني يئره سريب، نه ايش گؤرجه ييني اربابدان سوروشاندا، ارباب دئيير، يات بو درينين ايچينده اونو اؤزونه بورو، دئيير: باشارميرام. سيز اول منه اؤيره‌دين، سونرا نه دئسه‌ز اونو ائله‌رم. ارباب دري نين ايچينده اوزانيب، اونو عمللي- باشلي اؤزونه بورويندن سونرا احمد وقتي تلف ائله‌مه‌ييب، دريني ايپ ايله برك- برك سارييير.
سونرا دوه‌لري قيراغا چكيب، ايري بير داشين داليندا گيزلنير. بير آز كئچيب، كئچمه ميش بير نئچه قيرغي گليب، دريني چكيب داغين كله سينه آپاريير سونرا دريني ديمديكله‌مه‌يه باشلاييرلار. قيرغي لار دريني ييرتاندان سونرا، اربابا قورخوال وئرير. اؤزونه قوت وئريب دريني بير تهر رد ائدير. قيرغي لار اونو گؤره‌ن كيمي قورخودان اوچوب گئديرلر. ارباب حيله‌نين نئجه اولدوغونو بيلندن سونرا چيغيريب احمده دئيير: دي گؤروم سن او وقت بو داغدان نئجه دوشدون. اگر منه ده اؤيره‌تسن بوتون وار- دولتيمي سنه تاپشيراجاغام. احمد گؤزونه دؤندويوم ده او احمدلردن دئييلدي كي بيرده بو كيمي بوش سؤزلره آللانسين. قاييديب اربابا دئيير: سن اوردا كي جواهرلري بير- بير تؤك يئره سونرا دئيه‌رم نئجه گل.
ارباب جواهرلري بير- بير تؤكندن سونرا، گؤزله ييركي، احمد اونون آشاغي ائنمه سينه كمك ائده‌جك. احمدده دوه‌لري جواهرله يوكله‌يندن سونرا، ايسته‌يير يولونو توتوب گئتسين، داغين باشيندان اربابين سسي گلير. احمد بس مني قويوب هارا گئديرسن سني الله منه ده اؤيره‌ت، گليم آشاغي.
احمد يولونو گئده- گئده چيغيريب دئيير:
من گئتديم، سن ده اورداكي، سوموكلردن اؤيرنيب، گلرسن. بئله ليكله ارباب اؤز عملينه راست لاشير. احمدده اؤز زحمتي نين نتيجه سيندن هميشه ليك اولاراق يوخسوللوقدان قورتاريير.

یازان:  بهروز ايماني

ناهار

 

ناهار

سامرست موآم

چئويرن: فريدون محمدي

(اؤيرنجي‌ليك خاطيره‌سينه)

«ايستك‌لي اوغلوم

من گلن جوما آخشامي شهره گله‌جه‌يم. مني ناهارا و يا شاما ائشيك‌ده بير يـئره آپارسان، چوخ ياخشي اولار.

خالان ناديا»

ناديا خالام آنامين بؤيوك باجي‌سي ايدي. اوشاقليقدان، آنان مرض اولاندان بري، او بيزي ساخلايـيردي. او، بيزه چوخ چتين توتسا دا، گولونج قانونلار قويمازدي. بيزه هر گؤيلوموز ايسته‌دييي ايشي گؤرمه‌يه ايذن وئرميشدي، آنجاق بو شرط ايله كي، اؤزگه‌لره زحمت و اؤزوموزه خطر تؤره‌تمه‌يك.

من فيكير ائديرديم كي، او چوخ وارلي- دؤولت‌لي‌دير، آنجاق او شهرين قـيراقلاريندا، اوجقار بير يـئرده، بير كيچيك ائوده، اوندان موواظيبت ائله‌ين و ائوين بوتون ايشلريني گؤرن بير قـيزجيغاز خيدمتكار ايله ياشايـيردي. ايلده بير- ايكي دفه پالتار آلماغا و يا تئآترا گئتمه‌يه شهره گليب، ايشلريني گؤروب و يـئنه ده ائوينه دؤنردي.

او واخت من اونيوئرسيته‌نين بيرينجي ايلينده ايديم. آتامين بؤيوك بير عايله‌سي اولدوغوندان منيم بيرآيليق ماعاشيم بئش پوند ايدي و بو مني اؤده‌مه‌دن چوخ واختلار چتين‌ليك چكيرديم. يولداشلاريم، مندن قوناقليقلارينا قوشولماق ايسته‌ينده يوخ دئمك چتين اولدوغوندان، هن دئمك مجبورييتينده ايديم، آنجاق بير زادي ماهنا ائده‌رك، اورايا گئتمه‌ييب و او شامين پولونو گله‌جك گونلره ساخلايـيرديم.

دوغروسو، خالامين مكتوبو منه چاتاندا، منيم كيشي‌ليييمده تكجه ايييرمي شيلينگ پولومدان قاليردي، آمما بونونلا بئله، اونون دا دعوتيني جاواب‌سيز قويا بيلمزديم.

تكجه اوچ شيلينگ ايله ناهار يـئمك اوچون كيچيك بير رئستوران تانـييـيرديم كي، ناهار يـئيه‌ندن سونرا دا منيم آيـين سونونا قده‌ر 14 شيلينگ پولومدان قالاجاق ايدي ...

خالام «چوخ ياخشي» - دئيه‌رك «هارا گئده‌جه‌ييك؟ من هئچ واخت ناهاري چوخ يـئمه‌ميشم. تكجه بير بوشقاب گؤره‌ر. گل گئده‌ك بير ياخشي يـئره...» سؤيله‌ينده، من بيرآز سئوينديم.

من خالامي بير كيچيك رئستورانا آپاريرديم، بيردن خالام «گراندپوليس» خيياوانـينا ايشاره ائده‌رك «اورايا گئده بيلمه‌ريك؟ چوخ ياخشي يـئر اولا بيلر»- دئدي.

«اوه، چوخ گؤزل! من دئديييم يـئردن بورا سنين خوشونا گليرسه، بورايا گئده‌ك»- دئيه‌رك، داها دئيه بيلمه‌ديم كي، «يوخ، ايستك‌لي خالا، سني «گراندپوليس»ـه آپارماغا منيم پولوم يوخدور. اورا چوخ باهالي يـئردير، قييمت‌لري چوخ يوخاري‌دير». ايچه‌ري گيره‌نده اؤز- اؤزومه فيكير ائله‌ديم كي، بلكه تكجه بير بوشقاب غذايا پولوم چاتسين.

قارسون سيياهيني گتيردي. خالام اونا باخاركن «اوه، منه بو غذاني گتيره بيلرسينيز؟»- دئدي. خالام ايسته‌دييي غذا، غذالارين ان باهالي‌سي، يـئددي شيلينگ پولو اولان، دئمه‌لي، جوجه ايدي. من اؤزومه اوجوز بير غذا آختارديم، سيياهي‌ده ان اوجوز غذا اوچ شيلينگ ايدي. بئله‌ليكله منه آيـين سونونا قده‌ر اون شيلينگ قالاجاقدي. يوخ دوققوز شيلينگ؛ چونكي بير شيلينگ ده قارسونا وئرمه‌لي ايديم.

- خانـيم، او غذانـيز بيشه‌نه كيمي باشقا بير زاد ايسته‌ميرسينيز؟

قارسونون بو سؤزونو ائشيدن خالام دئدي:

- اوه، بيرآز خاوييار گتيرسه‌نيز، داها ياخشي اولار!

«خاوييار!» خالام بو دفه اوجادان دئدي. «هن، خاوييار، اينديسه روسييه‌دن گلن باليق يومورتاسي‌دير، گره‌ك چوخ دادلي اولسون، اولارمي منه بيرآز خاوييار گتيره‌سينيز؟».

گوج‌نن اؤزومو ساخلاديم، داها دئيه بيلمه‌ديم كي، «يوخ، اولماز، چون اوندا منيم آيـين سونونا قده‌ر تكجه بئش شيلينگ پولومدان قالاجاقدي!».

خالام بير بوشقاب خاوييار ايله بير جوجه‌ني، بير ليوان شراب ايله سيلدي- سيويردي، آتدي آغزينا. اينديسه منيم پولومدان 4 شيلينگ قالمالي ايدي. 4 شيلينگ ايله من او هفته‌ني تكجه پئندير و چؤره‌ك ايله باشا وورا بيلرديم، آمما خالام تك جوجه ايله راضي‌لاشمايـيب و قارسونا «بيرآز خامالي كئك گتير»- ده دئدي.

خالام آه چكه‌رك «بو كئك‌لر چوخ يـئمه‌لي‌دير، من اؤزومو ساخلايا بيلمه‌رم، تكجه بيرآز دا، بير بالاجا تيكه ده گتير»- دئييب، منيم اوره‌ييمده قوپان قاسيرغادان خبرسيز اونو دا يـئدي.

هئچ خالام بئله دئييلدي. آمما نئيله‌مه‌لي؟! منه اوچ شيلينگ قاليردي. سونرا قارسون بيرآز مئيوه گتيردي، خالام «گره‌ك بيرآز بوندان يـئيه‌ك. سونرا البتّه بو ياخشي ناهارين اوستوندن بيرآز قهوه ده ايچه‌ريك»- دئدي. داها منه هئچ زاد قالمادي، هله بوندان علاوه قارسونا دا بير زاد قالمادي...

قارسون حئساب صورتيني گتيردي. ايييرمي شيلينگ. من ايييرمي شيلينگي بوشقابا قويدوم و قارسونون اوزونه باخا- باخا اوتانـيب اوزومو دؤندرديم.

خالام منه باخدي، من خالاما باخديم. بير سؤز دئيه بيلمه‌دن مات قالميشديم. آخي نه دئييم؟ بير آندا خالام سوكوتو پوزوب «سنين پولون ائله بودورمو؟ ايييرمي شيلينگ‌نن مني بورايا گتيرميسن؟» دئدي. ديليم آغزيمي كسيردي، اوتانديغيمدان قـيزاريب، بوزاريرديم. نئجه دئييم كي، «آي خالا، باشينا دؤنوم، من سنه نه واخت دئديم كي، «گراندپوليس»ـه گله‌ك. ايندي وئر قارسونون جاوابينـي».

خالام ائله‌بيل، بو سؤزلري ائشيتميش كيمي، جئبيندن پول چيخاريب، ايييرمي شيلينگ بوشقابا قويوب، بير شيلينگ ده قارسونا وئره‌رك، منيم پولومو اؤوزومه وئريب و اوجادان شاققـيلداياراق گولوب سوروشدو:

- بو بير ايلده اونيوئرسيته‌ده اوخودوغون ان چتين كلمه نه ايدي؟

بيرآز فيكيرلشيب، دئديم كي:

- واللاه بيرزاد ياديما گلمير، خالا.

خالام دئدي:

- هه، او چتين كلمه، من دئييم داي سنه، «يوخ» سؤزوندن عيبارتدير. سن بو كلمه‌نين دئمه‌ييني اؤيره‌نسن، چوخلو آفت‌لردن ده اوزاق‌سان.

من بير زادلار دويوب گولومسه‌ديم. خالام سؤزونون آردينـي توتدو:

- سنه بو كلمه‌ني اؤيره‌دن دئييل ايديم، آز قالير قارنـيم پاتداسين. منيم يـئمه‌ييمي اؤزون بيليرسن كي، بير تيكه چؤره‌ك‌نن، بيرآز دا سود. آنجاق منه ضرر ائله‌سه ده، ايسته‌ييرديم كي، سن بو كلمه‌ني ده اؤيره‌نه‌سن.

سونرا خالام جئبيندن بئش پوند دا چيخاريب منه وئردي و من سئوينديييمدن اؤزومو ايتيريب و بير ايش گؤره بيلمه‌دن تكجه «ياشاسين خالامي» دئديم.

یازان:  فریدون محمدی آرچان

دوزال كندينه گئده ركن

 

دوزال كندينه ايستر ورزقان- خاروانا يولوندان گئده‌سن، ايسترسه‌ده مرند- علمدار طرفيندن، تبريزدن آزي اوچ ساعات يولدور. بيز اوتن ايللرين بيرينده آذربايجانيميزين اقتدارلي و دويغولو تحقيقاتچي و شاعيري حاجي ميرزا رسول اسماعيل زاده جنابلارينا باش ساغليغي وئرمك مقصدي ايله سحر ساعات دوققوزدان بو كنده يولا دوشدوك. تحقيقاتچي دوستوموزده يرلي آتاسي نين اربعيني اوچون كندين جامع مسجدينده ياسا اوتورموشدور. يولون اوزاقليغينا باخماياراق، يازيچي يا باش ساغليغي وئرمك اوچون ايرانين بير چوخ شهرلريندن خصوصي ايله تهران، تبريز، قاراداغ ماحاليندان، جلفا، علمدار، مرند و كيمي… شهرلريندن، بو كنده دوغرو يولا دوشن‌لرين سايي آز دئييلدير. من خالد اوروجعلي‌پور، منصور عليزاده، ياشار آذر اوغلو ايله بيرليكده همين كنده يولا دوشوك. تبريزين طياره مئيدانيندان باشلاياراق چؤللريميزين ياشيلليغا بورونمه‌سي، بو ماتم آغريسي و آجيسينا بير آز تسكين ليك باغيشلاييردي.
اوتن ايللر قوراخليقدن و ياغينتي ليغين اولماماسيندان اولدوقجا، كدرله‌نن آذربايجان خالقي، بو ايلين بوللو ياغيشين ياغماسيندان و چؤللريميزين، داغلاريميزين ياشيل اؤرپه‌يه بورونمه‌سيندن اولدوقجا سئوينيردي. بو سئوينجي يوللاري آتلاياراق راست لاشديغيميز جاماعاتين اوزلريندن دويماق اولوردو.
علمداري اوتوب، قارا چايا دؤننده اوره ييمه خصوصي بير كدر ياغدي بو كدري بو غمي يازين طراوتي، گؤزه‌ل ليگي، چيچك‌لري خوش رايحه‌سي‌ده بئله آپارا بيلمه‌دي. يقين دوستلاريميز سوروشاجاقلار كي، گؤره‌سن بو كدر نه ايدي؟ اوندا بو سوروشماق لازيم دئييل، آنجاق قارا چايدان اصلاندوزا اوزانان يوللاري گئده‌ن بو كدرين نه اولدوغونو بوتون وارليغي ايله دويا بيلر. قارا چايين ياخينليغيندان باشلانان اينديكي ائرمنستان سرحدلرينه آدام باخديقدا، قديم اوغوز تورپاقلاريندا، اوغوز ائولادلارينين كدرلي طالعي هر نه دن آرتيق وجدانلي انساني ناراحات ائدير، اوره‌يينده قارا- قارا قانلار دويونله نير.
هامي خصوصي ايله بو سرحدلرين قيراغيندا يئرلشن ايران آذربايجاني اهاليسينده حتي بؤلگه نين ارگانلاريندا و مسئوللاريندادا، ائرمني لره بير نوع منفي باخيش واردير. اوراني گؤره‌نلر دئييرلركي، گؤره سن نه واختا قده‌ر ايكي مسلمان خالقين آراسيندا ائرمني چيباني دوروب قالاجاقدير. رحمت ليك اوستاد شهريار گؤزه‌ل دئيير:
دئمه داغ- داشدي سليمان سني مندن آييران شئي
بير چيباندير كي، چيخيبدير گؤز ايله قاش آراسيندا
دوزال كندي بويو اوزانان آراز چايي اوگون ساكت آخميردي، بلكه جوشوب- داشماق ايسته ييردي و اؤز جوشغونلوغو ايله، قاراباغ درديني يولدان اؤتن لرله بولوشدورمه يه چاليشيردي.
نهايت قاراباغ دردي ايله دوزال كندينه چاتديق .كند اهاليسي قوناق سئوه‌ر، مهربان و اصيل آذربايجانلي خصوصيت‌لريني داشييان انسانلار ايدي. اهالي نين سونسوز احترام و حؤرمت‌لري ايله مسجده داخل اولدوق.
ياس مجلسي‌نين واختي 5 ساعات مدتينده چكسه ده، مسجد ده ايينه سالماغا بئله يئر يوخ ايدي.ميرزا رسول اسماعيل زاده يه باش ساغليغي وئرمك اوچون بو مجلسده اولان شخصيت‌لردن، حاج آقا هريسي نژاد، دوكتور مجيد كاوه، شاعير جلال محمدي، مختار صدرمحمدي، حسين زاده، ادبياتچي مصطفي قلي زاده و اونلارجا روحاني‌نين آديني چكمك اولار.
عرشه‌خوانين و آيري شاعيرلرين شعرلريندن سونرا غير اختياري اولاراق يازيچي ميرزا رسول اسماعيل زاده، ميكروفن آرخاسينا كئچه‌رك، ده‌يرلي چيخيش ائديب و هر نه ييني رحمتليك آتاسينا بورجلو بيله رك، او مرحومه حصر ائتديگي شعريني اوخودو، او بونونلا هم اؤزونو، هم ده مسجدده كيلري درين تاثراتلار چولغادي، يئري گلميشكن آرتيرمالي‌ييق كي، ميرزا رسولون آتاسي كربلائي امير علي، آغا امام حسين (ع)- ين زيارتيندن قاييداركن، تبريز شهرينده اؤز دونياسيني دييشميشدير. الله اونا رحمت ائيله‌سين، مزاري نورلا دولسون.
اينديسه سؤزو گئده‌ن شعري اوخوجولاريميزا تقديم ائديب سؤزوموزو سونا چاتديريريق.
دوست آشينا گليب سني گؤرمه‌يه
گؤروشونه قوربان اولوم، آي دده
دور يولا سال قوناقلارين ((دئيه- گوله))
گولوشونه قوربان اولوم، آي دده
مزاري نين دؤوره سيني گول آليب
دوست- آشينا گليب، اله گول آليب
گولون عطرين كربلاده گول آليب
گولشنينه قوربان اولوم، آي دده
***
سنه اؤلمك هئچ ياراشمير ديريل گل
هر گون بيزه يامان گئچير بير ايل گل
يولون سالما ياندان دده سريل گل
گليشينه قوربان اولوم آي دده
***
نه بيله ايديم بو گؤروش سون گؤروشدور
نه بيله ايديم بو باخيش سون باخيشدير
نه بيله ايديم بو گئديش سون گئديش دير
گئديشينه قوربان اولوم آي دده
***
سن گئده‌نده دئيه- گوله گئديردين
دؤرد طرفين توتموش گوله گئديردين
نه عشق ايله امام (ع) گيله گئديردين؟
بو عشقينه قوربان اولوم آي دده

یازان:  بهروز ايماني

قریب

قريب                                

فریدون محمدی آرچان

زيندگي‌سيندن ايلهام آلديغيم،

اؤزونو آسميش قوجا كيشي‌نين،

قريب‌ليك خاطيره‌سينه




مردوم دا بونو اله سالميشديلار. يولدان كئچن اوشاق- موشاق داليسيجا داش‌دان- زاددان آتيب، اوجا سسله «آي دلي آللاه‌قولو» چاغيريرديلار. اؤز- اؤزونه «اوشاق‌ديلار، قوي دئسين‌لر، نه اولاجاق آخي، اونلار دئمك‌نن من دلي اولماديم كي» دئييب، اؤزونو ائشيتمه‌مزليكه ووروب، گولومسه‌يرك چيخيب گئديردي. يئتميش ياشيندا بير قوجا كيشي گره‌ك ده صبيرلي اولسون. بير نئچه گون ايدي كي، هاواسي اؤزونده دئييل ايدي. هئي گئجه‌لر يوخودان آييليب آلاتوردان دوروب اؤروشه چيخاردي. توكانا- زادا دا داي گئتمزدي. توكانچي جابير اونون بير نئچه تومن بورجونو هر گون ايسته‌مكله، هئي قاباغيني كسيب آخمورا تؤكمك‌له، آخيردا دا بورجونو بير كاغيذا يازيب توكانين قاپي‌سينا ياپيشديرماق‌لا، داي هئچ بوندان ال چكميردي و اونون بو بويدا كندده تكجه گئده‌جك يئري اولان، آرادا چاي ايچمه‌يه گئتدييي توكاندان دا آياغيني كسميشدي. ائله هردم چيخيب حيط- باجادا اوشاق كيمي اوتوروب سيزغين- سيزغين آغلاياردي. اوندا دا گوناه يوخ ايدي. كندده نه عمي‌سي يوخ، نه دايي‌سي، نه خالاسي، نه بير آيري‌سي. اونلار بو كندده گلمه حئساب اولونوردولار. اونون آتاسي قوربان، اوتاي آذربايجاندان نه ايسه كؤچوب اؤزونه بو كندده بير دالداناجاق يئر تاپيب بورادا قالميشدي.

كندده هر گون بير زادين اوسته، بير گون ايت بوغوشدوسونا، بير گون ايسه ده اوشاق بير- بيرينه يامان دئديك‌لرينه گؤره آغير بير تايفا داواسي دوشدويوندن، مردوم هاميسي داواخير اؤيرنميشدي و بير گون داوا دوشمه‌سه‌يدي هامي‌نين باشي آغريياردي. قوربان كيشي‌نين بير كسي اولمادان اؤزونو بير تايفايا ياخينلاتماسي واجيب گؤروندويوندن آشاغي‌باش محلّه‌دن، فاغير آلي‌دان، اوغلو آللاه‌قولويا بير قاليق قيز آلماسي هله ده آللاه‌قولونون ياديندان چيخماميشدي. يازيق آللاه‌قولو دا اوّل‌دن بو كندده قالماغا راضي اولمادان آتاسي‌نان نئچه يول سؤزه گلديك‌لريني دوشوندوكجه داها كدرلنيب و گئديب آتاسي‌نين قبيري اوستونده اوتوروب ساآتلارلا فيكره دالاندا دا مردوم «اونون باشينا هاوا گليب»- دئييردي. اونلارين باشينا گلن ايشلر، كئچيرتديك‌لري گونلر و كئچميش حياتلاري حاققيندا مردوم ائله سؤزلر، ائله شاييعه‌لر بوراخيرديلار كي، اونون آتاسي‌نين دا هئچ بو سؤزلردن خبري يوخ ايدي، اوندا قالميش آللاه‌قولو اولسون. ايت تاپمايان سؤزو مردوم ائشيب چيخاريرديلار. بو سؤزلرين آراسيندا آللاه‌قولويا چوخ توخونان سؤز، مردومون آخير گونلرده اونلارين نه اوچون اؤز يوردلاريندان قاچيب گلديك‌لري حاقدا و آللاه‌قولونون باجي‌سينين دوشمان الينه دوشدويوندن، اونو و آتاسيني بي‌قئيرت حئساب ائتديكلري بوراخديقلاري شاييعه ايدي.

او لنكران كيمي گؤزل شهردن هله ده اوره‌يي چيخماميشدي و هردم آراز قوزاييندان ائنيب، نئشتري چاييندان دا كئچيب و چيخيب گونئي‌ده‌كي ندير تپه‌سي‌نين باشيندان اوتاي آذربايجانين داغلارينا باخيردي. آتاخان‌به‌ي‌نن نئجه ساواشديقلاري و خان بونلارين ائويني نئجه تالاديغي و آللاه‌قولونون ايكي ايگيد قارداشينين اود وورولموش ائولرينده، آلووون ايچينده جيزديغي چيخاندا آللاه‌قولونون اليندن هئچ ايش گلمه‌دييي هله ده بير يوخو كيمي آللاه‌قولونون ياديندا ايدي. او، آرزي ائله‌ييردي كئشگه، قارداشلاري‌نين آجي اؤلوموندن سونرا آغير وضع‌ده خسته‌لنميش و سارسيلميش باجي‌سينين، اؤزونه اود ووردوغو گون، اونو يانديران آلوو ائله بونلارين هامي‌سينين جانينا دوشوب و ايندي بئله جان‌يانديريجي ناحاق شاييعه‌لري ائشيتمه‌يه‌يدي. يا كئشگه بو كنده گلنده بير يئرده دوشوب اؤله‌يديلر و بورايا هئچ گليب چاتمايايديلار كي، ايندي بو سؤزلري ائشيتمه‌يه محكوم اولسونلار.

آرواد- اوشاق اله دوشمه‌سين دئيه، گئجه‌ ياريسي كنددن چيخيب، اون‌ گوندن سونرا بو كنده گليب چاتمالاري و هاواسي ياخشي اولدوغونوندان بورادا قالديقلاريني يادا سالماق آللاه‌قولونو برك سينيخديرميشدي. بير طرفدن قارداشلاري‌نين و باجي‌سينين اؤلومو و او بيري طرفدن ده كندده مردومون گون‌به‌گون آرتان شاييعه‌لري اونون جانيني بوغازينا ييغميشدي. بئچارا كيشي‌نين بير كسه ده دردين دئمه‌يه گوجو چاتميردي. بير دفه كنده گلن امنييه‌يه آچيب درديني دئدييي و اونون بونا گولوب لاغا قويدوغونو خاطيرلاياندا اؤز درديني اؤز اوره‌يينده گيزله‌ديب و بير كسه دئمه‌مه‌ييني هر ندن ياخشي سانيردي.

اينديسه آللاه‌قولونون اوچ جاوان اوغلو وار ايدي. اونلارين كندده اكين يئرلري اولمادان اونلارين اوزاق شهرلرده ايشله‌مه‌يه گئتمه‌سي آللاه‌قولونو لاپ تك قويموشدو. او، اوتوروب، دوروب باشينا گلن گونلره فيكيرلشديكجه آلنيندا يازيلان قارا گونلره گؤره هارا شيكايت ائله‌يه‌جه‌ييني تاپا بيلمه‌دن گون‌به‌گون اريييب، بير دري بير سوموك اولموشدو.

بايرام‌ آخشامي ايدي. اوشاقلاريندان دا بير خبر يوخ ايدي. آز قالا باغري چاتداياجاقدي. آروادي ائوده ناماز قيلديغيندان، حيطه چيخيب بير زاد ايتيرن آدام كيمي اويان- بويانا گئديب داريخديغيندان، چيخيب تنگه‌ده اوتورموشدو. گؤزون شهر يولونا تيكيب دوداغينين آلتيندا بير كيمسه ائشيديب لاغا قويماسين دئيه، گيزلينجه «هامي‌نين بالاسي گلدي، بس منيم بالام هاني» اوخويوردو. گون باتميشدي. آللاه‌قولو تنگه‌ده اوتورا بيلمه‌ديييندن گليب ائوده قورو يئرده اوزانيب، يئرينه تيكان سريلن كيمي هئي چابالاييردي. آروادي كيشي‌نين جان وئرن آدام كيمي بو حاليني گؤرن كيمي قاچيب اؤز قارداشلارينا هاي ووروب «سيزي آللاه تئز اولون، آللاه‌قولو جان وئرير» دئيه‌نده قارداشلاري اونون بو اوتانمامازليغيندان و اونلارين يانيندا اري‌نين آديني ديله گتيرديييندن آجيقلانيب، اونون اوستونه شيغيييب، «جهننمه اؤلور، گورا اؤلور، آللاه‌قولو اؤلمه‌سين كيم اؤلسون، اونون تايلاري‌نين قبيرلري‌نين اوستونده آت هؤروك‌له‌ييب‌لر» دئييب و اونو ائودن چيخارتديلار. تنگه- باجادا دا هئچ بير جين-ي بشر يوخ ايدي. يازيق آرواد بيلمه‌ييردي، كيمين قاپي‌سيني دؤيوب كؤمك ايسته‌سين. اؤز قارداشلاري بئله جاواب وئره‌نده اؤزگه‌سيندن نه اومماق اولاردي!

يالقيز- يالقيز قاييديب ائوه گيره‌نده كيشي‌نين دوروب اوتوردوغوندان هم فرحله‌نيب، هم ده اوغلانلارينين يئريني بوش گؤردويوندن بير آز كدرلندي. كيشي‌نين تيركيمه تيكيلميش آچيق گؤزلريني گؤرنده اوره‌يي‌نين باشيندان بير ايستي شئي آخدي. تئز ياخينا گليب اري‌نين قولوندان ياپيشدي. بير باليشجا گتيريب اونون ديرسه‌يي‌نين آلتينا قويوب، «هارا گئتميشدين آي آرواد؟» سوآلينا دا آجي بير گولوش‌له جاواب وئرمه‌دييندن، ارينه نه اولدوغونو دئمك ايسته‌مه‌دي. آنجاق اري نه اولدوغونو ياخشي بيليردي، اونا گؤره ده آرتيق بير زاد سوروشماييب، گؤزلريني يوموب دوداقلاريني چئينه‌دي.

آروادي سحره ياخين آييلان كيمي اري‌نين دوروب نم‌هايانا گئتمه‌سيني گؤردو. تئز يئريندن قالخيب حيه‌طه ساري قاچدي. حيه‌طي بوتون گزدي، تنگه‌يه چيخدي آنجاق آللاه‌قولودان بير خبر يوخ ايدي. شهر طرفيندن بير ماشين سسي گليردي. ماشين گلدي، گلدي ديك اونون يانيندا داياندي. ماشينين قاپيسي آچيلان كيمي اوغلانلاري بيربه‌بير يئره دوشدو. آنا، تئز «ممّد، ممّد»- دئييب، بؤيوك قارداشلاريندان اوّل اون اوچ ياشيندا اوزاق شهرلره گئديب ايشله‌ين اوغلو ممّدي قوجاقلادي. اوشاقلاري «آنا، بايرامين موبارك، ساباهين خئيير اولسون» دئيه، آنالاري‌نين ندن يولدا نيگران دايانديغيني سوروشدوقدا «بالا، آللاه‌قولو يئنه نم‌هارا گئديب، سيزي آللاه گئدين گؤرون چايا گئتمه‌ييب». بؤيوك اوغلو، اورتانجيل قارداشيني دا گؤتوروب تئز آراز قوزاييندان آشيب چايا ائنديلر. آنا دا ممّدين اليندن ياپيشيب اونو ائوه آپاريب تئز اونا چاي- چؤرك حاضيرلاييب، قاباغينا قويدو. ممّد ده آناسينا بايرام پايي آلديغي آغ يايليغي چيخاريب آناسي‌نا وئردي. آتاسينا آلديغي آغ كؤينه‌يي ده آناسينا گوستريب دئدي كي، آتاسي گلجه‌يين تئز اونا وئريب اونون دا بايرامين موبارك‌له‌يه‌جك. آناسي دا اوغلونو باغرينا باسيب سئوينج‌دن نم- نم گؤز ياشلاريني آخيداراق اوغلونون ياناغلاريني ايسلاتدي ...

حيطده آياق سسي گلديييندن قارداشلاري‌لا آتاسي‌نين گلديييني دويان ممّد تئز آغ كؤينه‌يي گؤتوروب اوزونه توتاراق قاپي‌‌نين داليندا داياندي كي، قاپي آچيلان كيمي كؤينه‌يي آتاسينا وئريب اونو سئوينديرسين. قاپي آچيلدي. ممّد تئز كؤينه‌يي قالخيزدي آتسين آتاسي‌نين باشينا آنجاق، اورتانجيل قارداشي‌نين آغلار گؤزونو گؤردويوندن بير آز ديكسينيب آتاسيني آختاراراق گؤزو بؤيوك قارداشي‌نين بئلينده شيرين يوخويا گئدن آتاسينا دوشوب قاچدي «آتا، آتا دور سنه آغ كؤينك آلميشام. دور باخ، هئچ بئله بير كؤينك كندين كادداسي دا گئيمه‌ييب. آتا، آتا ... آتا ...» دئيه سسيني ياواشيتدي. بؤيوك قارداشي‌نين اوزونه باخاراق قارداشي اوزونو اويانا چئويريب آغلاماغا باشلادي...

ساوالاندان اسن سازاغين سويوغو، باغروون داليندان چيخان گونون ايستي‌سيني ياددان چيخارتميشدي. هردم دوورالارين اوستونه قونان قارانقوشلار دا جوققولداشاراق باهارين گلمه‌سيني خبر وئريرديلر. او بويدا كندده، صؤبح آلاتوردان يوخودان دوران قوشلارين سسينه جاواب وئرن تكجه اوچ اوغول، بير آنانين «دده‌واي» سسي اولموشدو.

یازان:  فریدون محمدی آرچان

فيرچا

 

رسام عشقناز خانيمين ايش اوتاغيندا اوزونه اورتي چكيلميش ايكي لوحه وارايدي. او، ساعتلرجه قاپوني باغلايير، تازه ياراتديغي اثري ايشله ييردي. اونين كيچيك قيزي آزاده بو گونلر بويوك بير مراق ايچره سينده ياشاييردي. گوره سن آنام نه چكير؟ گوره سن بو ياراتديغي اثري نه وقت منه گوستره جك؟!
عشقناز خانيم اوز اثريني وطن آزادليغينين ايل دونومينه حاضيرلاييردي. بو بويوك و بختيار گونه آز قالميشدي. رسام گئجه- گوندوز راحتليك بيلمه دن چاليشيردي. بو گون كيچيك آزاده يوخودان آييلان كيمي: آناجان، سن بوگون اثريني منه گوستره جكسن، ائيله دگيلمي؟ - دئدي-.
رسام آنا سويمه لي قيزينين بوينيني قوجاقلاييب، اوني ايش اوتاغينا آپاردي. پرده لري چكدي، پنجره لري آچدي. اوتاغا عطرلي بير باهار هاواسي دولدي. پنجره لردن ائله بيل كي نور شلاله سي آخيردي. عشقناز خانيم، ياراتميش اولديغي لوحه نين اوزونده ن چهرايي اورتوگي آچدي. دونوب قيزينا باخدي، ياراتديغي اثردن توكولن نور شعله لري سانكي قيزي آزاده نين گوزلرينده پارلاييردي. آزاده اوزونده درين بير حيرت افاده سيله آناسيني قوجاقلادي. ايچيني چكدي:- آنا، بو نه قدر گوزه لدير- دئدي. عشقنازين ياراتديغي گوزه ل و بختيار بير قادين رسمي ايدي. اونون دوداقلاريندا نجيب وخوشبخت بير تبسم وارايدي. او گولومسه ييردي، او، كونلونين درينلريندن گلن شفاف، پارلاق بللوري بير تبسمله گولومسه ييردي. آزاده بو لوحه يه دويا- دويا باخير: آنا، بو گوزه ل قادين كيمدير؟- دييه خبر آليردي. عشقناز خانيم:- قيزيم، بو بيزيم آزاد وطنيميزين تمثاليدر، بو بيزيم دوغما آناميز، سويمه لي وطنيميزدير!- دئدي.
آزاده نين سئوينجينين حدودي يوخ ايدي. او بو رسمي سير ائتديكجه گولومسه ييردي. آنا- قيز رسمين قارشيسيندا دايانميش اوني سير ائديرديلر. بيردن آزاده نين گوزلري آناسينين گئنيش و ايشيقلي ايش اوتاغيندا باشقا بير شئيه ايليشدي. او، اوزه رينه قارا پرده چكيلميش بير لوحه ايدي. آزاده:- آناجان، بس او نه دير؟ اونين اوزوندن پرده ني آچ باخيم- دييه تاكيد ائيله دي. عشقناز خانيم تردد گوستردي:- لازيم دگيل قيزيم، قوي او قالسين!.. لاكن كيچيك آزاده ماراقلا تاكيد ائتدي. عشقناز خانيم قيزيندان هئچ زامان حقيقتي گيزلتمزدي. قيزيني كيچيكليكدن حقيقت يولي ايله تربيه ائيله ميشدي. آزاده، گوزلريني اوزي قارا اورتولي لوحه يه زيلله ميش، ماراقلا گوزله ييردي. رسام قادين لوحه نين اوزونده كي قارا اورتيني گوتوردي. بالاجا قيزين گوزلري دهشتله دولموش، كورپه دوداقلاري بوزولموش، آغلاماق ايسته ييردي. او، تيتره ك دوداقلاري ايله:- آنا، بس بو كيمدير؟- دييه سوروشا بيلدي. آناسي:- بو بيزيم كئچميش اسير وطنيميزين تمثاليدير.- دئدي.
- بس اوني كيم چكيب؟!
- اوني هئچ زمان صنعتي اولمه ك بيلمه ين، بويالاري، رنگلري سولماق بيلمه ين بويوك بير رسام چكيب، قيزيم.
- بو رسامين آدي نه ايدي؟!
- او رسامين آدي خلقدير قيزيم. خلق اسير وطنين تمثاليني اوزون ايللر بويله ياراتميشدير.
آزاده نين ماراقي گئتديكجه آرتيردي.- آناجان، سن او رسام حققينده منه چوخلي دانيش- دئييردي. عشقناز خانيم قيزيني پنجره نين قاباغينداكي كورسينين اوسته اوتورتدي، سونرا بالاجا اللريني اوز اللرينه آليب اونا بئله بير حكايه دانيشدي:
(( اوزون ايللر بوندان قاباق ياد ائللي بير حكمدار بيزيم وطنيميزي ضبط ائيله دي. سيلاحلار سوسدي. ظفر بورولاري چاليندي. حكمدار الده ائيله ديگي غلبه نامينه طنطنه لي بير ضيافت وئره جيگيني اعلان ائيله دي.- مغلوب خلقيمين معتبر آداملاري بو اؤلكه نين ان قيمتلي تحفه لريني منيم ضيافتيمه گتيرسينلر- دييه امر وئردي. گونش غروب ائدن زمان جئيران دوزونده زينتلي بير سفره آچيلدي. اعيانلار گلدي. عيش- عشرت مجلسي قورولدي. حكمدار، خارا ياسديقلار، متكالر ايچينه غرق اولاراق ضبط ائتديگي اؤلكه نين آخشام گوزه لليگيني سيره دالدي. حكمدارين مجلسينه اونين امري اوزره تحفه لر گتيرديلر... آذربايجان شاعيرلرينين شيرين قوشمالاريندا وصف ائديلن نازيندا گوزه للر، اوره كلري ابدي بير قوتله يانديران يانيقلي تبريز نغمه لري، سرين بولاقلارين گوز ياشيندان دوري، صاف سويي، ياشيل داغلارين الوان و طراوتلي چيچكلري، آنالارين حسرت و اضطرابيني نقل ائدن نقشلي خالچالار، كورپه بير عاشيقين سينه سيندن قوپاريلان اينجه بير ساز و باشقا بير چوخ شئيلر حكمدارين حضورينه هديه اولاراق تقديم ائديلدي.
حكمدار قازانديغي ظفردن و آلديغي هديه لردن فرحله نه رك:- موسيقي چالينسين- دئدي. تارين عظمتلي و محتشم آهنگي كمانچانين حزين و شكايتلي سسينه قاريشدي. گوزلري الملي، ساچلارينا دن دوشموش بير مغني كونلونين درينلريندن اينيلتي بير سسله اوخوماغا باشلادي، حكمدار اونون نغمه سيني ياريدا بوراخيب:- شنليك رقصي چالينسين- دئدي. رقص باشلاندي. اوينايان قيزلارين رقصي سونسيز بير مايوسليق افاده ائديردي. حكمدار بوني دا رد ائتدي.
سونرا باده لر دولدي، شرابلار ايچيلدي. شرابين ياراتديغي صنعي نشئه مجلسي جانا گتيردي. انسانلار گولمه گه، شنلنمه گه باشلاييب عيش- عشرته دالديلار. بو زمان قاپو خدمتچيسي مجلسه گليب حكمدارا تعظيم ائيله دي، اونا بير سوزي اولديغيني بيلديردي. حكمدار نشئه ايچره سينده:- نه ايسته ييرسن، سويله- دئدي. قاپو خدمتچيسي آغ ساچلي بير قوجانين حكمدارا هديه تقديم ائتمه ك ايچون مجليسه گلمه گه اجازه ايسته ديگيني بيلديردي. حكمدار اوني رد ائيله مه دي. - بوراخ گلسين- دئدي. خدمتچي گئتدي. مجليس اوز شنليگينه دوام ائديردي. آز سونرا آغ ساچلي نوراني بير اختيار اورتايا گلدي. اونين اوزون ايللر محنتلي و چتين يوللاردان كئچيب گلديگيني افاده ائده ن فكرلي گوزلري، صنعتكار اضطرابينين درين چيزگيلر سالديغي گئنيش و آچيق آلني، چيگينلرينه قدر توكولموش قار كيمي آغ ساچلاري كمال و ذكا عالميندن نيشان وئريردي.
اونين الينده اوزي قارا اورتي ايله اورتولموش بير لوحه وار ايدي. مجليس شنليگينه دوام ائديردي، قوجا، حكمدارين قارشيسينا گلدي. سلام وئردي. الينده دوتديغي لوحه نين اوزوندن قارا اورتيني گوتوردي.
مجليس سوسدي... موسيقي و شنليك سسلري كسيلدي... قدحلر چينگيلتي ايله يئره دوشدي. انسانلارين سرخوشليغي كئچدي. صنعي صورتده ياراديلان نشئه سويودي. اختيارين گتيرديگي هديه بوتون مجليسي آغلاتدي.
اختيارين گتيرديگي لوحه وطن اضطرابلارينين جانلي تمثالي اولان اسير و گوزه ل بير قادين شكلي ايدي. اونين گوزلري اضطراب و غضبله دولي ايدي، او آغلاميردي. بو مغرور و گوزه ل اسير انسانلاري انتقاما، غضبه و آزادليغا چاغيريردي. اونين قوللاريندا زنجير واردي. بو قادين اسير وطني تمثيل ائديردي.
قوجا رسامين فيرچاسيله چكيلميش لوحه نين قوتيندن حكمدار اوزي ده بير آن ايچون دهشته گلدي. سونرا تئز اوزينه گليب:((گوتورين بو قارا كابوسي!))- دييه قيشقيرماغا باشلادي.
قوجا رسام قارا اورتوگي مضطرب گوزه لين باشينا سالدي. حكمدار يئنه:- موسيقي چالينسين، باده لر دولسون، رقص باشلانسين- دييه امرلر وئردي. لاكن نه موسيقي چالدي... نه رقص ائديلدي... نه باده لر دولدي. مجليس سوسدي... مجليس، اوستونه سو سپيلميش كيمي نفسيني چكمه دي.
رسام فيرچاسي حكمدار قيلينجينا غاليب گلميشدي... همين گئجه حكمدار وزيريني چاغيريب:- صاباح قتل ميدانيندا قوجا رسامين بويني ويريلسين!- دييه امر وئردي.
سحر بويوك گونش داغلارين داليندان عظمتله قالخديغي زمان شيپور سسلري بو گون آدام قتل اولوناجاغيني خبر وئردي. هامي ميدانا توپلاشدي. اوشاق- بويوك هامي آخيب ميدانا توكولدي، ازدحامين آراسيندان پيچيلتيلار گلير، سسلر يوكسه ليردي. بو آرا اوشاقلار ((گتيريرلر)) دييه باغيرماغا باشلاديلار. همين آندا ازدحام ايكييه آيريلدي. قوجا رسامي قوللاري باغلي حالدا گتيرديلر. او، اولوم منزلينه يئتيشدي... - قوللاريمي آچين- دئدي.- من هئچ بير شئي ايسته ميرم ، آنجاق قوللاريمي آچين... اولومه گئده نين سون ايسته يينه عمل ائده رك، اونين قوللاريني آچديلار.
قوجا رسام بويلانيب جماعت آراسيندان كيمي ايسه گوزلري ايله آختاريردي. بيردن اونين گوزلرينده بير آن ايچون سئوينج شعله سي ياندي. او، اوز شاگيرديني گورموشدي. سونرا اليني قوينونا اوزالديب اورادان بير فيرچا چيخاردي، اوني شاگيردينه اوزاتدي:- آل اوغلوم- دئدي.- بوني هئچ زامان يادلارا وئرمه !..
كتله آراسيندان قارا قيورجيق ساچلي، آهو گوزلي مغرور و دالغين بير گنج ايره لي گلدي. قوجا رسامين اليني اوپدي. سونرا فيرچاني آليب آيريلماق ايسته ديكده جلاد اوني ياخالادي. فيرچاني اليندن آلماق ايسته دي، لاكن كتله فيرتيناسي بير دنيز قوتيله گنجي اوز دالغالاري آراسيندا گيزلتدي. اوني اله وئرمه دي. قوجا رسامي قتل ائتديلر.
ايللر گلير، كئچير، زمان دگيشير. بو گون حاكم اولان حكمدارلار صاباح محكوم اولور، تختلر دگيشير، لاكن فيرچا هئچ زمان اوز قووتيني ايتيرميردي. بو فيرچايلا رسم چكه ن، لوحه يارادان بوتون رساملارين صنعتينده بويوك بير حقيقت واردي. بو فيرچا ايله بو گونه قده ر نئچه لوحه لر يارانميشديسا، هئچ بيري سئوينج افاده ائده بيلمير، هئچ بير رسامين ياراتديغي گوزه لين دوداقلاري گولومسه ميردي. بو فيرچانين ياراتديغي گوزه ل، يالنيز وطن آزادليغا چيخان زمان گولومسه دي. بو فيرچادا بويوك بير سحر قووه سي وارايدي، او دوغري اولمايان شئيي تصوير ائتمه كدن عاجيز ايدي. بو فيرچا يالنيز خلقه و حقيقته خدمت ائده رك ياشاميش، خلق ده اوني عزيز دوتموش و قوروموشدي. بو گون آزاد وطنيميزين تمثاليني يارادان همين فيرچادير كي، سن اوني سير ائديب و فرحله نيرسن...))
آزاده باياقدان بري غمله دولموش گوزلريني آناسينين آزاد و بختيار وطن تمثالينا ديكميش، خوشبخت نظرلريله گولومسه ييردي.

یازان:  نيگار رفيعبگلي

كتاب نه دئمك دير قارداش ؟

 

كتاب دونيانين ان گؤزه ل شئي دير . اوندان نه زامان صحبت آچيلسا ، اوزونه توز قوندورمارام .
بيرگئجه كتابلاريمي ساتماق قرارينا گلديم . هاميسي منيم يولداشميدير. ندنسه انسانلار طرفيندن دوزگون قارشيلانمير ؟
كتابلاريمي ساتماق ايسته ييرديم .
او آن گونش توتولدو ،آخشام گونشي توتولارمي ؟ ايندي توتولدو . ايستي ياتاغيم مني ايستمه دي .بوتون گئجه ني آغلاييب ، سيزلاديم . آغلاماقدان گؤزلريم شيشدي .
سحر اذاني دئييلدي . اويانديم . آنام ناماز قيليردي . ذاتاً هر زامان قيلاردي . قادينين اينانجي ايدي . گئديب ال-اوزومويودوم . بئينيمده كي ، فييكير مندن آييريلميردي . لامپاني يانديرديم يئنه ده اورتاليق ايشيقلانمادي .
منه بير شئي  اولموشدو ، دويمادان گئتدي .
دونيانين ان گؤزه ل شئييني ساتماق .
« يوخ اولماز » دئيه دوشوندوم . اوره ييم بيردن تيتره دي . ايشيقدان گؤزلريم قاماشيب ، گؤزه ل شئي لري سئچه بيلمه دي .گئجه دن حاضير ائتديگيم پاكت لره باخديم . هاميسي غمگين ايدي . يازيچي لار قارشيمدا دايانميشدي .
اونلاردان بيري :
« كتاب دوستدور » دوغرودان كتاب حقيقي دوستدور.
اونلارا توخونماديم . آغلار دئيه چكينديم . بلكه يازيلاري سيلينيب يوخ اولدو .  دئيه هيجانلانديم . بيركس يانيما گليب :
كتاب نه دئمك دير ؟ سوروشدوقدا باشيمي آشاغي سالديم .
باشيمدان آچيل گئت دئمك ايسته ديكده آنام يئتيشدي . قارداشيمين اليندن ياپيشيب آپاردي . سونرا گليب مندن سوروشدو :
-   آج كي دئييلسنمي ؟
-    « يوخ آج دئييلم » دئديم .
-   باخ مطبخده يئمك وار دير ….يئ .
-   يئمه ديم .
آياق قابيلاريمي گئييب ، پاكت لاري بير- بير قوجاغيما آلديم ، بير  – ايكي – سينده.  
قوللاريمين آراسينا سيخيشسديريب گئتديم .
كتاب نه دئمك ديير قارداش . گئده ركن قارداشيمي دوشونوردوم .
دئديكيم سؤزلرا وره ييمي آغريتدي . هر نه ديرسه ساتماق ايسته ييرديم . هربيري معلم اولان كتابلار ، اصلينده باشقاغ چاره م قالماميشدي ،چونكي ائويميزده آجليق و پريشانليق وارايدي . توزلو تورپاقلي يولدا يويورمه يه باشلاديم .
يولار پوزلموشدو . هريئرده درين چوخورلار وارايدي . گؤزاؤنونه  قارانليق چؤكموشدو .
رستورانين قاباغيندان كئچنده اودقوندوم . يامان آجيقميشديم ….
آنام دا آج ايدي . … . آج ، آج ، آج .
آخ سنه بئل باغلاديغيم سفيل دونيا . بيرينه قووون يئديرديسن ، بيرينه كلك .
« عاجز » دئيه باغيرديم ، مني دويان اولمادي . ماشينلار وژيلتيلا يانيمدان اؤتدو . انسانلار گليب كئچدي . قيزلار ، قادينلار … آنجاق هئچ بيري منه گؤزه ل            گؤرونمه دي . گؤزاؤنونو قارا بولودلار آلميشدي .
آختاريب مغازييه گيرديم .
-   « گتيردين مي » ؟
-   گتيرديم دئيه جاواب وئرديم .
تله سه  - تله سه پاكت لاري آچديم . آلان كتابلارين بير حيصه سيني ساغ ، او بير حيصه سيني ايسه سول طرفه قويدو  .سونرا بير – بيرينين اوستونه ييغدي .
« كتاب نه دئمك دير قارداش » .
او آدام ياشيل گؤزلريني منه ساري چئويردي . اوزنده غريبه بير تبسم وارايدي .
-   « يئريمي مين » .
-   « ائوده كي لر ، آج سوسوز و پريشان اولدوقلاري اوچون قيمتي آزدئديم آمما او گؤزآلتي كتابلارا باخيب دئدي :
-   اوتوزمين بس دير ؟
يوخ دئيه قبول ائتمه ديم .
پاكت لري قوجاغيما آلاركن اوكيشي منه باخدي ، ائله بيل قيزاران كيمي اولموشدو . بير سئوز دئمه دي ، آمما گؤزلرينده بيرسوزلر دئمك ايسته ييردي . مغازادان چيخديم .
ايچگي خانانين اؤنوندن كئچركن دؤنوب باخديم . ايچريده بير چوخ آدام وارايدي . هاميسي دا كئفلي . ميزلرين اوستونده مزه لر ، راكي و ويسكي گؤزه ده ييردي .
كيم بيلير اونلارين پولونه قده رايدي .
« باخ هاميسي دا نئشه لي » اؤز – اؤزومه دئيب سووشدوم .
« كتاب نه دئمكدير قارداش ».
گؤزلريم بيردن ياشاردي . اؤزوم اود توتدو . اود قوندوم . اؤسگوردوم . اوره ييم سيخيلدي . اوره ييمده  نييه بئله اولدو غومو دويماديم . بوحالا دؤزه بيلميرم .
اوناگؤره آغلاديم . جيبيمدن دستماليمي چيخاريب ، گؤز ياشيمي سيلديم . ائوه قايتيديم . قاپيميزا ياخينلاشيب . زنگيني گوج ايله چالديم . آنام قاپيني آچدي . مني گؤردوكده :
-   دئمك ساتدين ؟
-   ساتديم .
باجيم قيچلاريني بير- بيرينه اييليشديريب ، آخسيا – آخسيا يانيماگلدي . ياناقلاريمدان شارپ – شارپ اؤپدي . قوجاغيما آلديم . ياناقلاريني اوخشاديم . گؤزلريمدن آخان گؤزياشلاريني گؤرمه سين دئيه اوزومو اوطرفه توتدوم . آغلاييرديم . اؤزمو تاپماق ممكن دئييلدي . ايچيمي چكه – چكه آغلاييرديم . آنام ، باجيمي قوجاغيمدان چكيب آلدي .
گل گئده ك قيزيم دئدي .
گئتديلر ايچري . من ده باشماقلاريمي چيخاريب اونلارين دالينجا ايچري گيرديم . ال – اوزومو يودوم اوتاغا گيرمك همين باجيم :
-   كتاب نه دئمك دير قاداش ؟ دئدي .
-   بيرآز ديرچلسن او زامان اوزون بيليرسن . دئديم .
انسانين بير قلبي وار ، اودا د نيز اولونجا آخيب چؤله گئدير .
حاقلي سان آنا او نيزين سويو قورتارمير . گؤزبولاقلاري هئچ واخت قوروماز ، آهما يئنه ده ساغليق اولسون دئديم .
آنام زورلا گولومسه دي ، او عهده سيندن گليبجه اوزومه آجي – آجي باخدي .
گؤزياشلاريم آمان وئرميردي .
نه آغلاماقدان بيزه نه چيخاجاق دئيه دوشوندوم .
مني دويان اولمادي . قلبيمله دانيشيرديم .
-   « يوخسولدا گولرمي ؟ »
-   گولمز دئدي آنام .
ايشي – گوجو اولمايان انسان نئجه گولسون . اوچوموز بير – بير يميزه گيلئيلنديك .
باجيم بيردن :
-   يوخسوللوق نه دير؟ دئيه بيرسوروشدو .
سئوگي دنيزينده دالغالار بحثه گير ميشدي . دالغالارا قارشي – سيندا قويماق واختي چاتميشدي . يئنه بير – بيريميزه ساريلديق ، ائله ايستي ايدي كي ، بيلمك اولموردو .
ناراحت اولمايان بودا بيردؤوران دير گليب كئچر. چوخدا ياشامازدئديم . آنام بيرآز اوزومه باخيب سونرا اللرايله تئللريني دارادي :
-   آجسان ؟
-   آجام هم ده قارنيم قورولدايير دئيه جاواب وئرديم .
سفره آچيلدي ئيئك ايسته ديكده .
ياديما بيرشئي دوشدو : بيريئر تانييرام ، گئديب اونلارلا دانيشماق ايسته ييرم . بلكه منه بير ايش وئردي .
آنام گولدو :
-   آللاه كؤنلونجه وئرسين . آرتيق ائوين كيش سي سنسن .
چيخديم . تله سه – تله سه توكانا گئتديم .
كتاب دئيه جكدير ، باجارانماديم . بيرايكي دفعه اودقوندوم .
« دوزدور » دئديم ساتميرام ، هاميسي بيرمعلمّ – ي ساتماق اولاري ؟
معلم قارشيمدا ديك – ديك دورموشدو : بيليرم .
آج و پريشان بير حالنيزوار . بيرآز فيكيرلش .
دوشوندوم آمما هاني بوردا ايش ؟.
باخ من آرتيق قوجاديم ، بيريار ديمجي – يا احتياجيم وار. منيمله چاليشا بيلرسنمي ؟
بو آندا ائله بيل دونياني منه وئرديلر . سئوينج ايچينده يم .
ايشلرم دئديم .
كيشي كتابلاري ميزين اوستونه قويدو . آل بونلاري آپار ائونيزه دئدي . هيچ بيرشئي اولماز قوي اونلاري ساتيم :
كيشي مني اوسته لدي .
دوزدور سيزه بير سؤزوم وار دئديم .
-   سؤزون نه دير اوغول دئيه گولر بير اوز  ايله منيم اوزومه باخدي و آرتيردي :
-   نه عيبي وار اوخوماقدان سونرا گليب بوردا چاليشاسان ؟
-   ياخشي دئيه اونا راضيليق وئرديم .
اودئدي :
بير سؤزده دئمه لي يم ، اودا بودوركي ، درسلرينه بوردا باخاسان .
مدهش بيرسئوينح دويدوم . گونش گؤزلريمين اؤنونده يئني دن پارالدي .
راضييام دئديم .
ائوه دؤننده آنام :
-   دئييردين ساتميشام ، بس بونلار نه دير .
-   كتاب آلان آدام كتابلاريمي گئري وئردي و منه دئدي گئديم اونون يانيندا ايشله ييم .
آنام چوخ سئويندي :
پول وئره جك ، بلي دئيه جاواب وئرديم .
باجيم بوينوما دولاشدي .
« بير داها آغلاماقدان ال چك ، قارداش » دئدي .
-   باش اوسته دئديم .
اوگئجه يوخوم آپارميردي . ائله بيل گوندوز ايدي . اوره ييم ده بئله سئويردي بوناگؤره  هئچ واخت مني يوخو توتمادي . يئريمين ايچينده اويان – بويانا چئوريلديم. گون چيخديقدا عاشيه گليب باشيمين اوستونده اوتوروب كتاب اوخويوردو . بئله گؤردوكده گؤزلريمه ايشيق دولوردو . قالخديم ، باجيمين اليندن كتابي آلديم ورقله ديم ، بيريئرده دايانيب اوخوماغا باشلاديم .
بيري وارايميش ، بيري يوخ ايميش ، ائله زامان ايچينده ….
آنامين سسي ائشيديلدي .
-   صبحانه حاضيردير . كتابي توتوب باجيمين ياناقلاريندان اؤپدوم .
-   هاني صبحانه سفره سي دئديم .
مطبخه گئده ركن باجيم :
كتاب ، بوبس دئمك ايميش .
باجيم اوچون نه قده اؤيونسم آزدير ، چونكي چوخ آغيللي بير اوشاقدير.مني ائله معطل ائتدي كي ، بيلمه ديم .
گونش ائله بيل يئني دن چيخدي . ئيني بيرگون باشلاندي .
قاپيدان چيخيب ، گئدنده باجيمين سؤزونو :
« كتاب نه دئمك دير قارداش » خاطيرلا داراق اؤز – اؤزومه گولوب يئريديم .

یازان:  توركوت چاكير

واخت سيز اؤلوم

 

دئييرلر سيزده يامان نحس گوندور. بونا گوره هامي بوگون ائودن چيخيب، بو نحس ليگي سينديرماق ايستر. بيزده چوخلاري كيمي طبيعتين شيلتاقليغي قاباغيندا دايانيب، بوگون چوله چيخماق عزمينده‌ايك. آتالار ياخشي دئميشلر: سن سايديغيني سايي گؤر فلك نه سايير. بونا گوره‌من يالقيزجاسينا نحس ليك‌له  ال به‌ياخا اولوب. آخيردا او منه غلبه چالدي. گوره‌سن، بو ضعيف ليك نه اوچون منه ال وئرميشدي كي، من بوساده ليكله اونا تسليم اولدوم؟ شاعر بو يئرده گؤزه‌ل دئميشدير:
اوردولار سارسيدا بيلمز منيم اؤز مسلكيمي
بير حزين نغمه بس ائيلر مني يانديرماق اوچون
دوغورداندا طبيعتين سويوغونا، شاختاسينا، ايستي سينه و… دؤزمك اولار. آنجاق اونون محبت فاجعه سينه دؤزمك اولماز.
منيم آديما چالينان تلفن زنگي، آجي اوميدلي بير سوراق اولسادا، همين لحظه اوره‌ييم بيرته هر اولدو. هر نه يي قورتولموش گؤردوم. چونكي اوره‌ك چيرپينتيلاري، درين بير حادثه‌دن خبر وئرييردي. آخي بوباجيلا، قارداشين آراسيندا اولان درين محبت‌لر و عاطفه‌لر بولاغيندان دالغالانان هيجانلاردان عبارت ايدي.
بو مسئله تكجه منه يوخ، بلكه اوبيري قارداشلاريما دلالت ائديردي. چونكي لاپ بؤيوك قارداشيم، هميشه كيندن تئز نامازا دوروب، دان يئري، سؤكولوب، سؤكولمه ميش، تبريز دئيه گؤروشونه جان آتميشدير.
من تبريزين 29 بهمن مريضخاناسينا چاتماق همين. بير باشا اونون يانينا گئتديم. حكيم لر اونون قطعي اولومونو گيزله تسه لرده منه ائله گلدي كي، هر نه يين سونودور. دونيا همين لحظه باشا يئتيب، گؤزوم باخا- باخا اجل اونو اليميزدن آلديغيني حس ائتسم ده. بونا اينانميرديم كي او بو تئزليكده دونياسيني دگيشيب. ابديته قووشاجاقدير. بيرده اينانماق ايسته ميرديم. آخي او منيم ائويمين گؤروشونه گلمه لي ايدي. ايندي هر واخت، فيكره دالاندا، منه خصوصي بير نيسگيل ال وئريير. بو آغير درد، بؤيوك نيسگيله چئوريليب، اوره ييمده دويون ساليب، قالاجاقدير:
اونودان دئييلم، دردين نيسگيلين
سهند طاقتي وارمنده ده قاللام
شيرينين اؤزوتك، غمي ده شيرين
گئديبسه مهريمي غمينه ساللام
***
اؤزو ايتدي باتدي دوماندا، چنده
عؤمورومون گوللري تؤكولدو اولسون
غميني يادگار ساخلارام من ده
غم‌كي، چيچك دئييل سارالسين، سؤلسون
من طبيعتين بو نحس ليگينه لاپ مات قالميشديم. تبريزدن قوهوملار، تانيش دوستلار، منيم غميمه شريك اولوب. مريضخانايا آخينيب، گلن‌لر چوخ ناراحات ايدي. آنجاق حيات يولداشيم منيم درديمين ياريسينا اؤز اوره گينده يئر وئرمه‌سي اونون آناسي فرنگيس خانيم، بؤيوك بالديزيم و اونون كيچيك ياشلي ساچلي نين گؤز ياشلاري، منيم گؤز ياشلاريما قوشولوب. غم دنيزينه آخماسي مني بير آز يونگولشدير ييردي.
منيم چيين لريمده ساوالان و بوزقوش داغلاري قده‌ر غم وارايدي. من بو نحس گونده ايندي تبريز مريضخانالاريني آياقدان ساليب، يورغون- آرغين، بوراني تاپان بؤيوك قارداشيما نه جاواب وئريم؟ ايندي ائودن قايدان كيچيك ياشلي ولي- ه اناسيزليق درديني نئجه شرح ائديم؟ من باجيم اوشاقلاريني نئجه ساكت‌لشديره‌جه‌يم؟ نهايت بو آجي خبري، بالا اؤلومونو عزيز و سئويملي اناما كيم دئيه جكدير؟ فرنگيس خانيمين گئجه سحره كيمي پرستارليق ائتمه سي و آغلار گؤزله تلفن سيم‌لري واسطه سي ايله زحمتي نين هدره گئتمه سي مؤضوعسوسارا بابؤيوك شيون سالدي. درين ناراحات ليقا اونو تورپاغا تاپيشيرديق. گئجه لي- گوندوزلو اونا ماتم ساخلاييب، اوخشامالار اوخشاديق. نوحه دئديك، باش ساغليغي ائشيديك.
ادب اركانلي، استعدادلي، ذوق صاحيبي اولان باجيم اوشاقلاري ايله بو نتيجه يه چاتديق كي، بوندان سونرا، بو آغريني، گوزياشي ايله يوخ بلكه، سئوينجله ياد ائديب. اونو هئچ واخت ياددان چيخاتماياجاييق. باجيم اوشاقلاري منه سؤز وئرديلر كي، اونلار درسلرينده، اجتماعي فعاليت لرينده قاباقجيل آدام اولوب. بو ايتگي نين يئريني دولدورماقلا، اونون روحونو سئوينديريب. هميشه شاد ائده جكلر. آللاه اونا غني- غني رحمت ائله سين. مزاري نورلادولسون.

یازان:  بهروز ايماني

غيرت قاناديندا

 

اربابلارين ائتديكلري جنايتين آغري- آجيسي هله‌ده اوره كلردن سيلينمه ييب. هر بير قوجادان بو باره‌ده بير سؤز خبر آلاندا يقين قيافه سينده بير دييشيك ليك علامتي گؤرونه جكدير و سؤز آراسي تئز- تئز دئيه جك كي، الله بيرده او گونلري دالي قايتارماسين. من بو باره‌ده چوخ سؤز آچماق ايسته ميرم. بو بارده ده ايندييه كيمي يوزلرجه فيلم تماشايا قويولوبدور. من اؤزوم بو حقده ((سومالي قاسم)) رمانيندا اربابلارين ظلموندن و اونلارين مبارزه ائدن قهرمانلاردان چوخ صحبت آچميشام. لاكن بو كئچيك حكايه‌ني نقل ائدن 70 ياشلي ((سيد)) مني آرتيق هيجانلانديريب و بو حقيقي داستاني قلمه آلماغا تشويق ائديبدير.
من بوگونه كيمي سيدي گؤرمه ميشديم، اما ياخين قوهوموموز ((آغا رضا)) اونون خير خواهليغيندان، وظيفه شناسليغيندان، اؤز ولايتي نين صاف فرهنگيني هميشه ديري ساخلاديغيندان و بونلارين هاميسيندان اهميتلي اونون دينه، مذهبه حدسيز، حدود سيز علاقه‌سيندن چوخ دانيشميشدي. دئمه لي بيزيم ((آغا رضا)) يا قرآني ا‌‌و‌يره‌دن ده ائله همين بو ((سيد)) ايدي.
بختين گتيرديگيندن اونو ياخيندان گؤرمك منه اوگون قسمت اولموشدو ماشينين ايچينده بيلمه‌ديم سؤز هاردان گلدي و نه دن دوشدو. آغا رضا اوندان خواهش ائتدي كي، قوچعلي نين ماجراسيني خلاصه ده اولسا بيزه دانيشسين. او، بير ساعته و بيرده ماشينين سرعتينه باخيب دئدي:
- اونون ماجراسي اوزون دور، وقت يئتيرمز، قوي قالسين سوراليغا. هئچ كس بو ماجرانين تعريف اولونماسي نين سورايا قالماسينا راضيليق وئرمه‌دي. ائله بونا گؤره ده او سؤزه باشلادي:
-   دقيق ياديمدا دئييل،هانسي ايللر ايدي، هم كندلي لريميزين بيري ايله تهراندا ايشله ييرديك. جوان وقتيميزايدي- نه ايشله‌مكدن دويوردوق، نه ده گزيب، دولانماقدان.
منيم يولداشم تهرانا احتياج اوچون يوخ، بلكه آتاسي نين اليندن قويوب قاچميشدي. گويا آتاسي اونون راضليغيني نظره آلمادان اؤز قوهوملاريندان اونا بير قيز آداخلاميشدي.
اودا ائله بونا گؤره غربت ولايتينه كؤچموشدو. آتاسي سور اقلاشيب اونو تاپاندان سونرا، منه دئدي: اوغلوم مندن بتر كوسوب، اونو بير جور ديله توت، بلكه اؤزومله گؤتوروم آپاريم. ائله ده اولدو و اوغلاني دا گئتمه يه راضي سالديق. دوستوم آتاسيندان خواهش ائله‌دي‌كي، اؤزونون باكي سفريندن و اوردا قوچعلي ايله نئجه تانيش اولدوغوندان بير آز دانيشسين: بيلميرم، قوجا، اوغلو ايله باريشديغينا گؤره ايدي و يا قوچعلي نين مردانه ليگيندن ايدي بيردن- بيره بئله قيزغين صحبته باشلادي. او دئدي: گونلرين بير گونو من ده بير چوخلاري كيمي بير تيكه چؤره‌ك قازانماق اوچون باكييا گئتمه‌لي اولدوم. اورا يئتيشديم گؤردوم باكي نين وضعيتي ائله ده كي اونون باره‌سينده ائشيتميشديم دئييل.
گئده‌نلرين و يا همين منطقه ساكنلري نين اكثريتي ايشسيزليكدن جانا گليبلر و ايشله‌ين لرده لاپ فلاكت ايچينده چؤره‌ك قازانيرلار، منه ائله گليركي، معروف آتالار سؤزو ((چؤره‌ك داشدان چيخير)) مثلي بو وضعيتدن يارانيبدير. ايشسيزليك دردي قالسين بير طرفده، مني بو گونلر لاپ داريحديران و اوره ييمي آجي عذابلارا سالان مسئله، گونده نفت قويولاريندا اونلارجا انسانين هلاك اولماسي ايدي.
من ده بير چوخلاري كيمي بير نئچه گون ايشسيز قالديم، آخردا بير الله بنده‌سي منه دئدي كي، گل خيابان قيراغيندا اوتور سيميشقا سات.
همين گوندن سيميشقا ساتماغا باشلاديم. بازاريم ائله توتموشدوكي ، گل گؤره‌سن بير مدت ايشله‌يندن سونرا، بير نفرين واسطه‌سي ايله اكينچيليك ايشينه قوشولدوم. منيم اربابيم او آداملاردان دئييلدي كي، مني چوخ ايشله‌ديب، آز پول وئرسين. هله اونون مثبت خصوصيتلريندن ساييليردي. من ده لاپ اؤز ايشيم كيمي ايشله ييرديم. او هر سؤز باشي منه دئييردي كي، سن منيم ايشچيم يوخ، بلكه شريكيمسن: من سني بويئرلردن هئچ وقت آييرماياجاغام. دقيق ياديمدادير كي، بيزيم يئرين ياخينليغيندا ياشي كئچميش بير قوچعلي عمي واريدي. او گونلريني چوخ وقت اؤز عالمينده كئچيره‌ردي. بعضا او ائله فكره گئده‌ردي كي، اونوتوپ- تفنگ سسي ايله ده فكريندن آييرماق اولمازدي. قوچعلي نين اؤزونه مخصوص خصوصيتي مني آرتيق جذب ائديردي. مني هر شئيدن آرتيق هوسلنديره‌ن مسئله اونون آلنينداكي بارماق درينگيينده بير چاپيق ايدي. بارماق درينلييينده دئيه‌نده او معنادا دئييل، كي، بارماق افقي حالتده چاپيغين ايچينده گيزلنه بيلردي. بلكه نظره ائله گليرديكي بارماق مايل و يا عمودي حالتده چوخورلوقدا گيزلنه بيلر.
گونلرين بيرينده قوچعلي عمي‌نين كئفي بتر سازايدي، او وقت فرصتدن استفاده ائديب، چاپيغين سببيني اوندان سوروشدوم او بير منه وبير اطرافا باخيب دريندن بير آه چكه- چكه دئدي:
-   اونون سنه نه فايداسي وار، گل منيم اكينچيليك تجربه لريمدن سوروش.
من ده بيلديگيم قدر سنه دانيشيم. منيم سواليمدان بير آز ناراضي اولدوغو حالدا آ‎غزيني بوزوب، درين فكره گئتدي. لاكن وئرديگيم سوالين اوستوندن و از كئچمه جه ييمي گؤره‌ن كيمي دئدي:
-   اينديكي بئله اولدو، گئت آغاج خير داسيندان و يا اودون تكه‌لريندن بير اود ياندير و قارا چايداني دا قوي اونون اوستونده قايناسين. چاي حاضر اولاندان سونرا مني- چاغير، گليم سنه اؤز باشيمدان كئچنلردن دانيشيم. قوچعلي عمي‌نين بو سؤزوندن من چوخ سئوينديم. لاپ اوشاقلار كيمي آتيليپ، دوشمك ايسته‌ديم. بئش دقيقه نين عرضينده اوديانديريب، سوگتيريب چاي دمله‌يندن سونرا، قوچعلي عمي‌نين يانينا آپارديم. آ‎خار بير سو كناريندا اوتوردوق. قوچعلي عمي‌ بير استان چاي ايچندن سونرا پاپريزيني يانديريب، ياواش- ياواش سؤزه باشلادي:
- هه اوغلوم بو چرخي دؤنموش اربابلار، خانلار، بگلر نه قدركي، رعيته آغاليق ائدير، بير او قدرده رعيتين، فهله نين بير سؤزله بوتون كاسب كوسوبون ايشي دالي دوشور. اؤزوده گئجه- گوندوز ناراحتليق، ازيلمك، دؤيولمك و… بو كيمي شئيلردن ياخا قورتارا بيلمه يه جكدير. آدام والله بو باره ده هئچ يئرده دانيشا بيلمير، چونكي حكومتين سؤزودور و اونلارين سؤزوده حكومتين. ياخشي بير- بيرلريني تاپيبلار بللي دير اونلار حكومتي، حكومت ده اونلاري ساخلاييب. اما قارداش اوغلو آتالار ناحق يئره دئمه ييبلر كي، ((هئچ كسين چراغي سحره كيمي يانماز!)) و يا (( اوزگه سينه قويوقازان، اؤزو دوشر ايچينه!)) بلي بو ائل آتالاري هم ده ياخشي دئييبلر كي، (( گئده‌ر بو گؤزه لليك سنه ده قالماز!)) اونلار بو حكمت آميز سؤزلري ايله ظلمون قاباغيندا دايانيب، ظالملرين بئش گونلوك آت چاپديريب، باش كسيب، اسرار آميز فقير لرده ياشاماغي نين عاقبتي نين اولماسيني قاباقجادان بيلديريبلر.
بيزيم ((سو مقاييت)) محاليندا ((مرتض خان)) آديندا بير ارباب وارايدي. بو آدام جماعتي اينجيديب، دؤيه- دؤيه اونلارين حقلريني اللريندن آلماق ايله قانع اولموردو ويئري دوشنده هر بير چيركين عمله ال آتيردي.
او آچيق- آشكارا اؤزگه نين ناموسونو لكه له ييردي و هئچ كس ده اونا ((گؤزون اوسته قاشين وار)) دا دئيه بيلميردي. منيم اوره‌ييمي اويان، وجودومو يانديران مسئله‌سي‌ايدي. بعضي وقتلر اؤز- اؤزومه دئييرديم: بو مرتضي خان منيم ناموسوما كج باخسا، من او زمان نه ائله‌يه بيله‌رم؟ نه گوجوم، گوجونه چاتير، نه ده كي، سؤزوم سؤزونه باتير. يا گرك بير چوخلاري كيمي اؤزومو بيلمه مزليگه ووروب عارسيز- عارسيز ياشاييم، يادا ((هر درده دؤزمك اولار آنجاق ناموسون لكه لنمه سينه دؤزمك اولماز))- دئيه اؤزومو بو دنيادان خلاص ائديم.
يوخ نامردين قاباغيندا اؤلمك كيشي ليكدن دئييل- دئيه اؤز- اؤزومه باغيريرديم.
هميشه وهر يئرده بونو دئيه‌رم كي، ((الله عقله سيغمايان ايشي، آدامين باشينا گتيرمه‌سين)) من اينانميرديم بير گون بو ايشلرين بيري منيم اؤز باشيما گله‌جكدير. آخي بيرده مرتضي خان منيم دؤزومسوزلويومو، ايتي تيكانلي اولدوغومو، بير سؤزله حرصلي اولاندا هئچ بير شئيدن قورخماديغيمي ياخشي باشا دوشوردو. قاباقلاردا بير نئچه دفعه سؤزوموز چيخميشدي و اونون گؤزونون اودونو اوشاقليق زمانيندان آلميشديم. اونا گؤره منه چوخ ياخينلاشمازدي. ياخينلاشاندا دا چاليشاردي كي، قويروغومو آياقلاماسين. من اؤزوم ده چاليشارديم كي، اونا توخونان بير سؤزو دانيشماييم. اونا گؤره كي، باش قووزاسايديم، باشيمي ازه‌رديلر. اؤزومه ده ائله بير توي توتارديلار كي گل گؤره‌سن. مرتضي خانين گونو- گوندن جنايتي و خوشا گلمز ايشلري گئتديكجه چوخاليردي. من آيري بير كنده كؤچمك فكرينده‌ايديم كي بيردن كيچيك باجيم الي اوزونده آغلايا- آغلايا قاپيدان گيريب، اوره‌ك يانديريجي بير طرزده باشيني سينه‌مه سؤيكه‌يه رك هونكور- هونكور آغلاماغا باشلادي. منيم ده هئچ شئيدن خبريم يوخ‌ايدي. بيلميرديم كي، اونو كيم دؤيوب، كيم ايله ساواشيب، آغلاماقدان سؤزومه جواب وئره بيلميردي. اوتانديغيندان دا اليني اوزوندن چكه بيلميردي. نهايت چتينليكله اللريني اوزوندن آييرا بيلديم. اونون اوزونده بير وحشي حيوانين ديش يئرلريني گؤردوكده قان بئينيمه دولاشدي و مسئله‌نين نه يئرده اولدوغونو باشا دوشدوم. تئز آياغا قالخيب، غضبلي حالدا مرتضي خان قاچما گلديم- دئيه باشي آلولو حالدا قاچماغا باشلاديم.
ياري يولدا كندين دونيا گورموش آغ ساققالي مني باشاساليب، بير ته هر دالي قايتاردي. من بو جنايتين قاباغيندا بير ساعتده دايانا بيلمزديم. لاكن ذهنيمه گلن بير فكر منيم قلبيم اوچون بؤيوك بير داياق اولدو. همين گون باجي- قارداشلاريمي آپاريب قونشو كندده ياشان بير قوهوموموز گيلده قويدوم. اؤزوم ده آت ايله قاييديب باكيدا منيم مهربان، اوره‌يي آچيق بير خالام وارايدي، خالامين اري ده پليس اداره سينده افسرايدي. من نه اوچون باكييا گلديم،خالامين ارينه بيلديرديم. اما او منه نه هه، نه ده يوخ دئدي. بير ته هر مسئله‌نين اوستوندن سوووشدو. بير نئجه ساعتدن سونرا گئجه كئشيگينه گئده جك ايدي. او اداره‌يه گئدنده خالاما دئميشدي كي، قوچعلي‌ني بيرته هر راضي سال، اؤزوده نه قدر پول ايسته‌سه وئر گئتسين.
خالام اري اداره‌يه گئدندن سونرا ، سانديغيني آچيب، و اوردان تزه بير سلاح چيخارتدي. من ايندييه كيمي اليمه تفنگ آلماميشديم، خالام گئجه سحره كيمي گولله آتماغي و اونون نئجه آچيليب قوشولماسيني، آتيشما زماني دشمندن نئجه گيزلنمه يي و دئمك اولار تفنگين بوتون رمزلريني منه اؤيره دندن سونرا، او وقتين پولومنه نئچه مانات، همچنين اؤزونون قيمتلي بيلرزيگيني چيخاريب منه وئردي و دئدي: هارا گيره دوشدون مني خبر ائله، اما دشمني راحت ائتمه‌ميش بير لحظه ده اوتورما! بونو دئييب بير- بيريميزدن آيريلديق.
گونشين حرارتي گئتديكجه آزاليردي، يايين امانسيز ايستيسيندن جانا گلميش خرمنچي لر راحت نفس چكمه‌يه وقت تاپميشديلار. بيري ماللاريني قيراغا ووروب، قان ترين ايچينده استكان- استكان چاي ايچمه كله مشغول ايدي. بيري كؤلگنديريك آلتيندا راحت اگله‌شره‌ك سيگاريني سوموروردو.
بيريسي تله‌سيك حالداماللاري كولش اوستونده تئز- تئز اوطرف بو طرفه قوووردو كي، گون اييلمه ميش بلكه ايشيني آخيرا چاتديرسين، مرتضي خانين خرمن ليگي كند خرمن لريندن آرالي، چايين اوتاييندا بوشلاييب، بير نئچه طرفدن خانين محصولونو دؤيور دولر. مرتضي خان اورتا كولشين اوستونده ((وله)) مينيب، اؤكوزلرين له‌له‌مه‌سيني گؤرمه‌دن اوخويا- اوخويا ولين اوستونده اوطرف بو طرفه گئديردي. علتي هئچ كيمسه‌يه معلوم اولمايان خانين بيردن- بيره شاققاناق چكيب، گولمه‌سي خرمنچي لرين‌هاي- كويونه قاريشيب، ايتيردي. خان بير نئچه ساعت بوندان قاباق بولاقدان ايري سهنگ آپاران كيچيك ياشلي قيزين دالينا دوشوب، اونا ياخينلاشماق ايسته‌ ينده قيز، قور خودان سهنگي يئره آتيب، قاچديغيني يادينا سالاراق بيردن- بيره اوجادان گولمه‌گه باشلادي. گولمكدن اوغونا خان گاه او اؤكوزون او استونه و گاه دا بو اؤكوزون اوستونه آغناييردي قديني دوزلديب تنبل- تنبل گولن خانين قاشقاسينا ده‌ين گولله خرمنچي لرين هاي- كويونون بيردن- بيره ياتماسينا سبب اولدو. خرمنليگه ائله بير سكوت چؤكدوكي، گل گؤره‌سن- ائله بيل قورباغا گؤلونه ايري داش سالدين.
قوچعلي مرتضي خاني اؤلدوره‌ندن سونرا قميشليكدن سوزوله- سوزوله اكيليب ياخين كندلرين بيرينده گيزلنيب قالدي.
اربابي نين اؤلوموندن قورخويا دوشن مباشر بيلميردي نئيله‌سين گاه كولش اوستونو آل قاني ايله بويايان مرتضي خانين نعشينه باخيب، باشيني توولاييردي، گاه خانين فلاكتله جان وئرديگيندن سئوينن كندليلره مراجعه ائده‌رك، ((بوندان سونرا گؤرون سيزه نئچه‌يه باخار.))- دئيه بوغولوب آچيليردي. كندليلر مرتضي خانين اؤلوموندن شاد اولسالاردا آرتيق قورخوردولار. ائله بيل اونلار بيليرديلر كي، بو ساعت دؤلت مامورلاري تؤكولوب، كندي چاپيپ تالاياندان سونرا هاميني حبسه سالاجاقلار. اما ايش، كندليلر فكرلشديگي كيمي بيتمه‌دي.
چونكي مرتضي خان قوچعلي نين الي ايله هلاك اولموش دئيه باش فرمانده مامورلارينا امر ائتدي كي، تئزليكله قوچعلي توتوب گتيرسينلر.
منطقه بير- بيرينه قاريشميشدي، دولت مامورلاري هر طرفدن قوچعليني آختارماغا باشلاسالاردا بير ايش گؤره بيلمه‌ديلر.
قوچعلي بير مدت او كندن- بو كنده، بو كندن او كنده كئچيب، مامورلارا توتوق وئرمه‌دي. نهايت تصميميني توتوب، تفليسه يوللاندي، تفليسده آذربايجانلي چوخ اولسادا،  ياشاييش اونا چوخ چتين ايدي باشي نين اولوب، كئچميشيندن دانيشان قوچعلي دريندن بير آه چكيب، ياريم ساعتدن چوخ يئرده قاليب، سويويان چاييني ايچمك ايسته ديكده، دئديم كي، قوچعلي عمي قوي دوروم چايي قيزديريم آنجاق سني الله حوصله‌دن گئديب، دئيه اوجاغي تزه‌دن ياغديرماغاگئتديم چايداني قيزديريب گتيره‌نده قوچعلي عمي دئدي بو صحبتي قوي قالسين سونرايا، بير گون يئري گلر قالانيني تعريفله‌رم. قوچعلي عمي‌نين بو تئزليكده حوصله‌دن گئتمه سينه ناراحت اولسام دا سؤزو بيرده چئويرمه يه اوتانديم… بيردن بيره سوسماغيمي گؤره‌ن قوچعلي عمي چاييني ايچه- ايچه:
-   آي اوغول سن نه ديمه دوشرسن، هله باخ گؤر آخري نه اولور. بيرده مندن بو راحتليغا ال چكيرسن، هر حالدا سحره كيمي اولسادا اوتوروب باشيمين احوالاتيني سؤيله يه جگم، سنه شوخلوق ائله ييرديم، هم ده چوخدان اوره‌ييم ايسته ييردي كي، چكديگيم دردلري، ييغيب ساخلاديغيم غملري بيرينه دانيشيم، بلكه بير آز يونگوله‌شيم دئيه تزه‌دن سؤزه باشلادي.
هه اوغول تفليسده باشيم داشدان- داشا دگدي، گون اولور دو كي، گئجه‌لري آج ياتيرديم. بيلميرم اليمه هاردان بير- ايكي تومن پول دوشدو كي، تئز قاچيريب بير- ايكي چؤره‌ك آلديم. قهوه‌خانا ده اوتوروب اشتها ايله يئمه گه مشغول ايديم. تفليس- ين ((شيطان بازاري)) ياخينليغيندا يئرلشن. بازار ياخين اولدوغو اوچون هميشه شولوق اولاردي. اونا گؤره آغيز دئيه‌ني قولاق ائشيتميردي. سن دئمه بو شولوقلوغا باخماياراق قهوه‌چي نين سونرا گؤزو منده‌ايميش. باشيم يئمكدن آچيلاندان سونرا گؤردوم بو كيشي بير لحظه‌ده اولسون مندن يان اولمور. بونا گؤره بير آز تشويشه دوشوب، دئديم ((اولمايا بو كيشي مني تانييير)) بونو دئيب، اوردان بير تهر چيخماق ايسته ديكده قهوه‌چي منيم بيكار اولوب- اولماديغي سوروشدو. بيلدي كي، منيم اليمده ايشيم يوخدور. تئز دئدي كي، سحر گل بوردا منه كؤمك ائله، سنه بير شئي وئره‌ريك. من((باش اوسته گلرم))- قهوه خانادن چيخديم.
ايش تاپديغيم اوچون گئجه يوخوم آپارميردي. بيليرديم كي، بوندان سونرا آج قالمايا جاغام، هله اوسته ليك باجيلاريمادا كؤمك ائده جگم. اوگونون سحريسي ايشه باشلاديم، قهوه خاناني ياخشي اداره ائتديگيم اوچون استاديم منه آرتيق مزد وئريردي. نه باشيزي آغريديم آز مدت چكمه‌دي، بير آز ال- آياق ائله ييب، جاده قيراغيندا كيچيك بير قهوه خانا آچديم. قهوه خانا نين موقعيتي ياخشي اولسادا تزه آچيلديغي اوچون بير- ايكي گون گلن اولمادي. گؤرودون سماوري آليشديريب، چايي دمله‌يندن سونرا، اوتوروب مشتري گؤزلمكدن يامان داريخيرديم. هر دن اؤزومه داياق وئريب، مخصوص لحن ايله‌ آي قهوه‌چي قارداش تئز اؤل تله‌سيرم منه بير چاي گتير- دئيه آياغا قالخيب، بير چاي تؤكوب غرورلا ايچيرديم يئنه بير آز گؤزله ييب گؤردوم كي، مشتري گلمه‌دي. گئنه اؤزوم اؤزومه امر ائديب چاي تؤكوب ايچيرديم. همين گونلرين بيرينده قوه‌خانايه ايكي نفر داخل اولدو. اونلارين قاباغينا چايي قويا- قويا اؤز اؤزومه: ((اولمايا بونلار مني توتماغا گليب؟)) دئيه جاپي ميز اوسته قوياندان سونرا سماورين دالينا كئچيب، آتدان- آتدان اونلاري سوزمه گه باشلاديم. مشتريلر چايلاريني آرخايينليقلا ايچندن سونرا جيبلريندن بير عكس چيخاريب)) آي كيشي گل گؤر بو عكسين صاحيبيني تانيييرسان يا يوخ))- دئيه مني چاغيرديلار. من عكسي گؤره‌نده مسئله‌نين نه اولدوغونو آچيق- آشكارا باشا دوشدوم. هر شئي آيدين ايدي. اونا گؤره قاييديب دئديم: نييه تانيميرام. بو منيم عكسيم دير. سيزده نه گزير. مشتريلر بير چوخ گولندن سونرا آشاغي طرفدن اگله‌شن مامور: قوچعلي سنين بو مردانه‌ليك خصوصيتين بيزيم ال- قولوموزو سست ائتدي بيز سني توتماديق.سن ده سعي ائله بوردا قالما، حيفسن توتوب اؤلدورره‌لر- دئيه يولداشيني آياغا قالخيزيب، چيخيب گئتديم روسيه‌يه، روسيه ده فحله‌ليك ائله‌ييرديم بير گون ايشدن قاييديب، خيابانين كناريندا ناهارا مشغول ايكن بيريسي قولومدان ياپيشيب: آي فلاني گل بورا گؤيده آختارديغيميزي يئرده گيره سالميشيق، من اونا بير تپيك ووروب، قويدوم قاچديم، مامورلار سئل كيمي منيم داليمجا تؤكولدولر. بير تهراؤزومو شهردن قيراغا چكديم،  سحره كيمي مامورلار نه قده‌ر چاليشديلار مني نه توتا بيلديلر نه ده…
مامورلار مني توتماقدان اميدلريني تماميله اوزموشدولر، بير- ايكي ساعت گيزله‌نيب، قالاندان سونرا باشيمي قووزاديم كي گؤروم مامورلار وار، يا يوخ بير وقت آييلديم گؤردوم كي، مريض خانه‌ده‌يم. هه اوغلوم بو چاپيق كي، گؤروسن ائله همين چاپيقدي من دئديم: قوچعلي عمي دئي گؤروم سونرا نه اولدو؟
نه اوجاق عومرومو زنداندا چورودوب، قويماديم ناموس لكه‌سي اوستومده قالا… من قوچعلي عمي ايله آيريلاندا گون ده تزه- تزه چيخماغا باشلاييردي.

یازان:  بهروز ايماني

اوغورلانمیش هدیه

 

بئله روايت ييرلركي، قديم زمانلاردا دؤرد نفر اكينجي مملكتين پادشاهي نين يانينا گئديرميش. اونلارين بيري حكمدار اوچون قيمتلي بير هديه آپاريرميش. اونا گؤره يول اوزونو كيسه‌سي‌نين آغزيني آچيب، هديه‌نين اولوب، اولماديغيني يوخلايير گؤروردوكي، شاها آپاريغي تحفه يئرينده دير. باشيني آشاغي ساليب آرخايين- آرخايين يولونو گئديردي. سن دئمه يول يولداشلاريندان بيري فرصت آختارييردي كي، اونو بير تهر اكسين، آنجاق فرصت اله دوشموردوكي، دوشموردو. نهايت گئجه اولدو. هامي ياتاندان سونرا يولداش كيشي‌نين عتيقه‌سيني اكيب قويدو جبينه. خوروزون بيرينجي بانيندا كيشي اوياندي باخيب گؤردو، له‌له كؤچوب يوردو قاليب. اولجه ايسته‌دي هاي ساليب، دئسين كي منيم عتيقه‌مي كيم اوغورلاييب وئرسين، يوخسا يا سيزه وئره‌ن ا… يا منه.
بير آز فكرلشيب، دئدي: ((يوخ، گئديريك پادشاهين يانينا اوردا شكايتمي دئيه‌رم، چونكي بو اوچ نفر مني بو ايتين قودوران يئرينده اؤلدوروب عتيقه‌ني ده آپارارلار.))
كيشي بؤ مسئله‌ني بير چوخ گؤتور- قوي ائده‌ندن سونرا تصميم توتدوكي، بو باره‌ده هئچ كسه بير سؤز دئمه سين. ائله ده اولدو. بير نئچه منزل گئدندن سونرا گليب چاتديلار پادشاه اولان يئره.
اجازه آليب، حكمدارين يانينا گئتديلر. هره اؤز درديني دئييندن سونرا پادشاه اونلاري مرخص ائتدي. اكينچي‌لر ايكي قات پادشاها تعظيم ائله‌ييب، بير- بير اوتلاقدان چيخديلار. عتيقه‌سيني اوغورلادان آدام بير آز آياق ساخلاييب، حكمدارا دئدي‌كي: ((قبله عالم ساغ اولسون گونلرين- بير گونو حيطي قازيرديم، بيرده- بيره قازماما قيمتلي بير شئي دييب، چيخدي ائشيگه. ائله همين يئرده فكرلشديم كي، اونو سيزين قوللوغوزا گتيرم، دئمه قسمت اولماياجاغميش. اونا گؤره كي، منيمله گلن دوستلاردان بيري نامردليك ائديب، سيزه گتيرديگيم عتيقه‌ني اوغورلاييب، مني سيزين يانيزدا خجالت ائله‌دي. حكمدار كيشي‌نين سؤزلريني ائشيدندن سونرا دستور وئردي او اوچ نفري تازه‌دن اونون يانينا گتيرسينلر. اونلار گلمه يينه گلدي. آمي پادشاه نه قدر اونلاري سيلكه‌لدي كي، گؤرسون اونا گتيريلن هديه‌ني كيم گؤتوروب، گؤردو يوخ هئچ كس بوينونا آلمير. حكمداردا او حكمدارلاردان دئييلدي كي، هر بير يونگول سؤز اوچون جوشوب- داشسين. اونا گوره قالان اوچ نفره دئدي كي، گئدين سحره كيمي ياخشي فكرلشين، بيرده اوغرو تاپيلماسا آنالاريزي آغلار قويوجاغام- دئيه، اونلاري مرخص ائتدي. اكينچي‌لر گئتمه يينه گئتدي. اما حكمدار يامان ناراحت ايدي. اونا گؤره ناراحت ايدي كي، بو مسئله‌ني عذاب- شكنجه‌ايله آيدينلاشديرماق ايسته ميردي. آنجاق اوندان ساوايي بير چاره‌سي قالماميشدي.
ايندي سيزه هاردان خبر وئره‌ك كيمدن دئيه‌ك، حكمدارين قيزيندان، قيز باخير گؤرور آتاسي ائله ناراحت ديركي، بو ساعت پيچاق ووراسان قاني چيخماز، اؤزوده عصباني حالدا اوتاقدا اويان- بويانا گئدير. قيز ايره‌لي گئديب، آتاسي‌نين بئله ناراحت اولدوغونون علتيني سوروشوب، بيلندن سونرا آتاسينا دئيير: سيز بو باره‌ده هئچ ناراحت اولمايين، چونكي من بو مسئله‌ني ائله حل ائده‌رم  كي، هئچ كيمسه يه ظلم اولماز. بو مسئله‌نين حلي پادشاه اوچون نه قدرچتين گؤرونسه‌ده قيزي‌نين آغيللي اولدوغونو چوخدان بيليردي اونا گؤره بير آز آرخايينلاشيب، ياتاغيندا اوزانيب، ياتدي… سحر آچيليب، آچيلماميش اكينچي‌لر شاهين حضورونا گتيريلدي، قيز اونلاري سؤزه توتوب دئدي:
اللهدان گيزلين دئييل سيزده‌نه گيزلين، بيزده سيز چوخ گزيب آرتيق تجربه قازانان آداملارا اوخشاريير سيز، اونا گؤره گلديم، گوروم منيم مسئله‌مي حل ائده بيلرسيز يا يوخ؟
اكينچي لرين دؤردوده دئديلر: سن سؤزونو دئي گؤره‌ك، نه اولور. قيز سوزه باشلادي:
دئيير بير نئچه ايل بوندان قاباق فلان مملكتين شاهي‌نين قيزي بير گون باغا گزمگه چيخير. گزديگي حالدا گوزو بير چيچگه دوشور. قيز ها چاليشيركي، گولو بير تهر درسين، دره‌بيلمير. سن دئمه باغانين اوغلو او طرفده باخير، گؤرور، بير گوزه‌ل قيزدير، اوزوده، سئچديگي گوزه‌ل بير چيچگي آغاجدان دره بيلمير. اوغلان ايره‌لي گئديب، گولو دريب، وئرير قيزا. قيز، اوغلاندان تشكر ائله‌ييب اونا دئييركي: سن منيم نه ايسته‌ييرسن؟ اوغلان دئيير، من سندن بير شئي آلماق تمناسيندا دگيلديم. ايندي كي اؤزون اصرار ائله‌ييرسن، من سندن اونو يانيما گله‌سن او پالتاردا سني بير دفعه گؤروم. قيز راضي اولوب، قصره قاييدير…
بير نئچه مدت كئچندن سونرا شاهين قيزيني وزيرين اوغلونا اره وئريرلر. توي گونو قيز آداخليسينا دئيير: ((من فلان باغبانين اوغلونا سؤز وئرميشم، بخت ائوينه گئتمه زدن اول گلين پالتاريندا، اونون يانينا گئديب، او مني بو پالتاردا گؤرندن سونرا، قاييديب، گلم، اجازه وئريرسيز؟ اوغلان اونون جوابيندا نه عيبي وار- دئيه، راضي اولور.
شاه قيزي اؤزونه مخصوص اولان گلين پالتاريني گئيب، باشدان- آياغا قيزيل- گوموش ايله بزه‌نندن سونرا، باغبانين اوغلو اولان مكانا ساري يولا دوشور…
شاه قيزي تله‌سيك گئدير. بير آز شهردن آرالانيب، آرالانماميش بير شير اونون قاباغيني كسيب دئيير: بني‌آدام بيزلره چوخ اذيت ائدير، ياخشي اليمه دوشوبسن، اونلارين عوضيني سندن چيخاجاغام. قيز شيره التماس ائله‌ييب دئيير: آي شير قارداش من باغبانين اوغلونا سؤز وئرميشم، توي پالتاريندا اونون يانينا گئده‌م. اجازه وئر قوي گئديم اونو گؤره‌ندن سونرا گلرم، مني اؤلدوره رسن.
شير دئيير: عيبي يوخدور گئت اؤز عهديني يئرينه يئتير قاييداندان سونرا حتما سني ديديب پارچالاياجاغام. قيز اوردان اوزاقلانيب، گئدير…
قيز بير- ايكي آدديم آتيب، آتماميش بير اوغرو يولونو كسيب، دئيير: هه نئچه گون دور اليمه هئچ نه دوشمور، ياخشي اولدو سن گلدين، تئز اول هر نه يين وار سويون وئرمنه يوخسا بو قلينجلا سني تيكه- تيكه دوغرارام. شاه قيزي اوغرونون بو ايشيندن چوخ ناراحت اولور اونا گؤره علاجسير قاليب شيره دئديگي سؤزو اونا دئييب، يالوارماغا باشلايير… اوغرودا راضي اولوب قيزا يول وئرير…
شاه قيزي باغا گيريب، اوغلانين يانينا گئدير. بو وقت اوغلاني يامان يوخو توتموشدو. قيز اونو بير تهر يوخودان اوياديب، دئيير: اگر فلان زمان يادنيزدا اولسا سيز بو باغدان منيم خوشوما گلن چيچگي دريب، منه وئرديگيزه گؤره سوز وئرميشديم كي، گلين پالتاريندا اول سيزين يانيزا گليب، سونرا ار ائوينه گئده‌م. ايندي بوگون اؤز عهديمه وفا ائتمك اوچون سيزين يانيزا گلديم. اوغلان شاه قيزينين عهد- پيمانا بو قدر صادق اولدوغونا مينلرجه آفرين دئييندن سونرا، قيزين بو عمليندن اوتانيب، دئيير: سيز مني چوخ باغيشلايين كي، بوش يئره سيزه زحمت وئرميشم. او وقتلر منيم ياشيم آزايدي، اوشاق‌ايديم، بيلمه‌ييب سيزينله بئله شرط باغلاميشديم خواهش ائدير. بويورون گئدين، اريز سيزي گؤزله‌يير، ساغ اولسون كي، صادق قيزسيز.
قيز قاييديب اوغرونون يانينا گلير و اونا دئييركي، ساغ اولون منه بو فرصتي وئرديزكي اؤز عهديمه صادق قالام. بو سيز بودا منيم وار- يوخوم، آپارين حلاليز اولسون. اوغرو قيزين بئله صداقتلي اولدوغونا گؤره اليندن هئچ نه‌ييي آلماييب، يولوندان چكيليب گئدير، قيز اوغرودان قورتاريب، شيرين يانينا گلير. شيرده اونون بو قدر ياخشي اولدوغونو گؤروب، يولوندان چكيلير…
اكينچي‌لر قيزين سؤيله ديگي بوناغيلا يامان قولاق آسير و گؤزله‌يير ديلركي، قيز ماجرانين داليسيني دئسين، ائله اكينچي‌لر بو فكرده اولاركن شاه قيزي اونلاردان سوروشوب دئدي: دئيين گؤروم قيزين آداخليسي ياخشي‌دير، باغبانين اوغلو، شير و يا اوغرو، هانسيسي؟
اكينچيلردن بيري وزيرين اوغلونو، بيري باغبانين اوغلونو، بيري شيري او بيريسي ده اوغرو دئديگي زمان. اوغورلانان عتيقه‌نين كيمده اولدوغو آيدينلاشدي…

یازان:  بهروز ايماني

جیران و قوشلار

 

اوجو ـ بوجاغي گؤرونمه¬ين بير چؤل وار ايدي. اورادا قوشلار و چوخلو اوت يئيه¬ن حيوان ياشاييردی. بو چؤلده اوت يئيه¬ن حيوانلاردان و قوشلاردان آيری هئچ بير شئی يوخ ايدی. چؤلون اورتاسيندا يئکه بير گؤل¬ده واريدی. حيوانلار و قوشلار هميشه گؤلون اطرافينا ييغيشيرديلار. قوشلارين و اوت يئيه¬ن حيوانلاری ياشاييشی فقط او گؤله باغلي ايدی. ياز گلنده گؤلون سويو چوخالاردی و يان ـ يؤوره¬سينی جوربه¬جور بيتگی¬لر آلاردی.
قوشلار و اوت يئيه¬ن حيوانلار آجيغان زامان گؤلون قيراغيندا بيتن گؤيرتيلردن و جوجه¬رميش دنه¬لردن يئييرديلر , سوسايان زامان¬دا گؤلون سويوندن ايچيرديلل.
ياز گئجه¬لری چوخ وقت گؤی گورولده¬ييب , ايلديريم شاخاردی , ياغيش ياغاردی. بعضا" دان يئری سؤکولنه کيمی ياغيشين ادامه¬سی اولاردی. ياغيش چؤلو ياشيل ائديب , طراوتينی بيره اون آرتيراردی. طبيعتی ياراشيقلی گؤره¬ن قوشلار وجده گليب نغمه¬لر قوشارديلار.
قوشلارين ترنومو هامينی سئوينديره¬ردی.
قوشلار و اوت يئيه¬ن حيوانلار هميشه بير ـ بيری ايله دوست کيمی ياشايارديلار.

٭٭٭

ايللرين بيرينده  و قار ـ ياغيش يئره توشمه¬ميشدن قاباق فيل¬لردن بير سوروسو گليب , گؤلون سويونو خورتوملاری ايله چکيب قوروتدولار. سونرا گؤلده نه بير دامجی سو قالدی , نه ده قيراقلاريندا گول ـ چيچک بوته¬لری. گؤلده فقط بير نئچه کنگر و قالقان دوروردو. اونلاردان علاوه , هر شئی يانيب محو اولموشدو. اونا گؤره¬ده اوت يئيه¬ن حيوانلارين و قوشلارين ياشاييشی بير آز چتينه دوشموشدو. بير سؤزله دئسک , سوسوزلوق و آجليق اونلاری لاپ آياقدان سالميشدی. بئله¬ليکله¬ده اونلارطن هر بيری بير طرفه داغيلماغا مجبور اولدولار.
قوشلار و حيوانلارين چوخو , آجليق و سوسوزلوق نتيجه¬سينده اطرافا داغيلميشدی. اونا گؤره , اونلاردان فقط اؤرده¬ک , قارغا , جئيران و قمری قاليردی. بو دؤرد حيوان گؤلون قيراغيندا اوتوروب اؤز گرفتارليقلارينا فيکيرلشيرديلر. چوخ گؤتور ـ قويدان سونرا آخيردا بو نتيجه¬يه چاتديلارکی , گئديب هاميدان ياشلی و هاميدان تجربه¬لی اولان قاز خالادان کؤمک ايسته¬سينلر.
سن دئمه قاز خالا يئييب ـ ايچيب او قده¬ر يوخلاميشدی کی , گل گؤره¬سن. قانادلارينی ترپه¬ديب اوحاماغادا حالی قالماميشدی. بير گوشه¬ده ناراحت اوتوران قاز خالا اونلاری گؤروب , تئز ارزونو دوغرولتدو. سونرا آغير ـ آغير اونلاری قاباغينا چيخدی.
اؤرده¬ک دئدي :
قاز خالا سو هانسی طرفده¬دير ؟
قارغا دئدی :
سن هاميدان بؤيوکسن , دئ گؤره¬ک هانسی طرفده سو تاپماق اولار ؟
قاز قاباقدا , گئديردی. جئيران¬دا اونون دالينجا ياواش ـ ياواش آدديملاييردی. قارغا , اؤرده¬ک و قمری اونلاردان دالی قالماماق اوچون قاچيرديلار. اونلار اوميدلرينی قاز خالايا باغلاييب گئجه ـ گوندوز يول گئديرديلر.
اؤرده¬ک اوميدلی بير حالدا دئدی :
ـ قولاغيما ائله¬بيل سو سسی ده¬يير.
جئيران دئدی :
ديرناقلاريما ايليشن تيکانلاردا شئه حس ائديره¬م.
قمری دئدی :
سويون سويوقلوغونو ايندی دويورام.
قارغا دئدی :
بيزيم اوميديميز ايندی فقط قاز خالاميزادير.
دوغروداندا هاميسی اوميد گؤزلرينی قازا تيکميشدی. اونا گؤره¬ده اللرينه دوشنلری , تاپديقلارينی قازا وئريب دئديلرکی , « قوی اذيت چکمسين , بلکه بيزی بير طرفه يئتيردی »
اونلارين اوميدی قاز خالالارينا اوقده¬رگليردی¬کی , آخيردا , آجليق ـ سوسوزلوق هاميسينی آياقدان سالدی. قوشلار اوچماقلارينی جئيران¬دا قاچماغينی تماميله ياددان چيخارميشدی.
سحريسی گون جئيران دئدی :
منيم ديرناقلاريمدا آرتيق تاب قالماييب.
اؤرده¬ک دئدی :
منيم¬ده قانادلاريم قورويوبدور.
قمری دئدی :
جانيما او قده¬ر داش ـ کسسک دولوب کی , يئريمه¬يه طاقتيم يوخدور.
قارغا دئدی :
هوپبولماغا بئله قادر دئييلم.
اونلارين سؤزلرينی وئجينه آلمايان قاز دئدی :
تئز اولون بئله ناراحت اورتورماق عوضينه گلين بير شئی تاپين وئرين منه يئييم.
جئيرانلا قوشلار آغيزلارينی آچيب دانيشماق ايسته¬ديلر. او حالدا , اونلارين باشلاری¬نين اوستونه بير قوش کؤلگه¬سی دوشدو.
جئيران باشينی قالديريب چيغيردی :
باخين اوچاغان آغ قازدير. هارادان گليرسن نه ياخشی اوچورسان :
اوچاغان آغ قاز آدينی ائشيتمک همين يئره ائنيب دئدی :
به هارداسيز : چوخدان دير سيزی آختاريرام. قانادلاريز نييه بئله تؤکولوب؟ اؤزونوزونييه بئله حالا ساليبسيز ؟
قاز خالا دئدی :
ـ آماندی اونون سؤزونه قولاق آسمايين , سيزی اينديجه سو اولان يئره چاتديرارام.
اؤرده¬ک دئدی: ايندييه کيمی قولاق آسديق, دای بسدير.
قارغا دئدی:
من باخيرام گؤروم, اوچا بيليرم يا يوخ؟
جئيران دئدی:
بورادا نه اوت وار, نه¬ده سو. ايندی ديئين گؤره¬ک نه ايش گؤره¬بيله¬ريک؟
قمری دئدی :
سن بيزه فقط يول گؤستر !
جئيران دئدی :
بيلسه¬يديک بيزی بير يئره چاتديرا بيلرسن , اوندا سنين دالينجا گلرديک.
قمری دئدی :
تئز اولون , دئيين گؤره¬ک نه ائتمه¬لی¬ييک ؟
قاز خالا ديمديگيني يخاری قالديردی. سونرا قانادلارينا حرکت وئريب دئدی :
من ايندی بيليره¬م سو هاردادير. لاپ ائله بو ياخينلاردا سودا , وار يئمک¬ده. من نه ياخشی اوچا بيليره¬م , نه¬ده کی يئرييه بيليره¬م. اما بوغازيمی اوزاديب هر يانی گؤروره¬م. من بير شرط ايله سيزه کؤمک ائده¬رم. اودا بودور کی , گره¬گ هئچ کس مندن قاباغا کئچمه¬سين , هامی منيم داليما دوشوب گلسين. گره¬گ قارغا اوچماغيندان , و جئيران قاچماغيندان ال چکسين. ياديمدان چيخماميش اونودا دئمه¬لييم¬کی , هر کس يئردن هر نه تاپسا منه وئرمه¬ليدير. چونکی منيم جانيما قوت گلسه ياخشی بلدچی اولارام.
بو سؤزلری ائشيده¬ن قارغا , اؤرده¬ک , قمری و جئيران ساکت اولوب بيرسؤز دئمه¬ديلر , دئيه¬ده بيلمزديلر , چونکی اونلارين آيری چاره¬سی يوخ ايدی.
اونا گؤره¬ده هامی¬سی بيردن راضی اولوب دئديلر :
عيبی يوخدور , سن بيزه يول گؤستر , بيزده سن دئيه¬نه باخاريق. دئييب يولا دوشدولر.
جئيران دئدی :
دايانين گؤره¬ک , آغ قاز نه دئيير؟
اوچاغان آغ قاز دئدی؟
ـ سيز گئدندن سونرا چوخ اذيت چکديک. چوخ وقت¬لر آج ـ سوسوز قالديق. آمما سئوديگيميز يئردن ترپنمه¬ديک. نهايت يايين آخيرلاريندا ياغيش ياغدی. گؤلو ـ موزده اولکی حالينا دوشدو.
منی ده گؤنده¬رديلر سيزی آختاريب تاپام. دئيين گؤروم ايندييه کيمی نه ايش گؤروبسوز ؟ منيم بو باره¬ده سؤزوم يوخدور. آمما سيز او زامان بو قاز خالادان سوروشماديزکی , اوچماغا قادر اولان قوشو وقاچماغی باجاران جئيرانی , نييه اؤز اللريندن گلن ايشلردن قاباقلارينی آلير؟
قاز خالا بو سؤزدن اوتاندی و باشينی آشاغی سالدی . سونرا قاچيب بير داشين داليندا گيزلندی.
قوشلارلا جئيران يورغون اولسايديلاردا , اولکی يئرلرينه قاييتماغا تله¬سيرديلر. اونلار يولدا باشلارينا گلن ماجرانی آيری حيوانلارا نئجه دئيه¬جکلرينی فيکير ـ لشيرديلر. نهايت تصميم توتدولارکی , او بيری حيوانلارلا بيرليکده گؤتور ـ قوی ائله¬سينلر و بيرده فيل¬لری قويماسينلار گؤللری¬نين سويونو ايچيب قورتارسينلار.

یازان:  نيما يوشيج

او دلی قیلینج

 

گونش دوغوردي. هاوا ايشيقلانديقجا، گردمان قالاسينين محتشم برجلاري آيدين گورونمه گه باشلاييردي. اوزاقلاردا گوموش بير كمر كيمي پاريلدايان كور چايي اوزانوب گئديردي، كورين اطرافي مئشه ليك ايدي، گوز ايشله ديكجه اوزانان دوزلر ياشيلليق ايچينده اوزوردي. بورادا قديم بابالاريميزين اليله يارانميش گوزه ل بير آذربايجان شهري يئرلشميشدي. هئچ بير ياندان سس سمير گلميردي، قوشلار بيله يوخودا ايدي. ايلك باخيشدا بو شهرده حيات علامتي گورونموردي.
ايله بيل وقتيله بوراني زينتله نديرن انسانلار چوخدان هارا ايسه كوچوب گئتميشدي. گردمان سارايينين قوجا كشيكچي سي عادتي اوزره يئنه ده گنيش حياطده گزينير، آرا- بير دايانوب اطرافي دينله ييردي. بيردن او ياواش- آيدين ائشيديلمه گه باشلايان باغيرتي و قيلينج سسلرينه ديكسينوب اطرافي دقتله دينله مه گه باشلادي، ايله بيل ايكي بويوك دسته نعره چكوب بير- بيريله اولوم- ديريم ويريشينا گيرميشدي، قوجا، شهره دشمن قوشوني دولوشديغيني ظن ائديب حكمدارينه خبر آپارماق ايسته دي، بو آندا ويريشانلار حياطده گورونديلر.
قوجا كئشيكچي قهقهه چكوب گولدي، قوشون حساب ائتديگي آداملار يالنيز ايكي نفر ايدي، اونلاردان بيري دال- دالي چكيلير، اوبيري ايسه ايلديريم كيمي قاباغينداكينين اوستينه شيغييردي.
اونلار قوجانين بوردا اولماسيندان خبر سيزديلر، اونين قهقهه سيني بئله ائشيتميرديلر چوخ قيزيشميشديلار پولاد قيلينجلار يئنيجه دوغان گونشين قيزيل شعاعلاريني عكس ائده رك پاريلداشيردي.
ويريشان گنجلرين اوزي گولدي.
ايره لييه دوغرو شيغييان دليقانلي گردمان حكمداري((واراز)) ين اوغلي ((جوانشير)) ايدي.
اونلار قيلينج دوگوشديريب مشق ائديرديلر. قوجا كئشيكچينين گولوشي بيردن كسيلدي ، بئله گئتسه ياخشي تانيديغي بو گنجلر بير- بيريني هلاك نايده بيلر ديلر.
جوانشير قاباغيندا كي اوغلانا محكم بير ضربه انديره رك، اونين قالخانيني يارييا بولدي:
- آت يئره قيلينجيني، اورموز!- دييه باغيردي:- ارنلر اوچه تن دئميشلر... بونينلا سن اوچ دفعه دير مغلوب اولوبسان...
قوجا كئشيكچي يالنيز ايندي گوروب اوتانان اورموز جوانشيرين غلبه سينه دوزمييوب اعتراض ائتدي:
- يوخ، بو اولمادي، آياغيم داشا توخوندي. سن هله يالنيز ايكي ضربه انديرميشسن... من قصدأ خاطرينه دگميره م.
جوانشيرين دوداقلاريندا كي تبسم ايزلري سيلينوب يوخ اولدو.
- بو بهانه دير، دوستوم،- دئدي.
اونلار يئنه ويريشماغا حاضيرلاشاركن، قوجا كئشيكچي جوانشيره ياناشدي:
- من دعوانيزي آيرد ائده رم- دئدي.
قيلينجلار يئنه پاريلدادي، اورموزين ضربه سي چوخ ناگهاني اولدي، جوانشير ايكي آدديم گئري چكيلدي پرت حالدا گوزلريني دوگدي:
- باخ، بونا سوزيم يوخدير، - دئدي. ويريشاركن اوزون دانيشماق منه چوخ بها اوتوردي.
  قوجا كئشيكچينين ايشه قاريشماغينا احتياج قالمادي. جوانشير الينده كي قالخاني اوزونده ن كناره آتاراق اورموزين اوستينه جومدي.
- آل، بودا اوچ!- دييه سئوينجله باغيراراق اورموزا محكم ضربه ووردي- ايندي راضيسانمي؟
اورموز بو ضربه دن گوجله اوزيني دوغرولتدي قيلينجينين اوجوني يئره دايادي چيگنينين آغريسيني اونوتماق اوچون قوللاريني دورد- بئش دفعه هاوادا فيرلاتدي:
- چوخ گوزه ل- دئدي- من سنين مهارتيني اوره كدن تصديق ائديره م. بويوك حكمداريميز واراز دوغرودان دا خوشبختدير، اونين سويمه لي اوغلي جوانشير ايندي گردمانين ايگيد سركرده سي اولماغا دوغرودان دا لاييقدير... گل، گل اوزوندن اؤپوم!
قوجا كئشيكچي قيلينج مشقينين بئله قالماقالسيز قورتارماغينا سئوينيردي، اونين صدف كيمي آغ ديشلري پاريلدايير، ايري آلا گوزلري درين بير صميميتله آليشوب يانيردي. گردمان داغلارينين تميز هاواسيندا بويوموش بو قوجا يئتميش ايل ياشاميشسادا، هله قوجاليقدان شكايت ائتميردي، او جوانلارين بئله دوستجاسينا اوپوشديكلريني گوره ركن سئوينجدن ياشاران گوزلريني سيلدي و جوانشيره ياناشدي.
- اوغلوم- دئدي- دشمن بيرده اوستيميزه قيلينج قالديرسا، گردمان داغلارينين هئچ نه دن قورخوسي يوخدور، واراز قوجالوب گوجدن دوشسه ده جوانشير ساغ اولسون!
بيردن هاراداسا شيپور چاليندي، چوخ كئچمه ميش گردمان جنگاورلري بويوك ميداندا دنيز كيمي دالغالانوب تلاطمه گلدي.
وطنين آيدين سيماسي قارا بولوتلار اورتنده هميشه بئله اولاردي، شيپور سسلري هاميني چاغيراردي. گردمانين ايگيد سركرده سي ميداندا ديك بير يئرده گورونوردي. اونين بير سوزي ايله بو انسان دنيزي بير سمته دوغرو آخاردي. ائولرين دامينا چيخميش آلا گوزلي شمشاد بويلي قيزلار- گردمانين بو غنيرسيز گوزه للري- ماهني اوخويار و ووروشما ميدانينا يولا دوشنلره خير دوعا وئره رديلر. اونلارين ماهني سسيندن داغلار دره لر بئله وجده گله ردي.
اؤلوم سوزينين نه دئمه ك اولديغيني بيلمه ين گردمان ايگيدلري ووروشما ميدانيندا ييخيلوب حياطلا وداعلاشيركن ((ابديته قووشدوق)) دييرديلر.
ايندي ده شيپور چاليندي. ايندي ده گوزلر سركرده يه زيلله ندي، قوجا واراز اؤز ياخين آداملاري ايله برابر گلدي. گردمانين آناسي، وارازين اوزون و كشمكشلي حياتينين مهربان يولداشي جواهر خاتون دا گلدي.
انسان دنيزي سكوته غرق اولدو. واراز سوزه باشلادي. اونين سسينده غريب بير اومودسيزليك و يازيق بير تيتره ك واردي. هامي جبهه لر يارميش بو قوجامان سركرده نين سسيني ائشيدنده فلاكتين بويوك اولديغيني آنلادي.
واراز دئدي:
- عزيز اولاديم، بو قوجانين سوزلرينه دقتله قولاق آسين! مقدس گردمان اؤلكه سي بيزدن وفا ايسته يير. اودور، يئنه اوستوموزه دشمن گلير، چاپوب تالايان، ووروب ييخان، انصاف دييه نده، قيلينج چكه ن، ناموس دييه نده، اود ياغديران بير ياغي وار. اونين آدينا((وحشي خزر)) دئييرلر. اوستوموزه قان گلير، اؤلوم گلير. منده سيزه سون بورجيمي وئرمه گه گلديم، اوتوز ايلده هميشه اؤلوم بيزدن اوزاق اولدي، ناموسيميز تاپدانمادي، گردمان آدي گلنده، هامي اطاعتله باش اگدي. اما ايندي من قوجالميشام، بوگون سحر اوخ سوزدوروب قيلينج چالماق ايسته ديم، اللريم تيتره دي، سركرده نيز كيم اولاجاق! گوسترين!
آغ ساچلي، نوراني بير قوجا، حكمدارين اونينده احتراملا باش اگدي:
- اولو حكمدار!- دئدي،- اؤزون گوستر. اوتوز ايلده دوستيميزي دا، دشمنيميزي ده تانييان سنسن، كيم سركرده اولسا، ايگيدلريميز اونين بير سوزي ايله داغلاري يئريندن اويناداجاقلار.
واراز نوراني قوجانين اوزونه حرمت ائتديسه، سوزينه باخمادي. ائلين سسين دينله مك ايسته دي:
- كونولليلر ميدانا چيخسين،- دئدي.
بو آندا اورموزين قيلينجي پاريلدادي. او، وارازين قارشيسيندا اگيلدي، تعظيم ائتدي، قيلينجيني اويناتدي:
- بويوك حكمداريميز!- دئدي،- من آرتيق يئتگين بير جنگاورم، سركرده ليك قيلينجيني منه وئرين!
واراز اونون جسارتيندن راضي قالديسادا، فكرينه شريك اولمادي.
- ايگيد اوغلوم،- دئدي،- سن هله جوانسان. سركرده يه قيلينجي حكمدار وئرمه ز، ووروشما ميداني وئره ر.
اورموز بير داها دينمه دي، حكمدارين سوزلري اوني قانع ائتدي. سونرا جوانشير ميدانه چيخدي.
- منيم ده سوزيم واردير، آتا،- دئدي، دشمن سركرده سينين گوموش دسته كلي قيلينجيني آلاجاغيما سوز وئريره م.
واراز اوغلونون دا جسارتين بگه ندي، اما اوني داها چتين سيناقدان كئچيرمه ك ايسته دي.
- بلكه بيردن او سني مغلوب ائتدي؟
جوانشير سسيني اوجالتدي، بويوك بير غرورلا جواب وئردي:
- كور چايي دايانار، واراز اوغلو باسيلماز!- دئدي.
هامي جوانشيره افتخارلا باخدي، واراز ايسه، تجربه سيندن بيليردي كي، چوخ زمان قشنگ سوز دئمه گي باجاران آداملار، چتين حاللاردا قهرمانليق گوسترمكدن عاجز اولورلار. جوانشيره دقتله باخدي، سونرا دونوب جواهر خاتونين راييني بيلمه ك ايسته دي.
- اوغلون سركرده اولماق ادعاسيندادير، سن نه فكرده سن؟
جوانشيرين مهربان آناسي دينمه دي، واراز يئنه اوغلونا باخدي، اورموزا دئديگيني تكرار ائتدي:- هله جوانسان، اوغلوم ! دئدي.
جوانشير آتاسي ايله راضيلاشمادي. هامي ائشيتسين، دييه، سسيني داهادا اوجالتدي:
- اون دورد ياشلي بير حكمدار تانييرام كي، قانلي ووروشما ميدانيندا دشمن سركرده سينين باشيني بدنيندن آييردي.
واراز تجربه لي سركرده ايدي:
- قوشونين باشچيسي اؤلسه ده، محكم قوشون داغيلماز!- دئدي.
جوانشير چوخ سكوته دالدي، آتاسينين بو فكريني ده جوابسيز قويماق ايسته مه دي:
- من دشمن سركرده سيله قوشونيني داغيتديقدان سونرا قاباقلاشاجاغام، دئدي.
واراز ايسته كلي اوغلونون چوخ عقيللي بير گنج اولديغيني ياخشي بيليردي، لاكن اونين بو جوابلاريني ائشيتديكدن سونرا، جوانشيره محبتي داها دا آرتدي.
- ايله ايسه، تدبيريني سويله، اوغلوم،- دئدي.
- ووروشمانين سونيني گوزلرسن، آتا!- دييه جوانشير يئنه غرورلا جواب وئردي.
سونرا واراز اوزوني خلقه توتاراق سوروشدي:
- اولادلاريم! سيز نه دئييرسينيز؟
- راضييق، راضييق!- دئديلر.
ايله ايسه اوغورلار اولسون، بالا... اونوتما كي، گردمان تورپاغينين سرحدي كور چايينين اوتاييندان باشلانير.
- بوني بيليرم، آتا... قوي مهربان آنام منه خير دعا وئرسين.
بوتون خلقين گوزي گردمانين آناسي جواهر خاتوندا ايدي، اونون هر بير كلمه سيني ياخشي دينله مك اوچون هامي بوتون دقتيني اونا وئردي.
جواهر خاتون دئدي:
- ايندي ده منيم سوزلريمي دينله، اوغلوم، بير زمان، هله سن اوشاق ايكن دعواده، دشمنين پولاد قيلينجي مني سينه مدن يارالادي، من آغلاديم، اوغلوم! ((جوانشيريم ساغ اولسون)) دئديم، ائوه قاييتديم. سنين سينه ني تازه آل قانيملا بوياديم. من دواسيز- درمانسيز ساغالديم. سن ده بويويوب ايگيد اولدين، ايندي ووروشما ميدانينا گئديرسن. آتاني دا، مني ده سن عوض ائديرسن. چاليش كي، دشمن سني آرخادان وورماسين، سينه دن آلديغين سنه اؤلوم يوخدور، آنانين صاف قانينا خنجر باتماز.
آنانين خير دعاسيني ائشيدندن گردمان جنگاورلري قيلينجلاريني قينيندان چيخاروب هاوادا اويناتديلار.
- ساغ اولسون آناميز!- دئديلر.
سونرا جوانشيرين سسي ائشيديلدي:
- ايگيدلريم!- دئدي،- آتام مني جوانسان سوزي ايله يولا سالير، آنامين خير دعاسي ايسه، قوللاريما قووت، گوزلريمه ايشيق وئرير. آنام بيزي امتحانه چكير. منيمده شرطيم وار هر ساعتده يئددي قاصد محاربه ميدانيندان آناما خبر گتيرسين. باخ، بورادا، گردمان سارايينين قارشيسيندا ايكي جرگه دليقانلي دوزولسون، بو جرگه نين بيرينده يئددي اوغلان، الينده قيلينج- خنجر، او بيرينده ايسه، يئددي قيز، الينده گول- چيچك، دايانسين. مغلوب اولوب قاييتسام، قوي او يئددي جنگاورين هره سي منه ساغالماز بير يارا وورسون، غالبيته گئري دونسه م، يئددي قيز اوستيمه گول- چيچك سه پسين...
واراز بو شرطه راضي اولدو.
- اوغلوم،- دئدي،- دشمنين قارا ديرناقلي آتلاري كورون مقدس سولاريندان بير داملا بيله ايچرسه اونوتما كي او قيلينج يارالاريني سنه يئددي ايگيد يوخ، بوتون گردمان اؤلكه سي  ووراجاقدير. اوستون گلسه ن، اوستينه او گوللري، چيچكلري بوتون گردمان سه په جك.
جوانشير قوجا آتاسينين بو سوزلريندن داهادا روحلاندي.
- اوغوريميز خوش اولارسا، يئنه ده بورادا گوروشه ريك، آتا،- دئدي.
اونين آغ ديرناقلي كهلن آتين گتيرديلر. جوانشير آتا- آناسينين اليندن اؤپوب، جلد آتا سيچرادي.
كهلن آت شاهه قالخدي.
گردمان جنگاورلري اوني بو حالدا گوره ركن، دونيالر قدر سئوينديلر. جوانشير مهربان آتاسي وارازه به نزه ييردي.
حركت شيپورلادي. گورلادي داغلار، دره لر تيتره دي ، جوان سركرده نين قوشوني حركته گلنده، واراز گوزلرينده كي سئوينج ياشلاريني سيلدي.
- الله سنه يار اولسون، اوغلوم! دئدي.
بير هفته كئچدي. جوانشيرين قاصدي گلمه دي. قوجا وارازين صبري توكندي.
- كيم بيلير، بلكه ده بوتون قوشون اسير دوشموشدور؟
آنا اوره گي بو آغير حكمه دوزمه دي، جواهر خاتون دئي:
- صبر ائت واراز! سن قوجالديغجا، حكمدار اولديغيني اونودورسان...
بو آندا سارايين ياخينليغيندا يئل قانادلي بير سوار گوروندي، جواهر خاتون اوني هامودان اول گوردي.
- او، جوانشيرين ائلچيسيدير،- دئدي.
هامو درين بير هيجان و انتظارلا آتلي گلن سمته باخدي، قاصد گلوب آتدان دوشدي و حكمدارلا جواهرخاتون قارشيسينداتعظيم ائتدي:
- مرد سركرده ميزين ايلك قاصدييم،- دئدي،- دشمن كورچايينين بري تاييندا ايدي، اوستيميزه اوجسوز- بوجاقسيز نيزه لر دنيزي آخوب گليردي. سركرده جوانشير گوزله دي، دشمني ياخينا بوراخدي، ايلك حمله ده دشمندن ايكي يوز و بيزدن ايسه اوچ يوز ايگيدين قاني كورچايينين سولاريني قيرميزي رنگله بويادي، ووروشما گئت- گئده داها دا قيزيشير. دشمن بيزدن اون قات گوجلودور، خزر سركرده سينين قارا ديرناقلي آتي انسان  قانينا حريصدير.
وارازين قاشلاري چاتيلدي، دوداقلارينا خفيف بير تيتره ييش سيزيلدي.
- گئت اوغلوم،- دئدي،- بو آجي خبري ائشيده ن آنالارين اوره گي قانا دونمه سين!...
قاصد يئنه تعظيم ائتدي.
- بويوك حكمدار،- دئدي،- ايكينجي قاصدده اينديجه گلر.
گتيريلن خبردن كدرلنميش جواهر خاتون، حمدارين اطرافينه توپلاشميش اوغلانلارا، قيزلارا اوزوني دوتدي:
- جوانشير،- دئدي،- بيرينجي شرطه عمل ائدوب قاصد يوللادي، گردمان ايگيدلري، سيزده اونون ايكينجي شرطينه عمل ائدين!
بويوك آنانين مقدس حكمينه عمل اولوندي، گنجلر ايكي جرگه دوزولديلر. بير ياندا قيلينجلار پاريلدادي، بير ياندا ايسه، گوللر- چيچكلر عطر ساچدي.
چوخ كئچمه ميش جوانشيرين ايكينجي قاصدي اؤزيني يئتيردي.
- بويوك حكمدار!- دئدي،- بير گردمان جنگاوري دشمن سركرده سينين قارشيسينا چيخدي، آتين قانتارغاسيندان توتوب ساخلاماق ايسته دي، كافر دشمن قيلينجلا جنگاورين قوليني كسوب آتدي، جوانشير نعره چكدي:(( اي، قورخ كي سن، باشيني ده ايتيرمييه سن!))- قانلي ووروش گئت- گئده دونياني بورويه ن مدهش بير طوفانا بنزه يير. دشمن بيزدن اون قات گوجلودور...
وارازين قاني باشينا ووردي. اونين گوزلرينده دونيا قارالدي، او تيتره يه ن اليني قيلينجا آتدي.
- اوخ،- دئدي- جوانشير، جوانشير... من اوتوز ايلده بئله آجي خبر ائشيتمه ميشديم.
ايكينجي قاصد اونا تسلي وئرمه ك ايسته دي.
- بويوك حكمدار صبر ائدين.
- جوانشير مغلوب اولارسا، اؤزوم قيلينجا ساريلاجاغام،- دييه قوجا واراز يارالي بير آسلان كيمي نعره چكوب يئري- گويي تيتره تدي، بو آندا اوچينجي قاصد آتيندان دوشه رك يارالي حالدا سلديره يه- سلديره يه گلدي، گوجله اوزيني دوغرولداراق، قيلينجينا داياندي، تعظيم ائتدي.
- بويوك حكمدار،- دئدي،- جوانشير دشمن سركرده سيله قاباقلاشدي. او، قارا ديرناقلي آتيني عزيز اوغلونيزين اوستينه سكيرتدي. اگري قيلينجيني دوز اونين باشينا انديردي. جوانشيرين آتي بيردن كناره سيچرادي وبيردن دائره ووراراق اؤزيني دشمن سركرده سينين اوستينه آتدي. بيرده ن نه گورسه ك ياخشيدير؟ بدندن آيريلميش بير باش هاوادا فيرلانير...
قوجا وارازين اوره گينده اوغول محبتي جوشدي.
- او كيمين باشي ايدي؟- دييه صبرسيزليكله خبر آلدي.
بو سوألي سانكي هامو بيردن تكرار ائتدي.
- او كيمين باشي ايدي؟
قاصد نفسيني دردي. اونين قانلي دوداقلارينا خفيف بير تبسم اوينادي.
- بويوك سركرده ميز جوانشيرين اودلي قيلينجي وحشي خزرين كله سيني قارا ديرناقلي آتيندان اون آدديم كنارا آتدي. سونرا جوانشير بير اووج سواري جنگاوريميزله مئشه طرفدن دشمنين آرخاسينا هجوم چكدي، قان سو يئرينه آخوب ياشيل دوزلري باسدي. گردمان ايگيدلري دوزلري حلقه ايچريسينه آلوب دشمني گئري قاچماغا قويماديلار. ايندي اونلار ايلديريم مثالي قيلينجلارلا دشمن عسكرلريني بيچيب توكورلر.
بويوك آنانين سئوينجي يئره- گويه سيغيشميردي، چتين سيناقدان چيخميش اوغلونين يارالي قاصدينه باخاراق يئنه امر ائتدي:
- قيزلار- دئدي- بو شاد خبرلي ائلچينين يارالاريني باغلايين، اونين سينه سي دشمن قيلينجينا قالخان اولموشدور.
قاصدين گوزلري سوزولدي.
- يوخ بويوك آنا!- دئدي- لازيم دئييل. من بير دقيقه دن سونرا ابديته قووشاجاغام، اوف... سو...
آلا گوزلي گردمان دلبري بوز كيمي سويوق چشمه دن سو گتيروب يارالي جنگاوره وئردي او ايچدي و سوزونه دوام ائتدي.
- ايندي منيم سون سوزيمي دينله يين- دئدي- سركرده جوانشيره مندن سلام يئتيرين ... دئيين كي...
بو آندا ماوي گويلرده اوزون بير دورنا قاطاري گوروندي، جنگاور اونلارين قافقيلتيسيني ائشيتدي، سون قووتيني توپلاياراق اوزوني اونلارا ساري توتدي:
- گويده اوچان ايپك قانادلي دورنالار! من داغلار قوينوندا كي طالستان كنديندنم، بوردان بير باش بيزيم شنليگه اوچون! انتظارلي آنالارا، مهربان باجيلارا، آل ياناقلي قيزلارا سويله يين كي، من اونلارين يوليندا ابديته قووشديم. منه هئچ بير زمان اؤلوم يوخدور!
او دوغرودان ابديته قووشدي، دورنا قاطاري اوزاقلاشدي داغلار قوينونداكي طاليستانا اونون سلاميني آپاردي...
يئنه شيپور سسلري گورلادي، ايندي جوانشير اؤزي گردمان ايگيدلري ايله برابر قاييديردي.
وارازين آلاو كيمي يانان گوزلرينده اوغلونين غلبه سيندن بير افاده وارايدي. او، جوانشير هله آت بئلينده ايكن، سوروشدي:
سويله، اوغلوم، سويله منيم كورپه پلنگيم، دشمن آتلاري كور چاييندان سو ايچه بيلديمي؟
جوانشيرين كهلن آتي شاهه قالخدي، بويوك بير قيلينجلار دنيزي گونشين آل شفقلريني عكس ائديردي، هامو اود كيمي پاريلدايان قيلينجلا حكمدارا جواب وئردي، جوانشير ديلله ندي.
- آتا:- دئدي- قارا ديرناقلي كافر آتلاري آنا وطنين مقدس  كور چايلاريندان ايچه بيلمه دي، لاكن دشمنلر اؤزلري بو سولاردان دويونجا ايچديلر.
سونرا وارازين سسي اوجالدي:
- گردمانا هئچ بير وقت اؤلوم يوخدور... اولادلاريم واراز اؤلسه ده، جوانشير ياشايير...- دئدي.
آلا گوزلي قارا تئللي شمشاد بويلو دلبر قيزلار، جوانشيري چيچك دنيزينده اوزدورديلر، اما يئنه اونون اودلي قيلينجي پاريلداييردي...
تاريخ ميلادينين يئددينجي عصرينده پارلاميش بو قيلينج اودلار يوردينين شهرتيني بوتون دنيايه تانيتدي.

یازان:  حسين مهدي

آغاجدان سوروش

مندن سوروشماكي، بوگون نه گوندور. من هاردان بيله‌جه‌يم كي، بو گون هانسي گوندور. سن مندن سوروش كي ساعات نئچه‌دي، من تئز دئيه‌رم نئچه‌دير. گرچي ياريم ساعات بوندان اؤنجه ساعاتي آچيب، هارا قويدوغومو بيلميرم ...
مندن سوروشماكي دونن نه گونو ايدي يا سحر هانسي گون اولاجاقدير.
من هاردان بيله‌جه‌يم كي، سحر و او بيريسي گونون آدي نه‌دير، يا دونن سيراغا گونون آدين من هاردان بيله‌جه‌يم، من بيليرم كي سيراغا گون، همين گوندور كي ايرضا طوطيني آپارميشدير. آنجاق هارا آپارديغيني بيلميرم من گؤردوم كي، گئدير الينده قفس، قفسين ايچينده ايسه طوطي وار.
اوره‌يين ايسته‌ييرسه ايرضاني تاپ، اؤزوندن سوروش... من بونو بيليرم كي، دونن همين گوندور كي سارلار آغاجدان اوچوب گئتديلر. مندن او گونون آديني خبر آلما، مندن سوروشماكي، هارا گئتديلر. من يالنيز اونو بيليرم كي، سارلار آغاجلاري تك قويوب، ري خارابالاري‌نين اوستوندن كئچيب گئتديلر و بيرده تاپيلماديلار. ايسته‌ييرسنسه هارا و هانسي گون گئتديلر. اونو آغاجدان سوروش. يقين اوگونون آديني خاطيرلايا بيلر، بلكه ده دئيه‌ركي سارلاري هارا گئديب، نه اوچون گئديب و نه اوچون بيرده قاييتماميشلار ...
مندن سوروشماكي، بوگون آيين نئچه‌سيدير، منكي بيلميرم ايندي هانسي آيدير، هاردان بيله‌‌جه‌يم آيين نئچه‌سيدير. سن مندن گؤيلرين (سبزيلرين) و مئيوه‌لرين آديني سؤروش كي، تئز دئييم بو اسفناج يا كرفسدير، او اوزومدور، يا آرموددور. من هر گون گؤي و مئيوه‌لرله باش قاتيرام. ممكن دئييل هر گون گؤردويوم شئيلرين آدلاريني بيلمه‌ييم ... منه ائله گليركي، الهي بلالار و طبيعي حاديثه‌لر نتيجه سيلينسين ... يعني بيلمه‌يك كي، هانسي زامانداييق بئله بير گون قاباغا گلسه، گؤره‌جكسينيز، دونيا نئجه بر بزه‌كلي شهره چئوريليبدير:
قاطارلار تونللرده، گميلر دنيزلرده طياره‌لر گؤيلرده اؤز چؤره‌لرينه فيريلداياجاقدير و بيلمه‌يه‌جك نئجه سمو ائله‌ميشلر ... هدفه دوغرو وورولان ايون توپلاري همين هدفين (دروازه‌نين) اوستونده قورويوب قالاجاقديركي، اويون سئوه‌رلرده ده بللي اولسون:
اگر هورا چكمه‌لي اولسالار، تئزليكله اؤزلرين راحات ائله‌سينلر، اگر سؤزلري يئرسيز و پيس اولارسا اؤزلريني يوباتماسينلار ...
ايندي دئيه‌جكسن: ديلسيز توپ هارا بو سؤزلر هارا؟ ... آمما بيليرم كي، بئله بير گون قاباغا گلرسه، يعني زامان ايترسه، هئچ بير ساپ، اينه‌يه ساپلانماياجاقدير و اؤز دؤوربرينه او قدر فيرلاياجاقدير كي، هانسي گون و هانسي ساعاتي معلوم ائديلر. دوغرودوركي، بيلمك ايسته‌ينلر، بيليرلر. باش وئرن هر بير حاديثه اوچون ايلك باشدان ساعات و زامان تعين ائديلميشدير ... ايندي زاماني ايتيرديكده، دئيه بيلمه‌يه‌جه‌ييك زامانين هاراسينداييق ...
من بو مكتوبو بوش بوشونا باشلاماميشديم. آغاجلارين تورموجوقلاريندان، قارانقوشلارين گليشندن باشا دوشموشدوم كي، نوروز ياخينلاشماليدير ... من بو مكتوبو نوروزون باشلانماسي اوچون باشلاميشديم. اينديكي بئله چيخدي و بئله اولدو، بئله ده دوام ائتديره‌جه‌يم.

یازان:  بهروز ايماني

بابک ناغیلی

 

بابکین باشچیلیغی آلتیندا آذربایجاندا آزادلیق مؤحاریبه سی
بابکین باشچیلیغی ایله خالق آزادلیق حرکاتینین یئنی مرحله سینین باشلانماسی.
خورّمیلر ایجماسینا باشچی اولدوقدان سونرا بابک بو واختا قده ر باش وئرمیش اؤسیانلاری تحلیل ائتدی. اونلار اوغورسوزلوغونون سبب لرینی آراشدیردی. بابک بئله بیر دؤزگؤن قناعته قالدی کی اؤلکه نی عرب اسارتیندن یالنیز خالقی آیاغا قالدیریب سیلاحلان دیرماقلا خیلاس ائتمک مؤمکؤن دؤر. او، اؤز آداملارینی آذربایجانین هر طرفینه گؤندردی . اونلاری عربلره قارشی مؤحاریبه یه چاغیردی. اؤلکه نین هر یئریندن مین لرله قئیرتلی ، وطن پرور ایگید لر سیلاحلاناراق بابکین بایراغی آلتیندا توپلاندی. دئییلیر کی بابکین عسگرلرینین سایی او قدر آرتمیشدی کی، پییادا حسابا آلینمادان ، تکجه آتلیلار ییرمی مین نفر ایدی. بابک اردو دا جیددی حربی اینتیظام یاراتدی . دؤیؤشلرده خؤرّمیلره خالقین ان جنگاور و جسور اوغوللاریندان مؤعاوییه، آبدوللا(هر ایکیسی بابکین قارداشلاری ایدی) ، تارخان، آدین(آیدین)، رؤستم ، ایسما ال-کؤردؤ و ب. باشچیلیق ائدیرلردی . اونلارین هر بیرینین ائله آدی عربلری لرزه یه سالیردی. بو حرکت ده موخالیف ائتنوسلار ،خوصوص ایله تورک ائتنوس لاری یاخیندان ایشتیراک ائدیرلردی . آزادلیق اردوسونون اساس حرکت وئریجی قؤوولرینی کندلیلر تشکیل ائدیردی . اورادا شهر یوخسوللاری ، صنعت کارلار ، ایری و اورتا فئوداللار و اهالینین مؤختلیف طبقه لریندن اولان آداملار دا آز دئییلدی . مؤحاریبه نین گئنیش وؤسعت آلدیغی دؤورده منسب ساحیبلری ده اونلارا قوشولموشدو . لاکین سونرالار اونلارین اکثرییتی دؤنؤک چیخدی بابک دن اؤز دؤنده ریب ، اونا خیانت ائتدیلر. آزادلیق حرکاتی بیر چوخ اراضی لری ده بؤرؤسه ده خؤرّمیلرین مرکزی آذربایجان ایدی. مؤحاریبه بورادا باشلانمیش دی. ایران تاریخچی سی سعید نفیسی اعتیراف ائدیر کی،<< خؤرّمیددین بابکین حؤکم رانلیق ائتدیی و اؤز مذهبینی یایدیغی یئر بو گؤنکؤ ایرانین شیمال-غرب اینده یئرله شن اؤلکه دیر. اراضینین بیر حیسسه سی ایران آذربایجان اراضیسی ، دیگر حیسسه سی ایسه آذربایجان رئسپوبلیکاسیدیر>> . خؤرّمیلر خیلافت اردولاری اؤزه رینده پارلاق قلبه لر چالاراق آذربایجانی اونلاردان تمیز له ییردی. بئله شرایط ده قونشو اؤلکه لرین خالقلاری دا اونلارا قوشولدولار . تکجه آذربایجانین جنوبون دا و دئیله م ده بابکین طرفدارلارینین سایی اؤچ یؤز مین نفره چاتیردی. اونا گؤره ده عرب اردولاری بو قؤوولرین ضربه لرینه تاب گتیره بیلمیردی،  دالبادال مغلوب اولوردولار.                                                                              
    خؤرّمیلرین اوغورلاری
خؤرّمیلر موتشککیل دؤیؤش لره باشلامازدان اوّل آذربایجانین شهر و کندلرینده مینلرله یاد ائللی قصب کارلاری قوودولار . آزادلیق مؤحاریبه سینسن بیرینجی اؤچ ایلینده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ، دئمک اولارکی ، نیظامی اردو گؤندرمدی . آذربایجان داکی عرب حربی حیسسه لرینین قؤووسیندن ایستیفاده ائدیردی. مؤحاریبه گنیش وؤصعت آلاراق خیلافت اؤچؤن قورخولو قؤووه یه چئوریلدی . اوسیان چیلار دؤشمنین خیلی جانلی قؤووسینی مهو ائتدی.                                                                                    
بابکی لرین اساس مرکزی بذ شهر قالاسی ایدی
سککیز یؤز اون دوققوز- جو ایلده خلیفه خؤرّمیلره قارشی ایلک نیظامی اردو گؤندردی . اوسیان چیلار همین اردونو ازدیلر . بو قلبه دن سونرا اون ایله یاخین مؤددتده خؤرّمیلر خیلافتین بیر نئچه نیظامی اردوسونو دار- ماداغین ائتدیلر . بیر نئچه گؤرکملی سرکرده سی اؤلدؤرؤلدو و یا اسیر گؤتؤرؤلدؤ. سیونیک ، شکی ، بئیله قان ، ارساکی ویلایت لرده خؤرّمیلر داها عضم له ووروشوردولار . بابکیلرین                   ییرمینجی ایللرین اوّللرینده دؤشمنی مغلوب ائدرک ، سیونیکی ، ارسکی،  عصر IX
برده نی ، بئیله قانی ، قاراباغی ، آررانین بیر سیرا ایالت و  شهرلرینی آزاد ائتدیلر . تاریخیمیزین بو دؤورؤنون آراشدیریجیسی آکادمیک ز. بؤنیادو وون قناعتینه گؤره ارمنی  کنیازلاری ایچه ریسینده بابکین موتتفیقی یوخ ایدی . اونون اساس طرفدارلاری آلبان کنیازلاری ایدی.                                                                    
عصرین  ییرمینجی ایللرینه دوغرو آزادلیق موحاریبه سی چوخ گنیش له نه رک IX
    خیلافتی سارسیتدی . خلیفه اؤزونون ان اعتیبارلی سرکرده لریندن بیرینین باشچیلیغی ایله بابکه قارشی  گؤجلو اردو گؤندردی . او ، ایکی ایللیک جیددی حاضرلیقدان سونرا سککیز یوز ییرمی دوققوز- جو ایلده هشتادسر داغیندا خورّمیلره حل ائدیجی ساواشا باشلادی . عرب لرین بؤیوک اومید بسله دی یی بو دؤیوش دن مقصد بذ قالاسینی اله کئچیرمک ایدی . لاکین بابکین سریشته سی و سرکرده لیک مهارتی نتیجه سینده دوشمنین نییتی باش توتمادی . دؤیوشده ایشتیراک ائدن یوز اللی مینلیک عرب اردوسوندان  اوتوز مین نفری مهو ائدیلدی. خلیفه نین سئویملی سرکرده سی محممد ال طوسی اؤلدؤرولدو. سونراکی ایل خورّمیلر داها بیر پارلاق قلبه چالدیلار. همدان شهرینی توتدولار . بو، نیظامی عرب اردولاری اوزرینده سایجا بئشینجی قلبه ایدی. دوشمن اوچون بؤیوک استراتژی اهممیتی اولان همدانین توتولماسی عربلرین وضییتینی داها دا آغیرلاشدیردی .                                                                                            
عصرین اوتوز- جو ایللرین اوول لری آزادلیق موحاریبه سینین اوغورلو دؤوروایدی IX
.<< بیر عرب منبع اینده یازیلیر کی ، بابکین ایشی بؤیوک ووسعت آلدی . عربلر اوندان قورخماغا باشلادیلار .اونونلا ووروشوردولار لاکین قالیب گله بیلمیردیلر . بابک قوشونلاری داغیدیر و سرکرده لری اؤلدورؤردو>> . عرب منبع لری بو دؤوروده خورّمیلرین قلبه لرینین سببلرینی اساس سیز بهانه لره ایضاح ائدیردیلر. اونلاردان فرقلی اولاراق سعید نفیسی بابکیلرین قلبه لرینی اونلارین خیلافته قارشی میللی – آزادلیق موحاریبه سی آپارماسیندا و خالقین بیرلیک اینده گؤروردو. خیلافت اردولارینین اوغورسوزلوغونون بیر سببی ده سوریه و مصر ده عینی واخت دا اوسیان لارین باشلانماسی ایدی . همچنین ، عربلر بیزانسلا موحاریبه نی دوام ائتدیریرلردی . قؤوه- لری پارچالانمیشدی . عربلر چوخ چالیشسالاردا خورّمیلرین ضربه لرینی دفع ائده بیلمیردی . اراضییه و داغ یوللارینا یاخشی بلد اولان بابکین آداملاری پوسقو دسته لری تشکیل ائدیرلردی . دوشمنه گؤندریلن سیلاحی ، پولو و ارذاغی اله کئچیریردیلر قافیل حوجوملارا عرب دؤیوشچولری آراسیندا واحیمه و چاشقینلیق یارادیردیلار. آذربایجان اراضی سیندا عربلرین یالنیز بیر نئچه قالادا حربی دسته لری قالمیشدی . موحاریبه ایرانیندا  بیر سیرا ویلایت لرینی و شهرلرینی بوروموشدو . خلیفه مامون اؤلرکن واریسینه بابکیلره قارشی آمانسیز اولماغی وسییت ائتدی : << خورّمیلره قارشی موحاریبه یه قطعییتلی و رحم سیز آدام گؤندر . اونا وسایط سیلاح ، آتلی و پیادا قوشون وئر . اگر خورّمیلره قارشی موباریزه اوزانسا ،اوندا اونلارین اوزرینه بوتون دوستلارینلا  و کؤمکچی لرینله اؤزون گئت >> .                                                  
آزادلیق موحاریبه سینین ضعیفله مه سی.
یئنی خلیفه مؤعتصم سله فینین وسییتی نه عمل ائدرک ،خورّمیلره قارشی گوجلو اردو گؤندردی . سککیز یوز اوتوز اوچون- جو ایلین سونوندا همدان شهری یاخینلیغیندا شیددتلی دؤیوش باشلاندی. بو دؤیوش ده خورّمیلر ایلک دفعه آغیر مغلوبییته اوغرادیلار ، بؤیوک ایتکیلر وردیلر. منبعلرده خورّمیلرین ایتکیسی آلتمیش مین نفردن یوز مین نفره قدر گؤسته ریلیر . عرب لرینده ایتکیسی آز دییلدی . همدان دؤیوشون دکی قلبه خیلافتین باشچیلارینا و عرب سرکرده لرینه بو واختا قدرکی صحو لرینی آنلاتدی. خلیفه بیزانسلا موحاریبه نی دایاندیردی . دؤولتین فعالییتینی ، بؤتؤن اردونو ، ماددی و حربی سورساتی بابکیلره قارشی موحاریبه یه یؤنلتدی . اردونون تجحیزینه تجروبلی و سریشته لی سرکرده لره مؤحکم لندیریلمه سینه خوصوصی دیققت یئتیریلدی. یوللار ساحمانا سالیندی . تحلوکه سیزلی یی تامین ائتمک مقصدیله یوللاردا کئشیکچی منطقه لری یارادیلدی. اردویا گؤندریلن ارذاغین،سیلاحین و پولون منزیل باشینا چاتدیریلماسی اوچون تدبیرلر گؤرولدو. اردو دا اینتیظام مؤحکم لندیریلدی .                                  
سککیز یوز اوتوز بئشینجی ایلده افشین آدلی مشهور سرکرده خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردوسونا باش کوماندان تعیین ائدیلدی . او، تورک منشالی تجروبه لی سرکرده ایدی. افشین دؤیوشه باشلامازدان اوّل بیر سیرا واجیب تاکتیکی و تشکیلاتی ایشلر گؤردو . انون گلیشی عرب اردوسوندا سیراوی دریوشچودن ضابیته لره قدر حامینین اووقاتینی دییشدی ، اؤز گوجلرینه اینامی آرتیردی. عرب سرکرده سی اؤز قرارگاهینی خوّرمیلرین ایستحکامینا یاخین اولان برزنده کؤچوردو اردبیل دن برزنده قدر اولان قالالار و یوللار برپا ائدیلیب مؤحکم لندیریلدی. عرب سرکرده لرینین مهوم تدبیرلریندن بیری ده عکس- کشفییاتی گؤجلندیرمه سی اولدو. کشفییات معلوماتی توپلاماق خورّمیلر آراسیندا تفریقه سالماق ، ان یاخشی سرکرده لرینی آرادان گؤتورمک گؤنده لیک ایشه چئوریلدی . دوشمن اؤز مقصدینه ناییل اولا بیلیردی. ایسما ال- کوردو ، تارخان  و باشقالارینین آرادان گؤتورولمه سی بابکه آغیر ضربه اولدو. خورّمیلرده تدبیرلی فعالییت گؤستردیلر. اونلار دؤیوش گئدن یئرلره و یوللارا بلد ایدیلر . تئز- تئز دوشمنه قارشی حوجوما کئچیردیلر . دوشمنه گتیریلن ارذاغی ، سیلاحی و پولو اله کئچیریر ، آداملارینی اؤلدورور دولر.                                                            
آزادلیق موحاریبه سینین ایللرله اوزانماسی و گنیش اراضیلری احاته ائتمه سی اونا رهبرلیگی چتین لشدیریردی . ایتکیلرده آز دئیلدی ، آداملار اوزون سؤرن موحاریبه لردن یورولموشدو. بئله ضعیف جهت دوشمه نین دیققتینی جلب ائدیردی. موحاریبه اوزاندیقجا ،دؤیوشلرده عربلرین اوغورلاری آرتدیقجا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی . دوشمنه ایسه ، عکسینه ، مونتضم اولاراق یئنی قوووه لر گلیردی. افشینین تدبیرلریندن قورخویا دوشن یئرلی ایری فئوداللار ، او جومله دن بابکین سابیق طرفدارلاری و موتتفیقلری اولان سهل ابن سومبات ، ابن بایس ، ابو موسی و... تدریجا اوندان اوزاقلاشدیلار .                                                                                          
خورّمیلر حرکتینین یاتیرلماسی . بذ قالاسینین سوقوتو.
افشین خورّمیلره قارشی ووروشان عرب اردولارینین سرکرده سی اولماقلا یاناشی ، هم ده ایرانین مرکزی ویلایتلرینین  و آذربایجانین حکیمی ایدی. خلیفه اونا موستسنا صلاحیت وئرمیشدی . اونون حربی ایشده زنگین تجروبه سی واردی. صبرلی و تدبیرلی ایدی . حربی – سیاسی وضعییتی و دوشمنین ایمکانینی دوزگون قیمت لندیرمه یی باجاریردی. بابکین دؤیوش پلانی ، قالالاری جانلی قوووه سی و جیببه خاناسی حاققیندا معلومات توپلایان جاسوسلاری واردی. کشفییات عملییاتینا اهممییت وئریر و اونو گئنیش لندیریردی. حتتا بابکین جاسوسلارینی اؤز طرفینه چکیردی . اؤزونه لازیم اولان قدر معلومات توپلادیقدان سونرا حل ائدیجی دؤیوشه حاضیرلاشیردی . اونون ایکی ایله یاخین خورّمیلره ساواشا گیرمه مه سینین سببلریندن بیری بو ایدی . موحاریبه اوزاندیقجا قووولر نیسبتینده کی فرق عربلرین خیرینه دییشیردی . دوشمن اردوسو یئنی قوووه لر حسابینا گؤجلن دی یی حالدا خورّمیلرین سیراسی سئیره لیردی.                  
بونونلا بئله ، خورّمیلرین هله ده خیلافت اردولارینا راحاتلیق وئرمیردیلر . تجروبه لی سرکرده اولان بابک ، عاغیللی ، تاکتیک حربی مانورلاری ایله دوشمنین پلانینی پوزور و اونلاری چیخیلماز وضعییته سالیردی. خورّمیلر سککیز یوز اوتوز آلتی- جی ایلده هشتادسر داغی یاخینلیغین داکی عربلر اوزرینده پارلاق قلبه چالدیلار . دوشمنین خیلی جانلی قوووسینی مهو ائتدیلر. عرب سرکرده سی بوغا دؤیوش میدانین دان قاچماقلا لابود اؤلوم دن خیلاص اولدو خورّمیلر چوخلو سیلاح ، ارذاق و پول اله کئچیردیلر .    
سکیز یوز اتوز یئددی- جی ایلده خلیفه افشینین کؤمکینه ایکی بؤیوک اردو و اتوز میلیون درهم پول گؤندردی. حاضیرلیق ایشلری باشا چاتدیقدان سونرا ، همین ایلین یاییندا افشینین قوشونو بذ  قالاسینا یاخینلاشدی ، قالانی موحاصیرییه آلدی . افشین ناحاق یئره قان تؤکؤلمه سینی ایسته میردی . اونا گؤره ده دؤیوشه باشلامازدان اوّل بابکه صولح تکلیف ائتدی .اونو ایناندیرماغا چالیشدیردی کی ، باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه دن فرمان آلاجاقدیر. افشینین فیکرینجه ، بئله صولحه نایل اولونسا هر ایکی طرف اوچون صرفه لی اولاجاقدیر . خلیفه بابک کیمی نوفوزلو ،جسور، یئنیلمز سرکرده نی اؤز طرفینه چکر و اونون قوووسیندن بیزانسا قارشی موحاریبه ده ایستیفاده ائدردی. لاکین عرب سرکرده سینسن جهدلرینه باخمایاراق بابک عقیده سیندن دؤنمه دی . او، وطنینین ایستیقلالییتینی ، خالقینین آزادلیغینی اؤزونون شخصی خوشبختلی یینه قوربان وئرمه دی. خلیفه نین تکلیف ائتدی یی بؤیوک وظیفه نی ، ایمتیازلاری و هدیه لری خالقینا خیانت کیمی قیمت لندیردی. بابکین بؤیوکلویوده بوندا ایدی . بئله اولدوقدان حل ائدیجی دؤیوشون باش وئره جیینه شوبهه قالمادی. ایللرله دوام ائدن و قوووه لری توکه دن موحاریبه نین سونو یئتیشدی. سون دؤیوش داها یاخشی سیلاحلانمیش و تجهیز اولموش دؤشمن اوچون ال وئریشلی  بیر واختدا – سککیز یوز اوتوز یئددین- جی ایل آوقوست آیینین ییرمی آلتی - دا باشلاندی . بابکین موتتفیقی بیزانس ایمپاراتورونون یوز مین لیک اردوسون آرخادان عربلره ضربه ائندیرمک جهدی بذ قالاسی مودافیع چیلرینین طالعینه تاثیر گؤستره بیلمه دی . عربلر قالانی هر طرفدن آتشه توتدولتر . دوشمنین اوخ آتانلاری ، بالتاچیلاری و یانغین آلایینین عسگرلری داها فعال ایدیلر . قالا دیوارلارینی داغیتماق اوچون مانجاناق لاردان و نفتله ایسلادیلمیش اوخلاردان دا باجاریلیقلا ایستیفاده ائدیردیلر . افشین اؤزو بابکین سارایینا باخان داغین اؤستؤنده قوردوغو چادیردا ساواشین گئدیشینی ایزله ییردی. بذ قالاسینین مودافیعه- سینه بابکین اعتیبارلی و جسور سرکرده سی آدین(آیدین) باشچیلیق ائدیردی . بوتون گؤنو دوام ائدن دؤیوشده دوشمن عسگرلریندن دفعه لرله آز اولمالارینا باخمایاراق خورّمیلر افسانوی رشادت گؤستردیلر. اونلارین قیری- عادی متانتیو ایگیدلی یی عربلری حیرته گتیریردی . وطنین جنگاور اوغوللاری موقدّس تورپاغیمیز اوغروندا شهید اولماغی شرف ساییردیلار . بذ دؤیوشو اورتا عصرلرین چوخ سایلی موحاریبه لری تاریخیندن ان چوخ اینسان قیرغینینا سبب اولان ساواشلارداندیر . یارالانان لاردان و ایتگین دوشنلردن علاوه ، عربلردن یوزمین نفر ، خورّمیلردن سکسن مین نفر هلاک اولدو . عربلر بذ قالاسینا چتینلیکله داخیل اولدولار . افشینین گؤسته ریشی ایله  اونو اوچ  گؤن یاندیردیلار . داشی داش اؤستؤنده قویمادیلار . عربلر قالانین مودافیع چیلریندن سککیز مینه یاخین اسیر گؤتوردؤلر . اونلارین ایچه ریسینده بابکین عائیله عؤضولری و یاخین گوهوملاری دا واردی.                                                        
بابکین اله کئچیریلمه سی و اعدامی
بذ قالاسینین سوقوتوندان و عائیله عؤضولرینی ایتیردیکدن سونرا بابک آرازدان کئچیب  آررانا گلدی . اونون مقصدی بیزانس ایمپراتورونون  یانینا گئتمک دی ، یئنی قوووه  توپلاییب موحاریبه نی دوام ائتدیرمک ایدی.  بذ دؤیوشوندن سونرا افشینین بوتون جهدلرینه باخمایاراق بابک تسلیم اولمادی . افشین بابکین باغیشلانماسی حاققیندا خلیفه-دن راضیلیق مکتوبو آلدی . بابک یئنه ده فیکریندن دؤنمه دی . بئله اولدوقدان خلیفه فیکرینی دییشدی . اونو توتوب تحویل وئرن آداما ایکی میلیون درهم موکافات وئره- جیینی بیان ائتدی .  او بازارچایین سول ساحیلینده شکی قالاسیندا کئچمیش موتتفیقی سهل ابن سومبات لا  قارشیلاشدی . او ، بو بؤلگه ده بابکین یاخیندان تانیدیغی  خریستییان فئودال لاردان ایدی . دوست لوغو پولا و شؤهرته ساتان سومبات بابکی آلدادیب اؤز مولکونه آپاردی . اونون تحلوکه سیز لی یینه تامینات وئردی . سونرا دا خیانت یولو ایله اونو عربلره تحویل وئردی . بابکی افشینین برزند ده کی دوشرگه سینه آپاردیلار . عرب سرکرده سی بابکین اسیر آلینماسی خبرینی خیلافت سارایینا چاتدیردی . همین ایل افشین ، بابکی برزنددن سامره یه آپاردی . یولا دوشمزدن اوّل بابک افشینین ایجازه سی ایله سونون جو دفعه بذ قالاسا ایله ویدالاشدی . بو اونون وطن تورپاغی ایله سون گؤروشو اولدو . اوچورولموش  و باشدان- باشا یاندیریلمیش شهرین خارابالاری ایله گؤروش اونون قلبینی گؤینتدی .                                                                  
اونلار سککیز یوز اوتوز سککیز- جی ایل یانوار آیین دؤرد- ده سامره یه یئتیشدیلر . خلیفه مؤعتصیمین امری ایله بابک همین ایل مارت آیینین اون دؤردون- ده اعدام ائدیلدی . اعدام زامانی اونون گؤستردی یی فیزیکی دؤزوم تکجه بو حادیسه نی گؤرنلر دئیل ، ائشیدنلری ده حیرته گتیردی. خلیفه نین گؤستریشی ایله جللاد اوّل جه اونون دیرسکدن قوللارینی ، قیچلارینی ، سونرا ایسه باشینی کسدی. ایشگنجه زامانی جللاد کؤتویونه یاخین مسافه ده دایانان آداملاردا اونون اینیلتیسینی ائشیتمه میشدیلر . حادیثه نی گؤرموش عرب مؤللیفی یازیردی: << خلیفه جللادا امر ائتدی کی ، اونون گؤزلری قارشیسیندا بابکین اللرینی و آیاقلارینی کس سین . جللاد ، اوّل جه بابکین بیلکدن ساغ الینی کسدی. قان آخاندا بابک سول الی ایله بوتون اؤزونو قانا بویادی . خلیفه اوندان نییه بئله ائتدیی نین سببینی سوروشدوقدا بابک خلیفه یه بیلدیردی : سن امر ائتدین منی شاققالاسینلار ،منیم اعدامیم اوچون سن ویجدانینلا جواب وئره جک سن ... مندن آخان قانی دایاندیرماغا سنین حؤکمون چاتماز . قورخورام کی بوتون قانیم آخیب قورتارسین و اوزومون رنگی قاچسین . آداملاردا ائله باشا دوشرلر کی ، من اوّلدن اؤلومدن قورخموشام . من اوزوموقانا بویادیم کی ، بنیزیم سولغون گؤرونمه سین .>> خلیفه نین امری ایله اعدام دوام ائتدیریلدی . جللاد بابکین اللرینی و آیاقلارینی کسدیکدن سونرا باشینی ووردو . اوسیانچیلاری قورخوتماق اوچون اونون کسیلمیش باشینی خراسانا گؤندردی . بدنینی ایسه حؤندور بیر آغاجدان آسدی . بو قایدا ایله بابکین قارداشی عابدوللانی دا باغداد شهرینده اعدام ائتدیلر.                                    
ایشکنجه نین دحشتینه باخمایاراق بابک عضمله دؤزرک، مردلیکله عبدییته قوووشدو . بو اؤلمزلیک سونرا کی نسیللراوچون قهرمانلیق مکتبی اولدو . اونون آدی خالقین ایستیقلالییت اوغروندا موباریزه رمزینه چئویرلدی.                                              
آزادلیق موحاریبه سینین تاریخی اهمییتی
اورتا عصرلرده باش وئرن دیگر کندلی موحاریبه لری کیمی، خورّمیلر حرکاتی دا مغلوبییته اوغرادی . لاکین خورّمیلر حرکاتی همین موحاریبه لردن کؤکلو شکیلده فرقلندیردی . بو هر شئی دن اوّل ایستیقلالییت اوغروندا آزادلیق موحاریبه سی ایدی. بابکین باشچیلیغی ایله ییرمی ایلدن آرتیق دوام ائدن آزادلیق موحاریبه سینین مغلوبییتینین سببلری چوخ ایدی .بو آزادلیق موحاریبه سی آفریکا ،آوروپا و آسیا گئنیش اراضیلری اسارت آلتینا آلمیش خیلافته قارشی آپاریلیردی . ایسلامی اؤزونه ایدولوژی بایراق ائتمیش ، بؤیوک حربی ایمکانا مالیک خیلافت کیمی  گؤجلو دؤولتین  اسارتیندن خیلاس اولماق اوغروندا گئدن موحاریبه ایدی . قووولر نیسبتیندکی فرقه باخمایاراق ، خیلافت آذربایجان خالقینین موباریزه عضمینی قیرا بیلمیردی . آزادلیق موجادیله سینده ایمتیازلی طبقه لرین دؤنوک لؤیو، ان باشلیجاسی خریستیان دینینه منصوب ایری اعیانلارین خیانتی ، عربلره کؤمک ائتمه سی موحاریبه نین مغلوبییتینه گتیریب چیخاردی. خیلافت طرفیندن تورک منشالی سرکرده لرین و دؤیوشچولرین خورّمیلره قارشی موحاریبه یه جلب ائدیلمه سی ده اساس عامیللردن دیر. خیلافت دایره لرینده اعتراف ائدیلیردی کی، تورکلر عربلره نیسبتاً داها جسور و دؤیوشکن دیرلر . اونا گؤره ده اردونون تشکیلینده تورک گنجلرینه خصوصی اهمییت وئریلیردی .                        
ایللرله دوام ائدن موحاریبه ده خورّمیلر عربلره سای سیز- حسابسیز مادّی و معنوی ضرر یئتیرمیشدی. منبع لرده عربلرین یاریم میلیونا قدرعسگر و ضابیط ایتیردییی قید ائدیلیر .                                                                                                    
عصر اوچون بو، بؤیوک رقم دیر . بوندان علاوه ، دؤیوشلرده عربلرین اونلارلا IX مشهور سرکرده سی اؤلدؤرولدو و یا اسیر گؤتورولدؤ. بو دلیللر اؤزو آزادلیق موحاریبه سینین میقیاسینین بؤیوکلویونؤ سوبوت ائدیر. اوغورسوزلوقلا نتیجه لنمه سینه باخمایاراق خورّمیلر حرکاتی خیلافتی موبالیغه سیز اولاراق لرزه یه سالدی و کؤکوندن سارسیتدی . بو حرکات خیلافتین اسارتی آلتیندا اولان دیگر خالقلارین آزادلیق موباریزه- سینه تکان وئردی  . بابک و اونون طرفدارلارینا وئریلن ایشگنجه لر خالقی قورخوتمادی . عکسینه ، اوندا آزادلیق میلینی گؤجلندیردی . موجاهیدلرین یئنی نسلینی  یئتیردی . ایستیقلالییت قازانیلاجاغینا  هوسی و اینامی آرتیردی . آذربایجاندا خیلافت اسارتینه  قارشی  اوسیانین یئنی دالغاسی باشلاندی .                                            
عصرین اوتوز- جو ایللرین سونو- قیرخ-جی ایللرین اوّل لرینده وارساندا، برده دهIX
، مرندده ، کؤر- آراز وادیسینده  گوجلو چیخیشلار باش وئردی . عرب اسارتینه قارشی اوسیانلارا خالقین ایگید و وطن پرور اوغوللاری باشچیلیق ائدیردی . بئله باشچیلاردان بیری ابوموسی ایدی . او کور-آراز وادیسینده کی اوسیانا رهبرلیک ائدیردی . اوسیانچیلار قاراباغدا ، داغلار اؤزه رینده اوجالان مؤحتشم کتیچ قالاسیندا  سیغینیب موقاویمتی دوام ائتدیردیلر . قالانی عربلرین ایکی یوز مینلیک اردوسو موحاسیره یه آلدی. دوشمن بیر ایل مودّتینده قالانین مودافیع چیلرینه قارشی ییرمی سککیز دفعه حوجوما کئچدی . لاکین مقصدلرینه نایل اولا بیلمه دی. مکرلی سرکرده بوغا یئنه ده حیله ایشلتدی. ابوموسی باشدا اولماقلا اوسیانین رهبرلرینی دانیشیق آپارماق بهانه سی ایله اوز قرار گاهینا دعوت ائتدی . اونلارین تحلوکه سیز لیینه تامینات وئردی . سونرادا پوزاراق هامیسی نی گیرو گؤتوروب خیلافتین پایتاختینا گؤندردی. اوسیان چتینلیک له یاتیریلدی . اورتا عصر عرب تاریخچیلری آزادلیق موحاریبه سینه ایشتیراک چیلارینا و اونلارین رهبری بابکه نیفرت بسله ییردیلر . لاکین بونا باخمایاراق، حرکاتین تاثیرینی و عزمتینی اؤزلریده تصدیق ائدیردیلر. بعضی لری بابکی کارفاگنین مشهور سرکرده سی حانیّبال لا موقاییسه ائدیردی. مؤلیف لردن بیری قید ائدیردی کی بابک اؤز زمانه سینین قهرمانی و خیلافتی دحشته گتیرن بیر ایگید ایدی. باشقا مؤلیف یازیر کی ، بابکین اؤزرینده چالینان قلبه ایسلام دؤولتینین ان بؤیوک قلبه- سی ایدی. اونون اسیر آلیندیغی گؤن موسلمانلارین بایرام گؤنو ایدی.                        
خیلافت اساس لی شکیلده سارسیلدی و اوّل کی مؤقئینی بیر داها برپا ائده بیلمه دی .    
عصرین ایکینجی یاریسیندا اعتیبارا خیلافتدن آسیلی اولان اؤلکه لرده ، او جومله-   IX
دن آذربایجاندا بیر سیرا موستقیل دؤولتلر میدانا گلدی . بوندان علاوه خیلافته تابع اولان ایری اؤلکه لرده میللی- آزادلیق حرکاتلاری باشلاندی.                                            
ایرج حسنی



یازان:  iraj_bash_turk